Berlinale: kino silnych kobiet

Jestem trzydziestką wyglądającą na sześćdziesiątkę – charakteryzuje się autoironicznie bohaterka filmu „Pozycja dziecka” rumuńskiego reżysera Calina Petera Netzera. To paradująca w futrze przedstawicielka bukareszteńskiej klasy średniej, a może nawet wyższej, skoro na jej urodzinach zjawia się cała miejscowa elita. Reprezentuje typ kobiety dominującej, dlatego mąż, choć obecny w kadrze, gra u jej boku rolę statysty. Trudniej zdominować 30-letniego syna, który wyprowadził się z domu. Zwrot akcji następuje w momencie, kiedy kobieta się dowiaduje, że syn spowodował wypadek: jechał poza miastem z nadmierną prędkością i zabił przechodzącego przez jezdnię 14-letniego chłopca ze wsi. Grozi mu więzienie. Co teraz zrobi nadopiekuńcza matka, mająca znajomości w różnych kręgach, nietrudno przewidzieć. Nie takie sprawy daje się zatuszować, i nie tylko w Rumunii. Tym bardziej że świadek wypadku za odpowiednio wysoką opłatę gotów jest zmienić zeznanie. Pozostaje kwestia rodziny zabitego chłopca. I teraz następuje najciekawsza, najbardziej poruszająca sekwencja filmu. Dochodzi bowiem do spotkania dwóch światów, dwóch Rumunii, jak byśmy powiedzieli, nawykli do mówienia o dwóch Polskach. Wielkomiejska matka, która przyjechała na wieś swym drogim samochodem, zamierzała po prostu pogrążoną w żałobie rodzinę przekupić, ale w czasie rozmowy coś się w niej przełamuje. Zaczyna błagać, by nie rujnowali życia jej synowi. Dochodzi do porozumienia, przynajmniej chwilowego, a potem każdy pójdzie w swoją stronę. Kolejny ciekawy rumuński film, pokazujący rzeczy, które mogłyby wydarzyć się wszędzie, także w Polsce. Tylko że oni o tym robią filmy, a my nie. Jak najbardziej zasłużony Złoty Niedźwiedź dla najlepszego filmu festiwalu. Dotknięcie ognia W animowanym obrazie trójwymiarowym „The Croods” (wyprodukowanym przez znaną firmę DreamWorks) widzimy trzypokoleniową rodzinę, żyjącą w epoce kamiennej, w której osobą najbardziej konserwatywną jest ojciec, powtarzający, że wszystko, co nowe, stwarza problemy, jest złe. Najpewniej czuje się w mrocznej jaskini, do której wejście zakrywa wielki głaz. Ale dorastająca córka wyjdzie z kryjówki, by po raz pierwszy w życiu zobaczyć z bliska ogień i zawrzeć przy okazji znajomość z rówieśnikiem znajdującym się już na wyższym poziomie rozwoju. Ta potrzeba wyjścia z jaskini, już w sensie metaforycznym, kieruje poczynaniami większości bohaterek filmów pokazywanych w tym roku w Berlinie. Jedną z najciekawszych pozycji konkursowych była chilijska „Gloria” (wykonawczyni głównej roli Paulina Garcia dostała za nią nagrodę), z tytułową bohaterką wielce charakterystyczną dla całej galerii kobiet pokazywanych w tegorocznym berlińskim konkursie. Dobiega sześćdziesiątki, rozwiedziona, dzieci już dorosłe, najlepsza pora, aby zacząć życie od nowa. Gloria poznaje parę lat starszego od siebie mężczyznę, też obecnie rozwiedzionego. Mamy namiętny romans, ze scenami łóżkowymi włącznie (nieliczne ciche uśmieszki na widowni), scenami zazdrości, rozstaniami, powrotami, czyli tak jak być powinno w każdym związku. Ale, ale, wkrótce pojawią się nieprzewidywane kłopoty, mianowicie kochanek ma dwie dorosłe córki, które wciąż o sobie przypominają, wołając o pomoc. Była żona też daje o sobie znać. To ty w końcu jesteś rozwiedziony, czy nie? – spyta kobieta na skraju wyczerpania nerwowego, i trudno jej się dziwić. Mamy w „Glorii” ciekawą obserwację obyczajową, charakterystyczną chyba nie tylko dla chilijskiej rzeczywistości. Otóż paradoksem naszych czasów bywa to, że w relacjach rodzice–dzieci nastąpiło odwrócenie ról. Starzy chcą nadal być młodymi, ale starzejące się dzieci im na to nie pozwalają. Co ciekawe, mężczyźni łatwiej ulegają presji, kobiety zaś buntują się, chcą mieć prawo do własnego życia. Chilijka Gloria nie od razu znajdzie spełnienie, ale w finale znowu widzimy ją na dyskotece, jak tańczy wśród młodych dziewczyn. Na pewno się nie podda. W galerii kobiet 60-letnich znalazła się również Catherine Deneuve (metrykalnie trochę jednak starsza), która we francuskim filmie „Elle s’en va” gra byłą miss Bretanii, teraz właścicielkę restauracji, w której nadal próbuje rządzić jej matka, osoba apodyktyczna i kłótliwa. Jak wskazuje tytuł, mamy tu kino drogi z dłuższymi postojami, w czasie których Deneuve spotykają przeróżne przygody, zgodnie z konwencją gatunku. Niestety, wielka gwiazda tym razem prawie w ogóle nie gra, tylko się pokazuje. Na coraz poważniejszą rolę kobiet w centralnej i wschodniej Europie zwrócił uwagę amerykański magazyn „Variety”, pisząc o polskich reżyserkach i producentkach, głównie tych obecnych w Berlinie. Oprócz nowego filmu Małgorzaty Szumowskiej „W imię…”, pokazywanego w konkursie głównym, w sekcji Generation 14 Plus z powodzeniem startował „Bejbi blues” Kasi Rosłaniec, nagrodzony Kryształowym Niedźwiedziem. Film o nieletniej matce pokazywany był już w naszych kinach i zgromadził ponad 400-tys. widownię. Małgorzata Szumowska wyróżniona została Teddy Award, czyli Nagrodą dla Produkcji Poruszającej Tematykę LGBT (co jest skrótem z angielskiego Lesbian, Gays, Bisexuals, Transgenders). Nagroda zapewne filmowi nie zaszkodzi, ale wydaje się, że jej fundatorzy dostrzegli tylko jeden jego wątek. Szumowska rzeczywiście uczyniła bohaterem swego filmu księdza romansującego z wiejskim chłopcem, który zresztą w pewnym momencie staje się stroną bardziej aktywną. Naprawdę jednak jest to opowieść o wielkiej samotności księdza, czego dowodem m.in. jego wzruszająca rozmowa przez Skype’a z siostrą mieszkającą w Toronto. Ksiądz, grany przejmująco przez Andrzeja Chyrę, nosi pod sutanną T-shirt i chce być blisko swych wiejskich parafian. W pięknej scenie procesji idącej pośród zbóż wszyscy są razem, tak samo grzeszni i po ludzku słabi. Ksiądz nie jest pasterzem tego stadka, jest jednym z nich. To mogłoby być symboliczne zakończenie filmu, ale finał jest inny, bardziej wieloznaczny. I zaskakujący. Dodajmy, że polski aktor stworzył jedną z nielicznych pełnokrwistych postaci męskich, zdecydowanie wyróżniającą się spośród oglądanych w wielu filmach typów apatycznych i nijakich. Coraz słabsza płeć Mężczyźni pokazywani w tym roku na festiwalowym ekranie to bez dwóch zdań słaba płeć. I to pod każdą szerokością geograficzną. W koreańskim filmie „Niczyja córka Haewon” reżyser, profesor szkoły filmowej, romansuje ze studentką, lecz to ona jest w tym związku osobą bardziej odpowiedzialną. Mistrz wprawdzie wyznaje jej miłość, ale zarazem ciężko wzdycha, oznajmując, że nie potrafi zostawić rodziny. Kiedy zaś rezolutna dziewczyna mówi mu: to idź do domu, zaczyna szlochać jak małe dziecko. Co może w tej sytuacji zrobić studentka? Pociesza staruszka, mówiąc coś niewyraźnie o lepszej przyszłości, która kiedyś nadejdzie. Naprawdę sympatyczni faceci pokazali się w amerykańskim filmie „Prince Avalanche” (nagroda dla Davida Gordona Greena za najlepszą reżyserię). Akcja toczy się gdzieś na odludziu, rok po wielkim pożarze lasów. Dwaj mężczyźni odnawiają znaki na drogach. Starszy ma gdzieś w mieście dziewczynę, która jest siostrą tego młodszego. Kiedy ukochana powiadamia listownie swego adoratora, że romans dobiegł końca, stosunki między zdanymi tylko na siebie mężczyznami ulegają ochłodzeniu. Jest to przykład filmu, który bardzo dobrze się ogląda, mimo że nic wielkiego w nim się nie dzieje. Po prostu męskie pogaduchy o życiu i o kobietach, trochę filozofowania, do tego dawka humoru. No i jeszcze coś z poetyki magicznej, bo oto na tym pustkowiu pojawia się, nie wiadomo skąd, tajemniczy kierowca ciężarówki, a także dziwna kobieta… Nie był to jedyny film dziejący się z dala od wielkich metropolii. Kino współczesne coraz częściej wychodzi z miasta w naturalne plenery. Może po prostu twórcy chcą w ten sposób pokazać, że film kinowy różni się jednak od seryjnej sieczki telewizyjnej, w której akcja przenosi się co najwyżej z jednego pokoju do drugiego. Na festiwalowym ekranie oglądaliśmy szeroki