Wejść w duszę profilera

Justyna Sobolewska: – Jak reagują policjanci, kiedy przychodzi pani zbierać materiał do książki? Katarzyna Bonda: – Wchodzę i od razu oceniają, etykietkują: przyszła blondynka, czegoś chce. Jedyne, co mogę zrobić, to zastrzelić ich wiedzą. Teraz piszę kolejną książkę, w której ważnym elementem będzie zapach, byłam na spotkaniu w laboratorium kryminalistycznym z osmologami. Oni wiedzieli, kim jestem, czytali moje książki, ale przyjeżdżam i od razu nieufność: Czego? Po co? Dlaczego u nas? A poza tym, jak można w ciągu jednego dnia wytłumaczyć tej blondynce coś, czego trzeba uczyć się latami? To jest żonglerka, wykorzystanie atrybutów, nie bez przyczyny noszę długie blond włosy. Nawet jak się pomylę, mam taryfę ulgową. Z drugiej strony – konkret. Oni widzą, że się orientuję, ale nie udaję eksperta. W najnowszej powieści „Florystka” czuje się, że wszystko tam zostało naocznie sprawdzone. Śmieją się ze mnie, że jestem taka obsesyjnie dokładna. Ale wydaje mi się, że to widać, kiedy pisarz przemyka się po wierzchu. W laboratorium pokazali mi na przykład tzw. ciągi selekcyjne, ale ja musiałam zobaczyć na własne oczy puszkę zapachową, czyli po prostu słoik. A kiedy zażądałam jeszcze etykietki, to w końcu dali mi ten słoik, pochłaniacz i zrobili ze mną „na sucho” eksperyment sprawdzający każdego z fabularnych podejrzanych. Spędziłam tam cały dzień. Napisała pani dwie książki dokumentalne, jedna z nich to portret polskich morderczyń. Dlaczego właśnie morderczynie? Temat morderczyń zawsze we mnie był, pracę magisterską pisałam o morderczyniach. Nie rozumiałam, skąd się to bierze, jak to jest możliwe, żeby uczestniczyć w czymś takim. I wróciłam do tego tematu po wypadku, który kompletnie zmienił moje życie. Jechałam na reportaż o stresie wśród służby więziennej. Byłam bardzo zmęczona, pracowałam wtedy nocami w „Newsweeku”. W piątek prosiłam, żebym nie musiała jechać, ale nie było ludzi, wakacje. Zawsze jeździłam za szybko, ignorowałam znaki drogowe i zawsze wcześniej mi się udawało. Rzadko kiedy dostawałam mandaty, byłam uważana za bardzo dobrego kierowcę, jeździłam jak facet, a nie blondynka. Tego dnia, dojeżdżając do Tarnowa, za późno zobaczyłam człowieka. Uderzyłam w niego na przejściu, zmarł w szpitalu. Miał 80 lat, a ja 29. Urodziliśmy się tego samego dnia, jak potem sprawdziłam. To był moment krytyczny, już nigdy nie byłam tą samą osobą. Wtedy nie uświadamiałam sobie winy. Dostałam wyrok, redakcja dała mi adwokata, nie byłam po alkoholu, przyznałam się do winy. I załamałam się, dwa lata byłam pod opieką psychiatry. Po prostu czułam się morderczynią. Po jakimś czasie zaczęłam sobie uświadamiać, że zawsze popełniałam te błędy, że były sytuacje alarmujące, a ja nie przestawałam tak szybko jeździć. Próbowałam skontaktować się z rodziną tego człowieka, ale oni nie chcieli ze mną rozmawiać. Napisałam pierwszą książkę „Sprawę Niny Frank” i zastanawiałam się, co chcę robić dalej. Postanowiłam porozmawiać z morderczyniami. Wtedy nie rozumiałam, że chodzi o mnie, sądziłam, że to one są złe, jak bestie, nastawiłam się na walkę. A może chciała pani sprawdzić, czy mają poczucie winy i jak sobie z tym radzą? Tak, ta książka wzięła się z mojej traumy, ale wtedy tego nie widziałam. Tak bardzo zakłamywałam tę przestrzeń, próbowałam się usprawiedliwiać, że jestem inna, nie należę do nich. Robiłam to samo co one, kiedy próbowały mnie uwieść, żeby przedstawić siebie w lepszym świetle. A ja mówiłam sobie, że po prostu chcę napisać książkę. Nie opowiadałam im o sobie, bo to zmieniłoby ich stosunek do mnie. Charakterystyczne dla zbrodni kobiecej jest to, że ona dzieli ich życie na pół – nie mogą od tego uciec. Kiedyś patrzyłam na Monikę Szymańską, morderczynię Tomka Jaworskiego, jak na diabła wcielonego. Potem zobaczyłam w niej człowieka. Ta książka była dla mnie oczyszczeniem. Okazuje się, że można mieć kompletnie zafałszowaną świadomość, nie dopuszczać do siebie prawdy. To jest fascynujące, jak człowiek może stworzyć sobie alternatywny świat. Nie wierzę w to, że chodzi o krótką chwilę zbrodni. To, co warunkuje te osoby, zaczyna się dużo, dużo wcześniej, większość odczuwa rodzaj utraty, braku w dzieciństwie. Dobrym przykładem jest Małgorzata, lekarka. Matka wykorzystywała ją do śledzenia ojca, który miał kochankę. Potem, już jako dorosła kobieta, zdecydowała się zamordować żonę kochanka, udusiła ją paskiem. Pracowała w pogotowiu i codziennie ratowała ludziom życie. W pierwszej chwili widzimy dewiantkę. Ale jak spojrzeć głębiej, to zobaczymy, że ten błąd istniał w jej rodzinie. Ileś lat później ta kobieta spotkała mężczyznę, który miał żonę i nie mógł od niej odejść. Więc musiała tę żonę wyeliminować. To jest rodzaj matrycy. Przez całe życie dążyła do tego, żeby naprawić ten błąd. W każdej z tych historii jest coś takiego. Bohaterem pani powieści jest profiler Hubert Meyer, który ma swój pierwowzór w postaci profilera i psychologa policyjnego Bogdana Lacha. Potem napisała pani z nim książkę o profilowaniu morderców. Jak go pani znalazła? Pisałam tekst dziennikarski i trafiłam do Rawicza, gdzie całemu miasteczku robili testy DNA. W sklepie spożywczym zasztyletowano młodą dziewczynę i nie mogli wykryć sprawcy, więc badali DNA, ale bezskutecznie. Napisałam tekst i po jakimś czasie znalazłam notkę, że znaleziono zabójcę, który okazał się seryjnym mordercą. Zadzwoniłam do komendanta i zapytałam, jak go znaleźli. Usłyszałam, że przyjechał koleś w czarnym płaszczu, wziął akta na noc i rano, jak komendant przeczytał jego uwagi, to wiedział, o kogo chodzi. I zabójca się przyznał nie tylko do tej sprawy. Komendant nie znał nawet słowa profiler, mówił: jakiś „prowajder”. To było w 2004 r. Dziś już każdy wie, kto to jest. Poprosiłam komendanta, żeby dał mi telefon do tego „prowajdera”.   Znała pani ten zawód z filmów amerykańskich? Kiedy pojechałam do Bogdana Lacha, miałam szczątkową wiedzę z filmów i z anglojęzycznej literatury. Wiele osób w Polsce do tej pory nie wierzy w skuteczność profilowania. Kiedy wyszła nasza książka o profilowaniu, odezwało się wiele głosów, że to nie jest dziedzina naukowa, tylko wróżenie z fusów i jasnowidztwo. Ja odpieram te ataki, ponieważ im głębiej wchodziłam w tę dziedzinę, tym bardziej widziałam, jak to jest bardzo analityczne. Wszystkie elementy muszą się złożyć jak puzzle. Profiler używa psychologii, ale musi mieć wiedzę z wielu dziedzin, z kryminologii, wiktymologii, prawa, musi wiedzieć, jak rozmawiać z patologiem. Na przykład nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo mosty albo linie elektryczne wpływają na postrzeganie przestrzeni. Na przykład Wisła. Jeśli sprawca chce ukryć zwłoki, to najpewniej ukryje je po przeciwnej stronie rzeki niż ta, na której mieszka, bo będzie czuł się bezpieczniej, bo to nie jest jego teren. Była taka sprawa z babcią, która usypiała staruszki benzodiazepinami. Długo nie mogli jej znaleźć, dopiero kiedy profiler wszedł do sprawy, to określił jej wiek i płeć, i to, że ona dojeżdża do Warszawy kolejką. Określił jej strefę