Jaką sztukę kupują Chińczycy

Dopóki Chińczyków szczelnym kordonem oddzielano od jakiejkolwiek sztuki ze świata i od własnej historii, ich rzeczywistość artystyczna ograniczała się do osobliwej, azjatyckiej wersji socrealizmu. Cywilizację Zachodu zaś interesowało co najwyżej ściąganie stamtąd wystaw z artefaktami z zamierzchłej przeszłości. Później wszystko się skomplikowało. Nie tylko Chiny zaczęły otwierać się na świat, ale i świat zaczął coraz bardziej zezować w stronę Państwa Środka. A przede wszystkim – w Pekinie, Szanghaju i okolicach pojawiły się wielkie pieniądze. I wydawało się, że po raz kolejny będziemy świadkami starego scenariusza, sprawdzonego już na japońskich prezesach, bliskowschodnich szejkach i rosyjskich nowobogackich: zachodni „world art” łaskawie zgadzał się na zagospodarowanie ich finansowych nadwyżek. Nie docenił jednak siły chińskiej specyfiki. Świat chce Chin Moda na ściąganie wielkich historycznych ekspozycji nie minęła. Przebojem ostatniej dekady była oczywiście wędrująca po świecie i bijąca rekordy popularności terakotowa armia. Jej pierwsza odsłona w londyńskim British Museum (2008 r.) przyciągnęła 850 tys. widzów, zaś w kolejnych 40 krajach gliniane oddziały obejrzało łącznie 20 mln osób. Mieliśmy swój odprysk tego szaleństwa – w latach 2007–14 kilkakrotnie objeżdżały Polskę nieduże wystawy ze współczesnymi replikami terakotowych wojowników. Nieduży oddział liczący kilkudziesięciu żołnierzy pokazywany był m.in. w Zgierzu, Suwałkach, Międzyzdrojach, Jastrzębiej Górze oraz w centrach handlowych większych miast. Zazwyczaj przy dużej frekwencji rodaków naiwnie przekonanych, że figury przyjechały do naszych małych miasteczek prosto z wykopalisk. Znacznie łatwiej ściągać do Europy i USA współczesnych chińskich artystów. Tym bardziej że w kraju liczącym 1,3 mld jest z czego wybierać. Coraz częściej zdarzają się kurtuazyjne gesty, jak choćby na ubiegłorocznych targach sztuki Art Paris Art Fair, gdzie na 137 zaproszonych galerii aż 33 pochodziło z Chin. „Jeden rok w Chinach to jak dekada w Europie” – podkreślał kurtuazyjnie dyrektor generalny targów Guillaume Piens, ale przecież wiadomo, że nie o jego zachwyt chodziło, tylko ewentualne korzyści finansowe wynikające ze współpracy z Pekinem. Problem bowiem polega na tym, że zachodni świat sztuki odnosi się do chińskich współczesnych artystów z poczuciem ledwie skrywanej estetycznej wyższości, a nawet pogardy. W większości uważa ją za nadekspresyjną i zbyt narracyjną, a nawet nieco naiwną. Stąd twórcy, którzy w Chinach biją rekordy popularności, w Europie są uważani za osobliwą ciekawostkę. Wyjątek robi się wobec tych twórców, którzy dobrze przyswoili sobie język zachodniej sztuki i nawet jeśli opowiadają o własnym świecie, to w sposób przyjęty na Zachodzie, na przykład za pomocą konceptualizmu czy sztuki performatywnej. Stąd uznanie dla takich twórców, jak Liu Wei, Zhang Huan czy Song Dong. Ale przede wszystkim rozciągające się od Rzymu po Los Angeles wręcz uwielbienie dla Ai Weiwei, który dodatkowo do swej sztuki dokłada polityczną kontestację. Gdy przed dwu laty zorganizowano w Londynie wystawę współczesnej sztuki chińskiej, wspomniany Ai Weiwei opublikował duży artykuł, w którym skrytykował tę i jej podobne ekspozycje, zarzucając im oderwanie od rzeczywistości i porównując do posiłku w chińskiej restauracji gdzieś w Europie: „Serwują tam standardowe potrawy, jak kurczak kung-pao czy wieprzowina w sosie słodko-kwaśnym. A ludzie jedzą przekonani, że tak właśnie jada się w Chinach”. Chińskie władze nie przepadają – delikatnie mówiąc – za twórcą i jak mogą utrudniają mu życie. Mają o tyle łatwiej, że w społeczeństwie jego sztuka nie jest rozumiana i co za tym idzie – adorowana. Polska chce Chin Hongkong stał się tymczasem trzecim na świecie, po Nowym Jorku i Londynie, centrum handlu sztuką. Pionierem był dom aukcyjny Christie’s, który w 1995 r. otworzył swą filię w Pekinie. Za nim ruszył Sotheby’s oraz oddziały wszystkich znaczących galerii amerykańskich, brytyjskich czy niemieckich z White Cube, Gagosian i Saatchi na czele. Osobne targi organizują tam już tak uznane marki jak Art Basel. Nie powiodła się tylko, mimo dużych wysiłków podejmowanych przez Francuzów, próba założenia w Chinach oddziału Centre Pompidou. Polska jest na tym rynku zbyt małym graczem, aby i nam się udało uszczknąć coś z chińskiego tortu. Prowadzimy za to działania niekomercyjne. Wielkiej prezentacji polskiej sztuki otwartej niedawno w Narodowym Muzeum Chin pozazdrościć nam mogli Amerykanie, Rosjanie czy Włosi, którzy takich wystaw nigdy tam nie mieli. Na miejscowym społecznościowym serwisie Weibo internauci narzekali przy tej okazji, że NMC zamykane jest za wcześnie (rzeczywiście – już o 16.00) i nie starcza czasu na obejrzenie całości. Za kilka miesięcy Instytut Adama Mickiewicza szykuje kolejne uderzenie: prezentację najnowszej polskiej sztuki w National Art Museum of China. A w jej ramach kilkaset prac powstałych w większości po 1989 r. Przekonamy się, czy Uklański, Kozyra lub Libera zaciekawią Chińczyków. Do kraju sprowadzaliśmy dotychczas tylko chińską sztukę współczesną, a i to sporadycznie. Największa była ekspozycja w Zachęcie w 2003 r. zatytułowana „Nowa strefa. Sztuka chińska”. W przypadku sztuki dawnej liczyć musieliśmy na własne, niekiedy całkiem okazałe, zbiory. To z nich udało się w 2013 r. przygotować ciekawą ekspozycję „Za wielkim murem” w Muzeum Narodowym w Warszawie. Natomiast od 20 lutego w Muzeum Narodowym w Krakowie można oglądać efektowną wystawę „W przestrzeni smoka”. Wyeksponowano 400 z ponad 3 tys. obiektów znajdujących się w muzealnych zbiorach. Najstarsze pochodzą sprzed 2200 lat! Przełomem może być przyszłoroczna ekspozycja w Muzeum Narodowym w Warszawie. Tym razem eksponaty przyjadą z Pekinu i to z tego samego Narodowego Muzeum Chin, w którym my prezentujemy się teraz. To będzie wystawa problemowa, której motywem wiodącym będzie postać chińskiego uczonego na przestrzeni wieków. Otwarcie przewidziane jest już w styczniu. Chiny chcą świata Chińczycy – zgodnie z panującą w bogacącym się kraju modą – masowo ruszyli na artystyczne zakupy. Już w 2007 r. Chiny miały większe obroty rynku sztuki niż Francja, a dziś w Państwie Środka ma miejsce ponad 40 proc. całego światowego handlu aukcyjnego. Tam sprzedaje się też najwięcej prac najdroższych, kosztujących powyżej 1 mln dol.; w 2013 r. było ich 563 wobec 510 w USA czy 322 w Anglii. Chińczycy szybko stworzyli także własny, choć wzorowany na zachodnim, system instytucji „art worldu”. W każdym dużym mieście powstały na przykład specjalne sfery sztuki. Najsłynniejsza z nich, 798 Art Zone, działa w Pekinie, na terenie dawnej fabryki broni. To mieszanka galerii sztuki, pracowni artystów, biur projektantów mody i designu, wydawnictw itp. Panująca tam atmosfera artystowsko-hipsterskiego luzu niczym nie różni się od tej odczuwanej w takich miejscach jak berliński Kreuzberg. Stosunkowo nowym odkryciem Chińczyków są też domy aukcyjne. Największy z nich Poly Auction House wypączkował w 2005 r. z firmy zajmującej się wcześniej handlem bronią i amunicją. Pod czujnym okiem władz państwowych (55 proc. udziałów) i wpływowego kierownictwa (kieruje nim zięć Deng Xiaopinga) w ciągu zaledwie kilku lat stał się trzecim największym domem aukcyjnym na świecie, po zasłużonych Christie’s i Sotheby’s. W ogóle w pierwszej światowej dziesiątce domów aukcyjnych o największych obrotach aż siedem to twory chińskie. Zachodni e