Epidemia koronawirusa uświadomiła nam – poza innymi – kwestię wagi nauki, rzetelnej wiedzy eksperckiej, kluczowej roli monitoringu, sprawozdawczości i, nie wahajmy się, mówienia opinii publicznej prawdy. Niestety, w Polsce nie jest z tym najlepiej. Rząd PiS zlekceważył pierwsze ostrzeżenia WHO, instytucji Unii Europejskiej, a potem już powszechnie dostępne doniesienia o lawinowym rozprzestrzenianiu się wirusa w połowie lutego. Wtedy przekazał 2 mld zł na telewizję nazywaną publiczną, a palcem swej posłanki przekazał informację onkologicznie chorym, gdzie ma ich potrzeby.
Czytaj też: Europa rozlicza się z wirusa
Konfabulacje i fantazje premiera o Unii
Dezinformacja trwa od początku regularnych wystąpień przedstawicieli rządu, bo – i tu znów polska specyfika – nie zdecydowano się na przemyślaną abdykację polityki na rzecz specjalistów i ekspertów, jak ma to miejsce w wielu krajach. Politycy najwyższej rangi z lubością okupują porę najlepszej oglądalności programów telewizyjnych. A tymczasem Polska jest jednym z trzech krajów UE o najniższych wskaźnikach testowania populacji. Krótko mówiąc: eksperci i opinia publiczna nie wiedzą, jaka jest prawdziwa skala zachorowań i śmierci spowodowanych wirusem. A wiemy, że potencjał testowania naszych laboratoriów jest dwukrotnie większy niż ich wykorzystanie. Dlaczego?
Podobnie nie sposób zrozumieć uporu, z jakim politycy PiS dezinformują na temat roli i działań Unii w czasie i względem pandemii. Konfabulacje premiera, że UE nie dała „ani centa” na walkę z epidemią, były nieprawdziwe, gdy to mówił, i teraz, gdy brnie w swe fantazje na ten temat. Fakty są bowiem takie: niemal natychmiast po wybuchu epidemii UE oddała do dyspozycji (na bardzo dogodnych i odbiurokratyzowanych warunkach) 7,4 mld euro, które nie zostały przez polski rząd wykorzystane i niebawem by przepadły. Obecnie możemy powiedzieć, że Polska jest największym beneficjentem puli 55 mld euro, z których dla naszego kraju przeznaczono niemal jedną czwartą (13 mld euro). Co więcej, by korzystać z tej pomocy, nie jest wymagany wkład własny, co niepomiernie ułatwia zagospodarowanie tych środków na poziomie lokalnym.
Uporczywe mijanie się rządu z faktami dotyczącymi roli UE nie umknęło uwadze Komisji Europejskiej, która – w języku dyplomatycznym – upomniała nasz rząd, by zaprzestał dezinformacji. Dostąpiliśmy tego zaszczytu jako jedyni w UE.
Ważna jest zatem odpowiedź na pytanie, czy Polacy dali się zwieść tej masowej dezinformacji. Poniżej przedstawiamy wyniki dwóch fal prowadzonego od początku kwietnia badania podłużnego w formie sondażu internetowego. Koncentrujemy tutaj uwagę wyłącznie na stosunku Polaków do Unii oraz na analizach pozwalających łączyć nasze postawy wobec UE z epidemią oraz roli tej instytucji w jej zwalczaniu.
Czytaj też: Czego nie rozumie Morawiecki, czyli korepetycje z budżetu UE
Polacy liczą przede wszystkim na Europę
Nasze badanie ukazuje obraz zdecydowanego euroentuzjazmu Polaków, którym zadawano różne pytania na ten temat, m.in. dotyczące polexitu (zaledwie jedna dziesiąta rodaków rozważa wyjście Polski z Unii jako opcję). Od 75 do 85 proc. Polaków wyraża różne odcienie akceptacji lub pozytywnych ocen względem tej organizacji, a około dwóch trzecich wspiera dalsze pogłębianie integracji („Europa powinna się zjednoczyć jeszcze bardziej”) – taki wynik, 67 i 68 proc. poparcia, uzyskaliśmy w badaniach z 2019 r. (PGSW) oraz w połowie kwietnia.
Porównawcze paneuropejskie badania z 2016 r. wskazują, że wówczas euroentuzjastów (w różnym stopniu) było niewiele ponad połowa. Co więcej, w naszym kwietniowym pomiarze Polacy znacznie bardziej zdecydowanie opowiadają się za dalszą integracją (aż 37 proc. odpowiedzi skrajnie pozytywnych). Dalszy element tła nakazuje wspomnieć, że na pytanie o to, z kim „w dzisiejszym świecie Polska powinna współpracować i liczyć na...”, 56 proc. wskazuje Unię, zaledwie 12 proc. – USA, 8 proc. – Chiny, a szukać nowych sojuszników – 10 proc. W końcu zdaniem 49 proc. rodaków Unia reaguje na epidemię „adekwatnie”, podczas gdy w przypadku polskiego rządu ten odsetek ocen wynosi 44 proc.
Czytaj też: Obawiam się Chińczyków, nawet kiedy przynoszą dary
Wyborcy PiS tylko trochę mniej proeuropejscy
A teraz kilka uwag o tym, z czym te poglądy się łączą i czym można je tłumaczyć. Czynniki socjologiczne, pozycja społeczna (wiek, płeć itd.) nie ukazują znaczących różnic. Krótko mówiąc: wysoka aprobata dla UE w różnych wymiarach nie jest zróżnicowana w populacji ujmowanej socjologicznie. Różni się natomiast, gdy patrzymy na Polaków przez polityczne okulary. Najmniej euroentuzjastyczni są zwolennicy Konfederacji (średnia 4,0 na 11-stopniowej skali), następnie PiS (5,8), ale – zaznaczmy – nawet ten elektorat skłania się, choć płochliwie, ku euroentuzjazmowi. Na drugim krańcu są wyborcy Lewicy (8,4) oraz KO (8,1). Należy podkreślić, że wśród deklarujących niechęć wzięcia udziału w majowych wyborach (których jest 56 proc.) są bardziej proeuropejscy niż ci, którzy w nich udział wezmą.
Wyborcy PiS są bardziej krytyczni wobec działań Unii w sprawie koronawirusa – 38 proc. uważa, że UE reaguje adekwatnie, podczas gdy w elektoratach Lewicy i KO jest takich 64 i 62 proc. Osoby niechętne udziałowi w wyborach majowych aż w 57 proc. uważają, że UE reaguje adekwatnie.
Ocena skuteczności i adekwatności działań UE wobec pandemii jest też zależna od konsumpcji mediów. Za adekwatne działania Unii uważa 55 proc. widzów TVN i 50 proc. Polsatu, ale tylko 36 proc. widzów TVP. Nie dziwota, że wśród widzów TVP 22 proc. twierdzi, że wspólnota działa najmniej skutecznie względem pandemii, w TVN i Polsacie odsetek ten wynosi 14 i 18 proc. Warto odnotować, że nie jest to wielka różnica i świadczy raczej o tym, że propaganda TVP ma ograniczoną siłę rażenia. Znaczne odsetki jej widzów, mimo lawiny kłamstw i zalewu iluzorycznych opowieści, trzyma się mocno i ceni to, co Unia robi w dobie kryzysu.
Czytaj też: Życzenia dla UE w czasie wirusa
Chcemy, by Unia mogła więcej
Kontrowersje dotyczące nie tylko tego, co robi Unia, ale co może zrobić, jakie działania podjąć, są obecne w debacie publicznej codziennie. Dlatego zadaliśmy też badanym nieco skomplikowane pytanie o kompetencje UE w porównaniu do kompetencji państw narodowych w kwestii polityki zdrowia publicznego. Przypomnijmy, że według traktatu o UE wspólnota ma w obszarze zdrowia publicznego tylko kompetencje uzupełniające. Interesowało nas, jak Polacy postrzegają te relacje.
I tak: ogółem 40 proc. uważa, że Unia może tylko wspierać działania państw narodowych w tym obszarze, 26 proc. – że są to kompetencje mniej więcej równo dzielone, a 19 proc. – że kompetencje te należą wyłącznie do Unii. Mimo klarownie zadanego pytania nie mamy pewności, czy pytanie to wskazuje na wiedzę rodaków, czy na ich preferencje. Inaczej mówiąc, na ile jest wskazówką, że Polacy chcieliby, by UE mogła więcej.
Widzimy bowiem następujący obraz: wśród zdecydowanych eurosceptyków 53 proc. uważa, że kompetencje UE są tylko uzupełniające, a w grupie euroentuzjastów – 32 proc. Podobnie znaczącą różnicę miedzy tymi dwoma grupami odnotowujemy w przypadku poglądu, iż kompetencje te są wyłącznie w gestii Unii – kolejno 11 i 22 proc. Ideologiczne zakotwiczenie przyczyn odpowiedzi na to pytanie odnajdujemy także, gdy analizujemy wyniki przez pryzmat elektoratów. Nieco ponad połowa wyborców PiS uważa, że te kompetencje są wyłącznie uzupełniające – w porównaniu do 38 i 26 proc. zwolenników KO i Lewicy. I odwrotnie: ponad jedna czwarta ogółu wyborców Lewicy i KO (odpowiednio 26 i 28 proc.) uważa, że są to wyłączne kompetencje Unii, a wśród zwolenników PiS odsetek ten wynosi 17 proc.
Czytaj też: UE zatwierdziła koronafundusz, spiera się o koronaobligacje
Propaganda ma krótkie nogi
Podsumowując, zauważmy, że Polacy są mocno przywiązani do członkostwa w Unii, z nią, a nie z innymi ważnymi światowymi graczami, wiążą przyszłość. Reakcję Unii na epidemię oceniają względnie dobrze. Ujawnione różnice wynikają nie tyle z tego, kim Polacy są socjologicznie, ile z tego, na ile wystawieni są na wpływy określonej partii czy mediów. To ważne, bo wskazuje, iż głębokich społecznych źródeł niechęci do UE – choć nawet te stanowią margines – nie ma. Natomiast propagandowe zabiegi polityków dążących do obrzydzenia nam Unii mają krótkie nogi, nawet w okresie szalejącego wirusa.
Czytaj też: Dlaczego Polska nie zdążyła na unijny przetarg na maseczki
Badanie zainicjowane przez zespół Centrum Studiów nad Demokracją SWPS pod kierunkiem Radosława Markowskiego, realizowane przez PBS na 700-osobowej próbie dorosłych Polaków.