Muzyków nie stać na instrumenty, które kosztują miliony

Jan Błaszczak: – Występuje pani w najważniejszych salach koncertowych świata, ale po 9 latach musiała się pani rozstać ze skrzypcami Stradivariusa. Co pozostaje muzykowi w takim momencie? Agata Szymczewska: – To były nieprzespane noce, miliardy maili i telefonów, chodzenie po ludziach, pukanie do drzwi, proszenie, błaganie... Wszystko z tego powodu, że ceny, jakie osiągają instrumenty z najwyższej półki, są absurdalne. Dlaczego musiała się pani rozstać ze stradivariusem? Fundacja Deutsche Stiftung Musikleben wspiera młodych instrumentalistów, a ja po prostu utraciłam ten status. Wiekowo stałam się dojrzałą artystką. W związku z tym, zdaniem fundacji, powinnam móc sobie pozwolić na zakup podobnego instrumentu. Niestety, nie udało mi się odłożyć tych skromnych kilku milionów euro. Czy fundacja monitoruje działalność artystyczną podopiecznych? Co roku jeździłam do Hamburga na egzamin sprawdzający. Oznaczało to przede wszystkim 15-minutowy występ przed komisją, co było olbrzymim stresem. Gdyby coś poszło nie tak, to fundacja mogła mi natychmiast odebrać instrument. Były takie przypadki. Komisja stwierdzała, że skrzypek za mało ćwiczy, nie rozwija się, i zabierała instrument. To były najbardziej stresujące dni w roku. Oprócz występu musiałam wysyłać aktualną listę koncertów. Chcieli mieć pewność, że instrument nie leży u mnie w domu i odpoczywa sobie. Dodatkowo pisałam obszerne sprawozdania, w których opisywałam cały mój artystyczny rok. Po otrzymaniu takiej relacji zazwyczaj ktoś do mnie dzwonił, by zadać kilka szczegółowych pytań. Poza tym średnio raz na pół roku instrument musiał trafić na przegląd. Najbliższym punktem, gdzie można to zrobić, jest Berlin. Układając grafik, musiałam więc pamiętać, by znaleźć te trzy, cztery dni wolne od występów. Domyślam się, że chętnych do udziału w takim programie stypendialnym nie brakuje, pani udało się za pierwszym razem? Za pierwszym i drugim razem w ogóle nie dopuszczono mnie do przesłuchań. Dopiero kiedy wygrałam konkurs im. Wieniawskiego, pozwolili mi przyjechać. Z mojej perspektywy to była niesamowita historia: występowałam o godz. 14, a o 22 skrzypce Antonia Stradivariego znajdowały się już u mnie w domu. Szybko poszło. Nikt nie mógł w to uwierzyć. Ja też nie. Skoro stradivariusa dostała pani już po zwycięstwie w konkursie im. Wieniawskiego, to może rola samych skrzypiec jest przeceniana? Na jakim instrumencie grała pani w Poznaniu? Podczas konkursu oceniane są nie tylko umiejętności, ale także dźwięk. A dźwięk w znaczącej mierze zależy od instrumentu. Miałam jednak dużo szczęścia. Dwa miesiące przed konkursem niespodziewanie odwiedził mnie prof. Krzysztof Węgrzyn. Podjechał pod moje mieszkanie w Hanowerze i poprosił, żebym zeszła na dół, bo coś dla mnie ma. Wyszłam niemalże w piżamie, a on wręczył mi instrument – skrzypce Vicenzo Panormo. Umowa była taka, że jeśli będzie mi się na nich dobrze grało, wezmę je na konkurs. Zakochałam się w tym instrumencie. Pojawił się jednak pewien problem: nikt nie przypuszczał, że ja ten konkurs wygram. A przez pierwsze 10 minut po ogłoszeniu werdyktu dostałam 40 propozycji koncertowych. Tak to działa. Potrzebowałam więc tych skrzypiec. Na szczęście profesor zrozumiał, że to jest ogromna szansa, i pozwolił mi je zatrzymać jeszcze przez kilka miesięcy. Później pojawiła się fundacja. A jak udało się rozwiązać problem instrumentu teraz? W ostatnich latach często współpracowałam z Anne-Sophie Mutter. Zadzwoniłam do niej dwa tygodnie przed oddaniem stradivariusa, żeby poprosić ją o radę, do kogo mogłabym się zgłosić w tej sprawie. Prawdę mówiąc, nie wiem nawet, na co liczyłam. Po godzinie ona do mnie oddzwoniła z krótkim komunikatem: „Jutro o 11 w moim domu w Monachium”. No dobrze, poleciałam. Spotkałyśmy się i ona wyciągnęła piękny włoski instrument: „Masz, graj!”. Nie mogłam uwierzyć w swoje szczęście. Kolejny instrument z wielką historią, ponieważ te skrzypce Niccolo Gagliano to instrument, na którym ona zaczynała swoją karierę u boku Herberta von Karajana. Nagrywała na nich pierwsze płyty dla Deutsche Grammophon – to jest duża część jej muzycznego życia. I ten instrument trzeba będzie oddać? On zostanie ze mną raptem jeszcze kilka miesięcy, więc za chwilę wrócę do punktu wyjścia. Nie umówiłyśmy się na konkretną datę, ale mam poczucie, że muszę szukać dalej. Uruchamiać wszystkie możliwe znajomości i kontakty, żeby rozwiązać jakoś ten problem. No chyba, że w końcu trafię na kogoś, kto będzie chciał sobie kupić taki instrument w ramach inwestycji. Myślę, że jeślibym na nim grała, to on jeszcze szybciej nabierałby wartości. Ile kosztują instrumenty, o których tu rozmawiamy? Skrzypce z tej najwyższej półki średnio 6–8 mln euro. Za milion można dostać naprawdę świetny instrument, choć to już nie będzie stradivarius czy guarneri. Jeśli ktoś ma szczęście i trochę zna rynek, to w przedziale 200–400 tys. euro może kupić skrzypce, za którymi nie stoi nazwisko wielkiego lutnika, ale które ze względu na swoje walory dźwiękowe za chwilę będą kosztowały miliony – na tych ostatnich zarabia się najwięcej. Czy zna pani ludzi, którzy zdecydowali się na taką inwestycję? 10 lat temu moja koleżanka i bardzo dobra skrzypaczka kupiła świetny instrument za niecałe 100 tys. dol., a w tej chwili on jest wart prawie milion. Nie znam się na biznesie, ale wygląda mi to na świetny interes. Trudno jednak przekonać do tego ludzi w Polsce. Mało kto chce uwierzyć, że taki zakup mógłby się opłacać. Łatwo wyobrazić sobie jednak sytuację, w której inwestorzy skupują zabytkowe skrzypce, ale ich nie udostępniają: liczba egzemplarzy maleje, ceny gwałtownie rosną. Niestety, są tacy fanatycy skupujący skrzypce, głównie w Azji. Wśród tamtejszych bogaczy pojawił się taki trend, by w sejfach trzymać instrumenty Stradivariusa czy Guarnerich. Nikt nie może ich obejrzeć, nie mówiąc już o graniu na nich. Dla mnie to jest straszny, niebezpieczny proces. Inaczej sprawy wyglądają w Niemczech – większość instrumentów, które wypożycza Deutsche Stiftung Musikleben, pochodzi z prywatnych kolekcji. I to jest genialne. Poza tym moim zdaniem to trochę wstyd, że w Polsce nie mamy ani jednego instrumentu z takiej półki. Przecież Wieniawski, Kochański, Lipiński – wszyscy nasi wirtuozi grali na stradivariusach. Żaden z nich nie znajduje się dziś w Polsce. A czy istnieje u nas fundacja, która mogłaby pomóc muzykom w zdobyciu instrumentu? Prężnie działa Związek Polskich Artystów Lutników, który ma w swoich szafach różne instrumenty. Natomiast mówimy tu o skrzypcach o zupełnie innej klasie, które niekoniecznie nadają się dla wykonawców koncertujących na najwyższym poziomie w najważniejszych światowych salach. Czy walory brzmieniowe są jedynymi, ze względu na które stradivariusy są tak pożądane? W starych instrumentach jest też coś pozaziemskiego. Kryje się w nich odrobina magii. Przez te wszystkie lata, które instrument żyje – bo to drewno rzeczywiście żyje – pomiędzy grającym a skrzypcami nawiązuje się silna więź, intymna relacja. W związku z tym, biorąc taki instrument do ręki,