Komiksowy wszechświat wytwórni Marvel

Stan na dzisiaj: wyprodukowanych 11 filmów, oszałamiająca średnia blisko 800 mln dol. przychodu na tytuł. Do tego aż trzy pozycje w pierwszej dziesiątce najbardziej dochodowych produkcji kinowych w historii. Plany Marvel Cinematic Universe (Kinowe Uniwersum Marvela, w skrócie nazywane MCU) obejmują zaś drugie tyle premier, z najbliższą, „Ant-Manem”, lada dzień, a najodleglejszą – „Inhumans” – w lipcu 2019 r. Dorzućmy do tego trzy już emitowane seriale i kolejne cztery w drodze, komiksy i kilka filmów krótkometrażowych. W pamięci zaś powinniśmy mieć fakt, że rok 2019 nie będzie stanowił zamknięcia tej opowieści, a jedynie kolejny jej etap. Siatka herosów We wciąż powszechnie obowiązującym w Hollywood modelu kręci się film – jak w wypadku „Terminatora” czy „Szybkich i wściekłych” – a jeżeli ten odniesie sukces kasowy, myśli się o kontynuacji opowieści. Albo według wcześniejszego planu, albo naprędce wymyślając kolejne przygody tych samych bohaterów. Efekt to w zasadzie coś bardziej w stylu kinowego serialu, gdzie cała historia rozwija się na jednej osi, a choć część obsady może się zmieniać, kluczowi bohaterowi powracają – przykładem „Piraci z Karaibów” czy „Indiana Jones”. Tymczasem uniwersum Marvela to siatka. Wprawdzie składają się na nie również mniejsze serie, jak trzy filmy z cyklu „Iron Man” czy „Thor” i „Thor: Mroczny świat”, gdzie poszczególni bohaterowie w pojedynkę załatwiają swoje sprawy, jednak od czasu do czasu wszyscy spotykają się w fabułach-węzłach, jak „Avengers” i „Avengers: Czas Ultrona”, by wspólnie zmierzyć się z wyjątkowo groźnym przeciwnikiem. Dodatkowo w uniwersum znajdzie się i miejsce dla takich „Strażników Galaktyki” – dziesiątego filmu z MCU, w którym – jeżeli nie liczyć postaci trzecioplanowych – nie pojawia się nikt znany z poprzednich dziewięciu obrazów, a akcja rozgrywa się w innej galaktyce. Jaka jest więc rola tego filmu w całości? Otóż wydarzenia z niego będą w przyszłości miały wpływ na bohaterów z grupy Avengers. Łatwiej to sobie wyobrazić z pomocą geografii. Weźmy trzech superbohaterów, z których jeden mieszka w Nowym Jorku, drugi w Chicago, a trzeci w Los Angeles. Dzielą ich od siebie tysiące kilometrów, więc wprawdzie od czasu do czasu jeden wpada z wizytą do drugiego, generalnie jednak zajmują się swoimi rewirami. To właśnie poziom filmów z cykli „Iron Man”, „Thor” czy „Kapitan Ameryka”. Od czasu do czasu pojawia się jednak zagrożenie, które nie stanowi już groźby wyłącznie dla jednego miasta, ale dla całych Stanów Zjednoczonych czy nawet świata. Wtedy cała trójka herosów walczy z nim ramię w ramię. To „Avengers”. A wspomniani „Strażnicy Galaktyki”? Tych można porównać do historii, powiedzmy, z Iranu czy Rosji – odległe geograficznie miejsce, zupełnie inni bohaterowie, ale to, co tam się dzieje, wpływa również na USA, a więc na naszych herosów z Nowego Jorku, Chicago i Los Angeles – dlatego pokazuje się nam i tę historię. Jedna wielka siatka przeplatających się, choć w dużej mierze samodzielnych opowieści. To nowy standard dla kina wysokobudżetowego. I przy okazji spełnienie snów osób, które na tych filmach zarabiają. Układ siatki pozwala na wypuszczenie dwóch, a nawet trzech obrazów w roku, bez zmęczenia widza – bo przecież to nie muszą być fabuły z tymi samymi bohaterami. Do tego pozwala na promowanie nowych postaci na barkach tych już popularnych: taki Ant-Man to heros w Polsce w zasadzie anonimowy i gdyby film o nim startował w pojedynkę, zapewne nie trafiłby do wielu widzów. Tymczasem jest skazany na sukces, bo wszyscy, którzy tłumnie ruszyli na „Iron Mana” czy „Avengers”, zechcą zobaczyć także Człowieka-Mrówkę. Ta historia to kolejny klocek w wielkiej opowieści, którą śledzą od ładnych kilku lat. Śladem Marvela ruszyło DC Comics, które zaczęło od „Człowieka ze stali” z Supermanem, ale już pracuje nad kolejnymi filmami o drużynach superbohaterów. Podobnie budowanie swoich uniwersów zapowiedzieli twórcy serii „Transformers” oraz Universal, mający w planach wielką opowieść o klasycznych potworach, jak Drakula czy Frankenstein, a także 20th Century Fox i Sony. Ci pierwsi będą budować wokół mutantów z grupy X-Men, a drudzy w świecie Spider-Mana – również postaci stworzonych przez Marvela, który jednak przed laty odsprzedał tym studiom prawa do kręcenia filmów z ich udziałem. W jaki sposób Hollywood wpadło na pomysł owych filmowych uniwersów? Nie wpadło – idea została przeniesiona z rynku komiksów, gdzie funkcjonuje od dekad. Burzliwa historia Marvel Comics zaczynało pod koniec lat 30. ubiegłego wieku, jeszcze jako Timley Publications. Pod obecną nazwą działają od 1961 r., kiedy to do sprzedaży trafił również pierwszy zeszyt „Fantastycznej Czwórki”, opowiadającej przygody rodziny superbohaterów. Właśnie w tym momencie narodziło się komiksowe uniwersum Marvela, które w późniejszych latach wzbogaciły takie postacie, jak Spider-Man, Hulk, Iron Man, Kapitan Ameryka czy Wolverine (w sumie katalog obejmuje ok. 5 tys. bohaterów i złoczyńców!). Do dziś Marvel pozostaje liderem rynku komiksów w Stanach Zjednoczonych, tocząc zacięty bój właśnie z DC Comics, drugim gigantem, który publikuje historie o Batmanie, Supermanie, Flashu czy Wonder Woman. W 2014 r. Dom Pomysłów (tak potocznie nazywa się Marvel) miał aż 35 proc. rynku, a na liście 10 najlepiej sprzedających się komiksów znalazło się aż 9 pozycji opublikowanych przez to wydawnictwo. Nie zawsze było jednak tak różowo. W latach 90. Marvel dosłownie trafił na dno – nie był w stanie spłacać należności wobec banków, przez co zaczęto wdrażać przygotowujący do ogłoszenia bankructwa plan restrukturyzacji. Wszystko przez to, że przez lata był zabawką, którą z rąk wyrywali sobie potężni spekulanci giełdowi, co doprowadziło komiksowego giganta na skraj ruiny – w wydawnictwie sprzedającym miliony egzemplarzy publikacji cięcia budżetowe objęły takie ekstrawagancje, jak ekspres do kawy, sprzedano drzwi do sali konferencyjnej (były ozdobione wizerunkiem Spider-Mana, więc miały sporą wartość), a właściciel firmy chodził po biurach i strofował pracowników, by nie gubili spinaczy do papierów i drukowali dwustronnie, inaczej uzna, że marnują jego pieniądze. Marvel Comics miał pecha do właścicieli, których komiksy w ogóle nie obchodziły. Słynna anegdota mówi, że Ronald Perelman, kupując firmę pod koniec lat 80., był przekonany, że nabył również prawa do Supermana i dopiero po podpisaniu papierków wytłumaczono mu, że ten należy do konkurentów z DC. Drugi z giełdowych spekulantów, który później przejął wydawnictwo, Carl Icahn, o tym, co właściwie kupił, dowiedział się po fakcie – na spotkaniu usiadł z jednym z redaktorów, a ten wyjaśnił mu, co to komiksy i co właściwie robi Marvel. O kulisach tych wydarzeń dowiedzieliśmy się w dużej mierze z fascynującej książki „Niezwykła historia Marvel Comics” autorstwa Seana Howe’a, który przeprowadził ok. 150 wywiadów z byłymi pracownikami i współpracownikami Marvela, układając z nich wielką opowieść o spektakularnych wzlotach i porażających upadkach Domu Pomysłów (w tym choćby grupowych zwolnieniach, które objęły niemal całą załogę). Ostatnio zaś Canal+ wyprodukował film dokumentalny „Renesans Marvela”, gdzie skupiono się na okresie od końca lat 80. do początku drugiej dekady XXI w., czyli od upadku do drogi na szczyt i do sukcesów kinowych. Komiksowa bańka Właśnie w latach 80. zaczęła spadać sprzedaż komiksów. Spadała nieznacznie, lecz stale, a ponieważ wyniki wciąż były dobre, nie zwracano uwagi na niebezpieczny trend. Co więcej, twórcami komiksów zaczęły rządzić prawa marketingu – zgarniający niebotyczne sumy z tantiem scenarzyści i rysownicy zaczęli konkurować ze sobą na nakłady, a aby podbijać sprzedaż, projektowali na przykład kolekcjonerskie okładki. Ludzie kupowali takie zeszyty skrzynkami, po sto sztuk, wierząc, że za jakiś czas zyskają na wartości i będzie można je odsprzedać z ogromnym zyskiem. Bańka więc rosła, bo choć komiksy rozchodziły się jak świeże bułeczki, nie trafiały do czytelników, tylko do liczących na łatwy zarobek cwaniaków. Na niczym spełzły również plany podboju Hollywood, bo Stan Lee (twarz wydawnictwa, współtwórca wielu najpopularniejszych postaci) nie był w stanie przekonać producentów właśnie do idei filmów o superbohaterach. Ostatecznie więc Marvel Comics trafił do rąk wspomnianego Perelmana, ten zaś wprowadził