Komisję Majątkową pod koniec lat 80. wymyślił Aleksander Merkel, wicedyrektor Urzędu do spraw Wyznań, zajmującego się kontrolą Kościołów w PRL. Chodziło o ostateczne rozliczenie się z Kościołem katolickim, który w latach 50. został ograbiony z majątku przez peerelowskie władze.
– Roszczenia Kościoła sięgały nawet Sejmu Czteroletniego, a nam chodziło, by w końcu wszystko to przeciąć i zakończyć – tłumaczy dziś Aleksander Merkel i przyznaje, że od początku założono wyeliminowanie sądów powszechnych z procesu przywracania sprawiedliwości majątkowej.
– Zależało nam, by kierować się zdrowym rozsądkiem, a nie literą prawa – dodaje emerytowany dyrektor. – Puszczenie tych skomplikowanych spraw majątkowych na setki sędziów powiatowych, którzy nie byli do ich sądzenia przygotowani, uniemożliwiłoby ich załatwienie.
Komisja Majątkowa w zamyśle dyrektora Merkla miała być sądem polubownym, w którym racje Kościoła ścierają się z racjami państwa, a werdykt strony ustalają na zasadzie kompromisu, w głosowaniu, po wcześniejszym przedstawieniu dogłębnej analizy. Taki właśnie organ został zapisany w ustawie o stosunku PRL do Kościoła katolickiego, którą uchwalono tuż przed upadkiem komunizmu, 17 maja 1989 r. – Szczerze mówiąc, na doszlifowanie ustawy zabrakło nam około trzech miesięcy. Ale władza naciskała, by uchwalić ją szybko, bo chciała mieć argument w wyborach kontraktowych – wspomina były dyrektor. I choć Komisję Majątkową przywracającą Kościołowi katolickiemu utracone mienie oskarżano o nieuczciwość i manipulację, to Aleksander Merkel dostrzega w jej działaniu tylko jeden poważny mankament.