Prof. Safjan dla „Polityki”: Po ośmiu latach władzy PiS mamy do czynienia z państwem-monstrum

Zachowanie prezydenta w związku z ustawą budżetową to anarchizacja państwa, kwestionowanie podstaw jego funkcjonowania. Symboliczne, że robi to głowa państwa, „strażnik konstytucji” – mówi prof. Marek Safjan, były sędzia TSUE.

Adam Chełstowski/Forum I prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Manowska i Prezes Trybunału Konstytucyjnego Julia Przyłębska.

EWA SIEDLECKA: – Po 15 latach odszedł pan z TSUE. Był pan tam w najgorszym dla III RP czasie, a TSUE był naszym ostatnim ratunkiem. Czy unijny Trybunał zrobił dla ratowania praworządności w Polsce wszystko, co mógł?
MAREK SAFJAN: – Prawie wszystko. To wymagało rewolucji w myśleniu członków Trybunału: w sprawach dotyczących organizacji krajowego wymiaru sprawiedliwości zaczęliśmy stosować art. 19 Traktatu UE [obowiązek państwa członkowskiego zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii] i art. 47 Karty Praw Podstawowych UE [prawo do sądu]. Te orzeczenia zapadły w odpowiedzi na pytania sądów. Byłyby bardziej stanowcze, gdyby z inicjatywą postępowań występowała Komisja Europejska, która moim zdaniem w tej kwestii spóźniała się. Nie rozumiem, dlaczego.

Czy któryś z dotyczących Polski wyroków TSUE był kamieniem milowym, czyli przełomem w orzecznictwie TSUE?
Wszyscy w Europie dyskutują teraz o rządach prawa, a materiałem do dyskusji jest to, co się dzieje w Polsce, na Węgrzech, w Rumunii. Wyjątkowe jest to, że polscy sędziowie pytaniami prejudycjalnymi precyzyjnie pokazali, w jaki sposób zmianami w organizacji wymiaru sprawiedliwości można zmieniać system ustrojowy państwa. Przełomowe było orzeczenie z 15 lipca 2021 r. – to, które dotyczyło statusu sędziów Izby Dyscyplinarnej SN. W tym wyroku mówi się m.in., że kluczowe jest, czy sędziowie są powoływani w sposób niebudzący wątpliwości co do ich bezstronności. Tak samo organizacja wymiaru sprawiedliwości: może być dowolna, ale wszystkie jej elementy i ich wzajemne oddziaływanie muszą zapewniać zaufanie obywatela do sądu. Bo jeśli ono się załamuje, to załamuje się cały system wymiaru sprawiedliwości. W tym wyroku został zastosowany też test zewnętrznego obserwatora.