Hadid – ikona architektonicznej nowoczesności

Zmarła nagle w wieku 65 lat. Była właśnie w Miami, doglądała budowy kompleksu wieżowców o nazwie 1000 Museum, gdzie ceny zaprojektowanych przez nią rezydencji sięgają 50 mln dol. To jeden z wielu projektów, jakie imperium Zahy Hadid, złożone z siedmiu spółek i zatrudniające 400 architektów, buduje teraz w kilkunastu krajach. Jej mieszkanie w centrum Londynu, surowe i proste, zwykle stało puste. Hadid nie założyła rodziny, nie zaprojektowała domu dla siebie. Była nieustannie w drodze, tworząc dla innych – od Meksyku po Chiny (w Polsce zaprojektowała zakopiański dom Tomasza Gudzowatego oraz niezrealizowany pomysł kompleksu wieżowców w centrum Warszawy). Pozostawiła po sobie ponad 40 ważnych budowli – ikon nowoczesności o rozpoznawalnym, niepowtarzalnym stylu. Była niezrównana w tworzeniu miejskich krajobrazów zderzających naturalność i zmysłowość z futurystycznym duchem. Nobel z architektury W 2004 r. otrzymała nagrodę Pritzkera (architektoniczny Nobel) jako pierwsza samodzielnie projektująca kobieta i pierwsza muzułmanka w historii. Miała wtedy na koncie niewiele budynków, ale wszystkie były innowacyjne. Nagle jej kariera zyskała niebywałe tempo i skalę, projekty u Hadid zamawiali możni i wpływowi ze świata, żądni spektakularnych i rewolucyjnych totemów. Stała się specjalistką wielkich budowli publicznych – stadionów, galerii. Dwukrotnie wyróżniono ją nagrodą Stirlinga (za muzeum MAXXI w Rzymie i szkołę w londyńskim Brixton). W zeszłym roku przyszedł ostatni brakujący zaszczyt – Złoty Medal Królewskiego Stowarzyszenia Brytyjskich Architektów. Jej dorobek uznali nareszcie ci, których uważała za konserwatystów i swych największych przeciwników. Hadid była wśród budowniczych zjawiskiem osobnym. Nie stworzyła własnej szkoły. Inna sława architektury Rem Koolhaas mówił, że Zaha jest „odrębną planetą na niedosięgłej orbicie”. Inny z wielkich Frank Gehry porównywał ją do nieokiełznanych sił natury. Najczęściej jednak nazywano ją „królową krzywizn”, bo unikała linii prostych i słynęła z obiektów organicznych, przypominających płynne formy zatrzymane w ruchu. Jej projekty porównywano m.in. z wielorybem, bitą śmietaną, falą morską, statkiem kosmicznym, wzdętą przez podmuch spódnicą Marilyn Monroe, a nawet waginą. Świat nie jest kwadratowy. Czy naturalne ukształtowanie terenu bez kątów prostych nazwalibyście marnowaniem przestrzeni? – mówiła krytykom. Od początku miała ich wielu – jako kobieta, arabska muzułmanka i ekstrawagancka wizjonerka. Wiele kontrowersji wzbudzała swą wybuchową osobowością. Mówiła: „Ludzie się mnie boją, bo nie mogą mnie kontrolować”. Przez lata spotykała się z powracającymi zarzutami, że jej projekty są przesadzone, bombastyczne, niepowiązane z otoczeniem, pożerają przestrzeń, za dużo kosztują, a zamiast wyzwalać ludzi – przytłaczają ich i krępują. Aby docenić jej wizje i nowatorskość, trzeba także wybaczyć wiele mankamentów. Nie doczekała ukończenia stadionu Al-Wakrah powstającego w Katarze na mistrzostwa świata w piłce nożnej w 2022 r. ani parlamentu i banku centralnego w jej rodzinnym Iraku. To z ich powodu poleciała do ojczyzny po raz pierwszy od końca lat 60., gdy jako nastolatka przeniosła się do Bejrutu, by studiować matematykę, a stamtąd do Londynu na studia w prestiżowym Architectural Association. Urodziła się w Bagdadzie w 1950 r. w zamożnej, liberalnej rodzinie. Ojciec był przywódcą irackiej Demokratycznej Partii Postępowej. Gdy miała kilka lat, jeździli razem do starożytnych miast sumeryjskich – te wyprawy zainspirowały ją do budowania. Forma czy funkcjonalność Jej wczesne projekty przypominały abstrakcje, tak śmiałe i niekonwencjonalne, że miały na zawsze pozostać na papierze. Praktykę otworzyła w 1979 r., ale dopiero w 1993 r. powierzono jej budowę pierwszego budynku – remizy strażackiej w niemieckim Weil nad Renem. Budynek z jej ulubionej materii, betonu, pełen był zderzających się ostro płaszczyzn, całym sobą krzyczał: „Alarm!”. Architektów zachwycił, ale dla strażaków okazał się niepraktyczny. Później wielokrotnie jeszcze talent Hadid i jej brawura wymuszały kompromis z funkcjonalnością budynków. Dla niej liczyła się forma. Koszty nie miały znaczenia, a bywały ogromne – projekty przełamywały granice inżynierii i technologii, wymagały więc specjalnych, materiałochłonnych rozwiązań. Jak Aquatic Centre w Londynie, zbudowane na igrzyska 2012 r. – najbardziej spektakularne baseny świata, w których pływa się w świetle słonecznym, a nad głową faluje dach pozbawiony kolumn. Patrząc na budowle Hadid, ma się wrażenie, że przeczą one regułom fizyki. Korytarze wiją się i zlewają z podłogami, nieobramowane pochyłe okna zastępują całe ściany, dachy bulgoczą. Jednak te dynamiczne iluzje kryją w sobie tony stali, betonu, włókien węglowych i przyprawiają ekologów o ból głowy. Zaraz po chwalonej debiutanckiej remizie w 1995 r. przyszedł fatalny cios. Stworzony przez Hadid projekt opery w Cardiff wygrał konkurs, ale budowę odwołano – pomysł uznano za zbyt wybujały. Uważała, że padła ofiarą dyskryminacji męskiego klubu. Operę postawiła dopiero 15 lat później w chińskim Guangzhou przy brzegu Rzeki Perłowej. To przeszklone, minimalistyczne konstrukcje nieustannie obmywane wodą – przestrzeń medytacji i czystości w buzującej metropolii. Hadid rusza na wschód Stara Europa była – jak na potrzeby Hadid – ciasna i zbyt skupiona na przeszłości. Ona potrzebowała miejsca i swobody dla swych futurystycznych wyobrażeń. Znalazła je na Bliskim i Dalekim Wschodzie. Bezpardonową reinterpretację przestrzeni zaprojektowała m.in. na zaproszenie burmistrza Seulu, gdzie w 2014 r. wyrósł kompleks Dongdaemun Design Plaza, otoczony jedynym parkiem w centrum betonowego miasta. Hadid zaprojektowała obłe, pokryte stalą budynki przypominające krople rtęci. Wyglądają jak pozaziemski obiekt, który wylądował nagle obok archeologicznych wykopalisk i centrów handl