Komiksy na aukcji

W PRL oryginalne plansze komiksowe nie były traktowane jak przedmioty, które mogą mieć jakąkolwiek wartość. Tadeusz Baranowski, autor m.in. „Podróży smokiem Diplodokiem”, wspomina, że na początku lat 70. normą było to, że nie wracały z drukarń i wydawnictw, wyrzucano je do śmieci, a gdy już wracały, często były oblane kawą i nosiły ślady po kanapkach. Maciej Jasiński, badacz twórczości Jerzego Wróblewskiego (rysownika „Kapitana Żbika”, „Binio Billa” i wielu innych serii), ustalił, że artysta nie odzyskał żadnej planszy z komiksów rysowanych dla wydawcy „Żbika”, Sportu i Turystyki. Nie wróciła do niego także ani jedna praca z historii rysowanych dla magazynu „Relax”. Z podobnym problemem borykała się też Paulina Christa, wnuczka Janusza Christy i jedyna spadkobierczyni archiwum autora „Kajka i Kokosza”: – Spora część zbiorów została utracona lub skradziona w tamtych czasach. To było nagminne i wydaje mi się, że artyści podchodzili do tego z dystansem. Z biegiem lat okazało się, że ów dystans był zbyt wielki, a niedostrzeganie wartości w komiksie to był spory błąd. Najlepiej widać to na przykładzie wylicytowanej za 22 tys. zł oryginalnej okładki Janusza Christy z albumu „Zwariowana wyspa 2”. Taką cenę osiągnęła w lutym w Desie Unicum. Cena wywoławcza wynosiła 4 tys. zł. Wcześniej w specjalistycznym sklepie Artkomiks za 4 tys. zł (ale w komplecie z blaudrukiem i diapozytywem) kupiła ją osoba prywatna. Natomiast jej pierwszy nabywca zapłacił za nią raptem 400 zł i kupił bezpośrednio od Pauliny Christy. – Zaraz po śmierci dziadka pojawiali się fani, którym sprzedawałam jego prace po symbolicznych cenach, bo widziałam, że było to dla nich sentymentalnie bardzo ważne. Jak się z czasem okazało, u niektórych sentyment odszedł na bok, a górę wzięły inne wartości – mówi Paulina Christa. Szacunku do swojego archiwum z biegiem lat nauczył się Tadeusz Baranowski, który dawniej często rozdawał swoje prace za darmo znajomym, a nawet przypadkowym osobom. W końcu z tego zrezygnował, a w ostatnich latach jego oryginały były jednymi z droższych, jak na polskie warunki (między 2,5 a 4,5 tys. zł za planszę). – Postawiłem sobie jakąś barierę cenową, której się trzymałem. Chociażby ze względu na osoby, które zdecydowały coś ode mnie za takie ceny nabyć. Rzadko, bo rzadko, ale znajdowali się chętni. Jeśli ocenić wyniki aukcji w Desie, okazuje się, że te moje ceny nie były wygórowane – mówi autor przygód „Diplodoka”. Podczas tej aukcji paski Zbigniewa Lengrena z „Filutka” wylicytowano za kwoty od 4 tys. do 5,5 tys. zł. Z kolei akwarela na papierze Papcia Chmiela sięgnęła 11 tys. zł. Do tej pory takie ceny oryginałów komiksowych w Polsce były nierealne, choć od lat na Zachodzie ceny podobnych prac systematycznie rosły. Tintin za 1,3 mln euro Zarówno w USA, jak i we Francji od lat istnieją wyspecjalizowane domy aukcyjne i galerie zajmujące się oryginalnymi planszami. W Ameryce bardzo prężnie działa komiksowa sekcja domu aukcyjnego Heritage, a kolekcjonerzy mają także specjalną stronę Comic Art Fans, na której mogą wyszukać interesującą ich planszę danego autora i skontaktować się z kolekcjonerem lub galerią, która posiada ją w swoich zbiorach. Ukazują się także specjalistyczne przewodniki, jak „The Art Price Guide” Jerry’ego Weista. Z kolei we Francji działają wyspecjalizowane galerie komiksowe. Organizują wystawy i zajmują się sprzedażą plansz. Do najbardziej znanych należą paryskie Daniel Maghen oraz Galerie Martel, ale aukcje komiksowych oryginałów organizuje także francuski oddział domu aukcyjnego Christie’s. Europejski rekord za oryginał komiksowy również padł nad Sekwaną. Dom aukcyjny Artcurial sprzedał okładkę do „Tintina w Ameryce” za 1,3 mln euro. Oryginalne okładki komiksów z przygodami słynnego reportera to rzadkość na rynku, bo większość znajduje się w muzeum Herge. Z kolei w USA okładka „Spider-Mana” autorstwa Todda McFarlane’a, jednego z najbardziej rozpoznawalnych rysowników superbohaterskiego przemysłu komiksowego, poszła na aukcji za ponad 650 tys. dol. Obydwa przypadki to rekordy, na ogół jest jednak taniej. Plansze Enkiego Bilala możemy dostać za 35 tys. euro, okładkę Hugo Pratta z „Cortomaltese na Syberii”, wykonaną w akwareli, kupiono za 240 tys. euro, a gwasz na kartonie Grzegorza Rosińskiego wylicytowano niedawno w Paryżu za ponad 36 tys. euro. Liczby te robią wrażenie, ale najwięksi mistrzowie komiksu są nieporównywalnie tańsi od mistrzów malarstwa i raczej nigdy się to nie zmieni – z kilku powodów. Trwałość pracy na papierze nie może równać się z trwałością malarskiego płótna, formaty plansz są z reguły o wiele mniejsze i – co najważniejsze – pozycja komiksu w hierarchii świata sztuki wciąż jest dość niska. Poza tym tak wysokie ceny plansz, jak podane powyżej, osiąga jedynie kilkuprocentowy, niezwykle wąski krąg znanych i popularnych mistrzów komiksu. Natomiast wielu młodych twórców, szczególnie przedstawiciele komiksu niezależnego, sprzedaje swoje oryginały za kilkaset dolarów lub euro. Gdy Mike Mignola, autor słynnego „Hellboya”, rozpoczynał swoją karierę, wyceniał oryginalne rysunki poniżej 100 dol. Natomiast za kilka tysięcy dolarów/euro możemy już zdobyć plansze uznanych artystów. Czy w takim razie suma wylicytowana za okładkę Christy to dużo? Krzysztof Masiewicz, kolekcjoner sztuki nowoczesnej i zarazem oryginalnych plansz komiksowych, nie ukrywa, że był zaskoczony wynikiem aukcji w Desie. Jednocześnie twierdzi, że osiągnięta cena nie jest przeszacowana i adekwatna do pozycji, jaką zajmuje Janusz Christa w polskiej popkulturze. – Z tego, co wiem, do naszych czasów zachowało się tylko kilkanaście okładek Christy. Ta, którą sprzedano, to jedna z kilku, które mogą się pojawić na licytacji, reszta jest w kolekcjach i raczej nie trafia do sprzedaży – podkreśla Masiewicz. Choć jeśli za punkt odniesienia przyjmiemy już nie znaczenie Christy dla polskiej kultury, tylko światowy komiks, sytuacja wygląda inaczej. Janusz Christa poza Polską jest artystą nikomu nieznanym, a już za 3,5 tys. euro możemy kupić oryginalną planszę z „Zapachu niewidzialnego” Milo Manary – twórcy światowej sławy. Co kupować? Niezależnie od tego, czy kupujemy oryginały komiksowe na Zachodzie czy w Polsce, mistrzów czy debiutantów, istnieje kilka reguł, które warto poznać. Nawet najkrótszy komiks liczy kilkanaście do kilkudziesięciu plansz, ale okładkę ma tylko jedną. Poza tym okładka tworzy semantyczną całość, a każda plansza – siłą rzeczy – to jedynie fragment całej opowieści zawartej w albumie. Dlatego od samego początku formowania się rynku oryginałów komiksowych okładki były i nadal są najbardziej poszukiwane i to właśnie one uzyskują rekordowe ceny na aukcjach. Drugie w hierarchii wartości są tzw. splash pages, czyli plansze obejmujące pojedynczy, rozbudowany kadr, często niezwykle efektowne i o wiele bardziej skomplikowane graficznie niż pozostałe plansze komiksu. A jeśli już nie możemy zdobyć okładki czy splash page’a i zostały do wyboru tylko standardowe plansze, warto szukać tych, które są kluczowe w całym komiksie: przedstawiają istotne dla rozwoju fabuły sceny czy dramatyczne zwroty akcji. To już wyższy stopień wtajemniczenia, wymagający dobrej znajomości twórczości danego artysty i komiksu, z którego pochodzi plansza. Rzecz komplikuje się dodatkowo przy okazji opowieści o superbohaterach. Tu cena to wypadkowa popularności rysownika i postaci. Z naciskiem na rysownika. I tak na przykład okładka z „Supermana”, która wyszła spod ręki mało znanego artysty, nie będzie droższa niż plansza z „Silver Surfera” Jacka Kirby’ego, komiksu otoczonego w USA wręcz niezdrowym kultem. Standardowa plansza to przeważnie praca na papierze pokryta tuszem, najczęściej czarno-biała. Stąd też prace kolorowe – gwasze czy akwarele na kartonie czy bardziej trwałym papierze – są cenniejsze od tych standardowych. Szczególnie że dziś niewielu twórców nakłada kolor w tradycyjny sposób. Większość robi to już w komputerze. Ale nawet przy czarno-białych dziełach jakość papieru i technika również są niezwykle istotne. Tusz jest o wiele bardziej trwały niż czarny pisak, z kolei ten ostatni pozostaje lepszy niż długopis, który blaknie niezwykle szybko i po d