Polski komiks ma się lepiej za granicą

Żeby wydawać komiksy za granicą, najlepiej mieć komiks wydany za granicą. Brzmi to paradoksalnie, ale to prawda. Dopóki twórca nie wyrwie się z zaklętego rejonu polskiego języka, może mieć problem. A im trudniejszy do zaszufladkowania artysta, tym bardziej skazany jest w Polsce na niewielką sprzedaż. Doskonale wie o tym Maciej Sieńczyk, który publikując w 2005 r. „Hydriolę” (jej liczący 2 tys. sztuk nakład sprzedawał się przez kilka lat), jak na rodzime warunki był w owym czasie eksperymentatorem. Nawet gdy kilka lat później dostał nominację do nagrody Nike, niektórzy dziennikarze wciąż zastanawiali się, czy mają do czynienia z komiksem. Tymczasem to, co w Polsce uchodzi za eksperyment, we Francji i we Włoszech ma swoje niewielkie, ale wierne grono czytelników. Sieńczyk otworzył sobie do nich drogę publikacją kilkustronicowej nowelki w międzynarodowym magazynie komiksowym „kuš!” z redakcją na Łotwie. Niszowym, ale bacznie obserwowanym przez wydawców, bo to miejsce, z którego wyławia się nowe talenty. Robi to między innymi włoska Canicola – słynąca z doskonale opracowanych graficznie edycji i trzymająca się blisko świata sztuki. Włoska premiera nominowanych do Nike „Przygód na bezludnej wyspie” miała miejsce w październiku 2014 r., a polski twórca był gościem festiwalu komiksowego w Ferrarze. W lipcu 2014 r. poznańskie wydawnictwo Centrala wydało wersję anglojęzyczną, którą chwalił jeden z najbardziej cenionych brytyjskich krytyków Paul Gravett, a o artyście wspominało również brytyjskie wydanie „Art Review”. Zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i we Włoszech „Przygody na bezludnej wyspie” ukazały się w nakładzie 1 tys. egz. – Recenzenci włoscy zwracają uwagę mniej więcej na te same elementy co polscy: że komiks jest oniryczny, przygody bohatera symbolizują samotność człowieka, że bohaterowie mają przymus opowiadania, czym próbują zabić wewnętrzną pustkę itp. – komentuje Maciej Sieńczyk. Nie zna jeszcze wyników sprzedaży za granicą, ale zdradza, że włoski kontrakt opiewał na ok. 4 tys. zł. Suma nie jest duża, ale w kwietniu „Przygody...” ukażą się również we Francji nakładem niezależnego wydawnictwa Ici Męme. A gdy polski autor ma na koncie trzy wydania zagraniczne, nawet u małych edytorów, praca nad albumem dla polskiego zaczyna mieć sens pod względem finansowym. Agent Nicolas Do francuskiego wydania komiksu Sieńczyka przyczynił się Nicolas Grivel, który prowadzi agencję zajmującą się pośrednictwem w sprzedaży praw autorskich do komiksów. Grivel od kilku lat współpracuje z polskimi wydawcami, między innymi z Kulturą Gniewu. Dzięki niemu za granicą zaczął publikować także Marcin Podolec – student animacji na łódzkiej filmówce, mający na swoim koncie już kilka albumów. Na pierwszy ogień poszło „Fugazi Music Club”, historia wykorzystująca wspomnienia Waldemara Czapskiego, jednego z założycieli tytułowego klubu – legendarnego miejsca na mapie Warszawy. Szymon Holcman z Kultury Gniewu zareklamował Grivelowi „Fugazi Music Club” jako komiks o pierwszej wielkiej imprezie w nowym systemie, o najbarwniejszym miejscu w Europie Środkowo-Wschodniej po upadku komunizmu. – Fugazi ma oprócz tego wiele uniwersalnych wątków, bo to historia o buncie, o budowaniu własnego miejsca, zderzeniu z brutalną dorosłością, o weryfikacji marzeń. Poza tym zagranicznym wydawcom podobały się rysunki – mówi Marcin Podolec. Młodemu twórcy (rocznik 1991) udało się trafić pod skrzydła uznanej firmy – Gallimard BD, czyli komiksowego imprintu jednego z najważniejszych frankofońskich wydawców literackich. Ułatwia to kolejne tłumaczenia. Prawa do albumu o warszawskim klubie zostały już sprzedane do Niemiec, Włoch i Hiszpanii, ponadto w czerwcu we Francji nakładem La Boîte à Bulles ukaże się także „Podgląd”, komiks obyczajowo-erotyczny narysowany przez Podolca, a napisany przez Daniela Chmielewskiego. – Opublikowanie komiksu za granicą to było moje największe komiksowe marzenie. Teraz mam nowe: uczynić z wydawania za granicą stały proceder – mówi Podolec. Porozmawiajmy o pieniądzach Trudno się dziwić tym marzeniom. Polski rynek komiksowy jest bardzo mały, co sprawia, że dla rysownika tworzenie albumu jedynie dla rodzimego czytelnika to pracochłonne hobby uprawiane po godzinach. Krajowe nakłady polskich autorów to zwykle 500–2000 sztuk, rozliczanych z wydawnictwami na zasadzie procentu od sprzedaży, zwykle od 8 do 12 proc. ceny albumu. – Cała ta zabawa zaczyna się opłacać przy nakładach powyżej 3 tys. egz., co jest u nas rzadkością, dlatego żeby wyprodukować naprawdę duży i ciekawy pomysł, musimy liczyć albo na pół wolontariacką pracę twórców lub z góry zakładać, że na komiksie nic nie zarabiamy jako wydawcy i próbujemy tę dziurę wypełnić wydawaniem albumów zagranicznych – mówi Wojciech Szot z Wydawnictwa Komiksowego. Tymczasem francuski nakład „Fugazi Music Club” Podolca przekracza łączny nakład wszystkich jego albumów wydanych w Polsce. Jeśli nad Sekwaną album sprzeda się dobrze, Podolec może liczyć na czterokrotność sumy za polskie wydanie, jeśli sprzedaż będzie przeciętna – 2,5-krotność. Podobne stawki podają inni artyści tworzący w segmencie komiksu niezależnego. Jakub Rebelka, który niedawno skończył rysować album fantasy „Le Cite de Chiens” do scenariusza Yohana Radomskiego, mówi o stawkach 2–3-krotnie większych niż w Polsce. Z kolei Łukasz Kowalczuk, autor „Vreckless Vrestlers” – niemej historii opowiadającej z przymrużeniem oka o wrestlingu, która za chwilę pojawi się na francuskim rynku – liczy na wynagrodzenie 1,5–2 tys. euro przy nakładzie 1 tys. sztuk. Praca dla zagranicznych wydawców wymaga jednak dużej cierpliwości, a kontakty są bardziej formalne. Redaktorzy zwracają uwagę na każdy drobiazg. – Kiedyś dostałem nawet mail z wydawnictwa, żebym narysował postaci inny zegarek. Postać była zamożna, a zdaniem redaktora zegarek wyglądał na „biedny” – wspomina Piotr Kowalski, który dziś rysuje dla czołowych francuskich wydawnictw, a także dla amerykańskiego Marvela. Aaaby rysować Hulka W wydaniu gotowego już albumu za granicą może pomóc zatem agent, czasami także szczęście – jak w przypadku Jakuba Rebelki, który otrzymał zaproszenie do współpracy od Yohana Radomskiego po tym, gdy scenarzysta przyjechał do Polski na wakacje i kupił wcześniejszy album gdańszczanina „Dr Bryan”. Może spróbować także z dystrybucją cyfrową w Comixology, tak jak początkowo zrobił Łukasz Kowalczuk. Choć ten przestrzega, że na Comixology łatwo utonąć w tłumie, bo codziennie na stronie największego dystrybutora e-komiksów pojawia się kilkadziesiąt nowych tytułów. – Bardzo bym chciał, żeby Wrestlerzy ukazali się za oceanem, ale na razie nie mam już trochę sił na bombardowanie wydawców mailami – dodaje. Piotr Kowalski, który w 2011 r. rzucił dobrze płatną pracę w branży reklamowej i dziś zajmuje się komiksem w pełni zawodowo, twierdzi, że nieustanne dobijanie się do wydawców ma jednak sens: – Warto uświadomić sobie, że dziś na Zachodzie nikt na nas nie czeka, bo konkurencja jest duża zarówno w komiksie mainstreamowym, jak i niezależnym. Kowalski dodaje, że upór to podstawa, a portfolio do wymarzonych miejsc należy wysyłać nawet co kwartał, aktualizując je, żeby wydawca widział rozwój artysty, bo brak odpowiedzi na maile wcale nie oznacza, że nikt portfolio nie przejrzał. Zdarza się czasem, że edytorzy zagraniczni są zainteresowani twórcą, a polscy nie. Tak było w przypadku Szymona Kudrańskiego, który dziś rysuje topowe mainstreamowe serie, jak „Spawn” czy „Green Lantern”. Komiks na jednym rynku zagranicznym otwiera drugi rynek. Kow