80 proc. zbadanych internetową ankietą mieszkańców Polski od 18 do 65 lat ocenia, że ma pojęcie o przysługujących im prawach podstawowych. Pytani o najważniejsze prawa i wolności wymieniają: prawo do życia, wolność osobistą oraz prawo własności (po 96 proc.), wolność słowa i prawo do prywatności (po 95 proc.) i prawa wyborcze (94 proc.).
Czytaj też: Czy potrzebujemy nowych praw w Karcie Praw Podstawowych?
Człowiek musi być wolny
Nie jest pewne, co ludzie rozumieją przez „prawo do życia” jako najważniejsze prawo człowieka. Raczej nie chodzi o zakaz aborcji, bo trudno uznać, że jest on tak powszechnie popierany przez Polki i Polaków. Możliwe, że to wyraz przekonania, iż życie jest warunkiem korzystania z praw i wolności. Natomiast wolność osobista i wolność słowa to coś w rodzaju symboli: człowiek jest wolny, gdy nie jest za kratami. Oraz może mówić i pisać, co zechce.
Niższe jest uznanie dla praw politycznych, jak wolność zrzeszania się – 83 proc., wolność zgromadzeń – 80 proc. wskazań. Wygląda na to, że badani bardziej cenią wartości indywidualistyczne niż silnie reklamowane przez obecną władzę wartości zbiorowe. Oznaczać to może także słabe uspołecznienie. I słabszą motywację do zbiorowej walki o swoje prawa: pracownicze, socjalne i polityczne (wolność zrzeszeń i zgromadzeń).
91 proc. badanych o prawach podstawowych dowiaduje się z internetu, 44 proc. z mediów tradycyjnych. Taki wynik może być spowodowany tym, że ankieta była internetowa, a więc wypełnili ją stali użytkownicy sieci. Może też znaczyć, że po wiedzę o prawach i wolnościach człowieka sięgają nie przypadkowo, ale świadomie, „googlując” konkretne treści w internecie.
Bodnar: Afera Pegasusa to więcej niż Watergate
Sześć nowych praw
Ankietę przeprowadzono na zlecenie europejskiej inicjatywy Każdy Człowiek. Prowadzi ona akcję zbierania podpisów pod petycją o poszerzenie unijnej Karty Praw Podstawowych o sześć nowych praw. Dlatego ankieta bada też poparcie dla nich.
Największe uzyskało prawo do zdrowego środowiska naturalnego (92 proc.), co pokazuje, że partie, ubiegając się o głosy, powinny ten temat uwzględniać. Następne jest prawo do prawdy (89 proc.), czyli do „zaufania, że oświadczenia składane przez osoby zajmujące stanowiska publiczne są prawdziwe”; „Tęsknimy za władzą, której komunikaty są merytoryczne, a nie propagandowe, i spójne, a nie zmieniające się zależnie od nastrojów społecznych i celów politycznych”.
Dalej prawo do towarów i usług wytwarzanych z poszanowaniem praw człowieka (91 proc.), co dowodzi, że ruch fair trade (sprawiedliwego handlu) zmienił świadomość polskiego społeczeństwa i spopularyzował ideę etycznej konsumpcji i demokracji konsumenckiej.
Prawo do indywidualnej skargi do TSUE na łamanie Karty Praw Podstawowych uzyskało 89 proc. poparcia. Dalej uplasowało się prawo do cyfrowego samostanowienia, czyli zakaz nadmiernego profilowania w internecie i manipulowania ludźmi (88 proc.), oraz prawo do informacji o działaniach wobec nas z użyciem sztucznej inteligencji, np. poddania badaniu przez algorytmy (87 proc.).
Inicjatywa Każdy Człowiek powstała w 2020 r. Jednym z jej celów jest ożywienie zainteresowania prawami człowieka w Europie. W Polsce jej „ambasadorem” jest były Rzecznik Praw Obywatelskich i dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie prof. Adam Bodnar. Uważa on, że niższa waga przykładana przez nas do praw politycznych to miara zaangażowania społecznego: „Wciąż mamy dużo do zrobienia w kwestii budowy społeczeństwa obywatelskiego” – komentuje. Petycję w sprawie dodania nowych praw do unijnej Karty Praw Podstawowych można podpisać na jej stronie.
Badanie zostało zrealizowane 12–18.07.2022 r. na ogólnopolskiej tysiącosobowej reprezentatywnej próbie Polaków w wieku 18–65 lat metodą CAWI (samodzielnie wypełniane ankiety online) na panelu badawczym ePanel.pl, należącym do ARC Rynek i Opinia.
Czytaj też: „Od wielu godzin nie dostały nic do jedzenia”. Apel ws. dzieci na granicy