Skąd partie mają pieniądze

W dolnośląskiego oddziału PCK, którym kierowali politycy PiS, wyprowadzono nie tylko 1,1 mln zł, ale także przekazywane dla ubogich jedzenie. Śledczy, którzy od kilku lat prześwietlają sprawę, nie mogą się doliczyć 46 ton darów. Według świadków rozdawano je przy okazji kampanii wyborczej polityków PiS. Jeden z głównych podejrzanych w tej sprawie zeznał prokuratorom, że 7 tys. zł z ukradzionych PCK pieniędzy wpłacił na rzecz kampanii wyborczej obecnej minister edukacji Anny Zalewskiej. PKW zatwierdziła finansowe sprawozdanie wyborcze PiS, bo nie ma uprawnień weryfikowania prawdziwości przedstawionych rozliczeń. Jednak wszystko wskazuje na nielegalne finansowanie kampanii wyborczej. W tym roku wiosną mija 18 lat, od kiedy Sejm w 2001 r. uchwalił rewolucyjne, jak na tamte czasy, przepisy o finansowaniu partii politycznych. Ustawa o partiach politycznych jest precyzyjna (art. 24): majątek partii politycznej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków oraz z dotacji (budżetowy zwrot pieniędzy wydanych na kampanię) i subwencji (budżetowa, coroczna). Ustawa miała być lekarstwem na patologie z lat 90. W tamtych czasach partie prowadziły działalność gospodarczą, posiadały udziały w spółkach i zbierały kasę, nie spowiadając się, od kogo. Dziś już nie mogą. Jednak z perspektywy czasu widać, że te regulacje są dziurawe, a partie znajdują sposoby, aby w ukryty sposób finansować swoją działalność i wyprowadzać publiczne pieniądze na partyjne cele. Dotacje dostają te partie i komitety wyborcze, które zdobyły mandaty parlamentarne. Po ostatnich wyborach przysługiwały czterem ugrupowaniom parlamentarnym (PO, PSL, PiS, N), w sumie ponad 60 mln zł. Ponieważ Kukiz’15 nie jest partią, pieniądze ze zwrotu kosztów jego kampanii wyborczej – ponad 2,3 mln zł – trafiły do wskazanej przez Pawła Kukiza Fundacji Potrafisz Polsko. Partie, które nie dostały się do parlamentu, ale w wyborach uzyskały co najmniej 3 proc. głosów lub w koalicji 6 proc., mogą liczyć na subwencję. Po wyborach 2015 r. wszystkim partiom przysługiwało łącznie 58 mln zł co roku. 18,5 mln rocznie otrzymuje PiS. 3 mln mniej wpływa na konto PO. Przed utratą dofinansowania na ponad 6 mln mogła liczyć Nowoczesna. Po 4 mln dostają SLD i PSL, tyle też do niedawna dostawał KORWiN (stracił subwencję w związku z zawiłościami prawnymi dotyczącymi rejestracji nazwy partii). 3 mln otrzymuje Razem, najmniej dawni koalicjanci partii SLD: Unia Pracy (500 tys. zł) i Zieloni (123 tys. zł). Na pierwszym miejscu wśród źródeł finansowania partii ustawa wymienia składki członkowskie. Ich znaczenie znacząco spadło, kiedy partie zaczęły otrzymywać zastrzyk z budżetu państwa. Dziś posiadacze partyjnych legitymacji płacą symbolicznie od 5 do 15 zł miesięcznie. PiS w 2017 r. zebrało od członków ze składek i darowizn 930 tys. zł, Platforma prawie 1,5 mln zł, a SLD ponad milion. Najbardziej zaangażowani są działacze spod zielonego sztandaru, którzy przekazali PSL ponad 2 mln zł. Widać jednak, że gdyby partie chciały się oprzeć tylko na zaangażowaniu swoich działaczy, to na niewiele by im starczyło. Z partyjnych funkcji Do partyjnych kas wpływają też tzw. podatki vip. Opodatkowani są wszyscy, którzy z rekomendacji partii pełnią funkcję w samorządach, instytucjach ogólnokrajowych i międzynarodowych. W PO, SLD i PiS są to odpowiednio 10, 7 i 5 proc. miesięcznego wynagrodzenia. Z uchwały SLD z maja 2016 r. wynika, że zawodowi parlamentarzyści (których Sojusz chwilowo nie ma) mają płacić 700 zł miesięcznie, a europosłowie 2 tys. zł. Ustawowo wszystkie składki członkowskie od jednej osoby nie mogą jednak przekraczać w ciągu roku 16-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę (dziś to 2250 zł brutto miesięcznie), czyli 36 tys. zł. W 2016 r. Mateusz Morawiecki zrobił na rzecz partii cztery przelewy po 999 zł każdy. Nowoczesna, pozbawiona w wyniku błędu w rozliczeniu partyjnym subwencji, ratowała swój budżet składką 3 tys. za miejsce na liście wyborczej do sejmiku wojewódzkiego. O tych opłatach było głośno już przed wyborami parlamentarnymi w 2015 r. „Jedynki” na listach Nowoczesnej musiały wpłacić na rzecz partii 30 tys. zł. Jak ujawniło Razem, prawie miliona złotych miała zażądać od niego Wiosna Roberta Biedronia – w zamian za jedną jedynkę na listach w eurowyborach. Z jednej strony to oczywiste, że partie muszą składać się na kampanię, ale z drugiej niezbyt ładnie zapachniało z tej politycznej kuchni. Z darowizn i od Unii Partyjne składki i daniny nie są polskim wynalazkiem. Podobne funkcjonują w Niemczech czy we Francji. Jednak takie daniny sprzyjają upolitycznieniu funkcji publicznych i tworzeniu partiokracji. Widać to na przykładzie partii Solidarna Polska – przystawki PiS. Z pieniędzmi jest krucho, bo decydując się na przytulenie do Kaczyńskiego pod parasolem Zjednoczonej Prawicy, politycy SP zrzekli się subwencji: 18 mln zł z budżetu popłynęło w zeszłym roku tylko do PiS. Jednak dzięki funkcjonowaniu w rządowej koalicji tak Ziobro, jak i Gowin mają możliwości zadbania o swoje ekipy, z czego rzeczywiście obaj chętnie korzystają, i to z wzajemnością. Na przykład na liście darczyńców znajdujemy Łukasza Kroplewskiego. Ten związany z SP były asystent Beaty Kempy awansował na wiceprezesa PGNiG i przelał na konto Solidarnej Polski jednego roku aż 30 tys. zł. Wśród ofiarodawców partii Ziobry jest też Paweł Śliwa, adwokat, który budował SP w Gorlicach i został wybrany na sędziego Trybunału Stanu. W 2017 r. został też wiceprezesem zarządu PGE i przekazał na rzecz SP 18 tys. zł darowizny. Eksperci, z którymi rozmawiamy, wskazują, że choć zgodne z prawem, to jednak nie do końca etyczne jest też obsadzanie państwowych stanowisk ludźmi, którzy wystawiają faktury partii. Jeden z partnerów gdańskiej kancelarii, którą zatrudnia PiS (w 2017 r. partia płaciła im co miesiąc 39 360 zł), zasiada w radzie nadzorczej PGE, odkąd partia przejęła władzę. – Może być tak, że w normalnych rynkowych warunkach taka kancelaria pobierałaby od partii wyższą miesięczną opłatę. Ugrupowanie, dając partnerowi kancelarii stanowisko w państwowej spółce, może odwdzięczać się za niższą fakturę – opowiada nasz rozmówca. Dziennikarze „Gazety Wyborczej” opisali w marcu 2017 r., nazwany przez szefową komisji kontroli budżetowej w PE, „zaawansowany model ewentualnej korupcji” – zaawansowany, bo zgodny z prawem. Polegał na tym, że kilka firm, które były na liście płac PiS, przekazało do 12 tys. euro każda na rzecz New Direction. To think tank z zaplecza Sojuszu Konserwatystów i Reformatorów w Europie (ACRE), do którego należy m.in. PiS. W 2015 r. (w roku wyborczym w Polsce) z Polski przekazano łącznie na europejską rodzinę polityczną PiS ponad 200 tys. euro. Dla ACRE i fundacji New Direction (ND) darczyńcy są ważni. Europejskie partie i fundacje dostają unijne pieniądze na działalność zgodnie z zasadą: wykładają 15 proc. z własnych środków, dostają 85 proc. z Unii. W 2015 r. ACRE i ND dostały łącznie 3,2 mln euro z funduszy UE. Z tych pieniędzy PiS dostał 100 tys. euro na organizację w 2015 r. konwencji „Polska Wielki Projekt”. Prezydium PE uznało jednak, że pieniądze te nie mogą być wydawane na partyjne imprezy krajowe. Ostatecznie sprawę zamknięto dopiero po tym, jak ACRE z własnych pieniędzy zwróciło PE nienależną PiS kwotę. Czy wpłaty na ND są formą rewanżu za zlecenia z PiS? Trudno powiedzieć. Ale pewne jest to, co wynika z wyciągów z kont bankowych PiS, które przeanalizowaliśmy w PKW, że niektóre z tych firm sporo zarobiły w partii Kaczyńskiego. Chodzi m.in. o rzeszowską firmę Media Film Dariusza Gąsiora. Jej właściciel przelał na konto New Direction 10 tys. euro. W 2016 r. PiS zasilił jego konto kwotą ponad 600 tys. zł. Z tego m.in. 278 tys. zł zapłacił za obsługę techniczną rocznicy smoleńskiej 10 kwietnia 2016 r. oraz 36 tys. zł za „organizację uroczystości” 6. rocznicy pogrzebu pary prezydenckiej w Krakowie. W 2017 r. za organizację kongresu PiS w Przysusze z partyjnego konta przelano firmie Gąsiora 196 tys. zł. Pozyskaniem z budżetu UE pieniędzy przeznaczonych na wydarzenia współorganizowane przez partie w Polsce zainteresowali się krajowi śledczy. W ramach śledztwa badają nie tylko wspomnianą imprezę partyjną PiS, ale też koordynowany przez PO i PSL Kongres Europejskiej Partii Ludowej, który odbył się w 2009 r., i współorganizowany przez SLD II Kongres Lewicy z listopada 2016 r. Prokuratorzy przyglądają się też konferencji Solidarnej Polski z czerwca 2013 r. Frakcja Parlamentu Europejskiego MELD (Ruch na rzecz Europy Wolności i Demokracji) miała przekazać SP około 40 tys. euro na organizację konferencji klimatycznej w Krakowie. Ta okazała się konwencją wyborczą partii pod hasłem „Nowe państwo, nowa konstytucja”, której przewodniczył lider Zbigniew Ziobro. Ze spółek satelickich Eksperci, z którymi rozmawiamy, zwracają też uwagę na nieformalne przejmowanie zadań promowania partii przez podmioty inne niż np. komitety wyborcze. Robią to różnego rodzaju instytuty, stowarzyszenia, fundacje, ale także firmy i osoby fizyczne. Te podmioty zaczynają odgrywać ważną rolę w przekonywaniu wyborców do danej partii. Koszty tych działań nie są ujawniane w sprawozdaniach finansowych ugrupowania. Budzi to poważne obawy o przestrzeganie zasady jawności finansowania partii czy kampanii wyborczych. Najświeższym przykładem takich działań są rozmowy z „taśm Kaczyńskiego”. Grzegorz Jacek Tomaszewski, kuzyn prezesa, jest członkiem rady nadzorczej spółki Srebrna, a zarazem prezesem powiązanej z nią spółki Forum, wydającej sprzyjającą PiS „Gazetę Polską Codziennie”. Srebrna należy do Fundacji Instytutu im. Lecha Kaczyńskiego. Fundacją rządzą ludzie związani z prezesem PiS, a sam Jarosław Kaczyński zasiada w jej radzie i nieformalnie wszystkim zarządza. Z nagranych rozmów wynika, że Michał Krupiński, prezes Pekao SA, miał ratować „Gazetę Polską Codziennie”. „Straciłem płynność w Forum, nie wiem, trzeba będzie gazety zamykać. Tylko że to jest przed wyborami, kiepsko. Wiesz, Krupiński, musiałem go ze trzy razy wydzwaniać. Mimo że tam coś zadeklarował...” – ujawnia Tomaszewski. Srebrna, o czym pisaliśmy w POLITYCE, płaci m.in. za wynajmowanie domu w sąsiedztwie prezesa PiS, aby dbać o jego komfort, bo – jak mówią w partii – prezes jest ich największym dobrem. Gdyby poważnie podchodzić do jawności finansowania partii, to właśnie PiS, a nie spółka Srebrna, powinien płacić za wynajem tych domów. Z partyjnych fundacji Do 2002 r. partie mogły podnajmować własne lokale, co np. dla Stronnictwa Demokratycznego, a także dla PSL, które zachowały nieruchomości z czasów PRL, było sporym zastrzykiem finansowym. Kiedy ludowcy po wejściu w życie nowych przepisów, wbrew prawu, nadal wynajmowali nieruchomości, PKW ukarała ich odebraniem budżetowych subwencji za trzy lata. Teraz partie mogą tylko sprzedawać nieruchomości. SLD za siedzibę przy Rozbrat w Warszawie zarobiło 32 mln zł. SD pod wodzą Pawła Piskorskiego miało wreszcie wejść do wielkiej polityki dzięki sprzedaży nieruchomości wartych ponad 100 mln, ale lewar okazał się mało skuteczny, bo w sprawie pieniędzy nie mogli się dogadać skłóceni działacze. Nieruchomości ludowców przejęła partyjna Fundacja Rozwoju, którą wiele lat zarządzał Waldemar Pawlak. Fundac