Od 40 lat na scenie, wciąż wzbudza emocje

Właśnie mijają cztery dekady od premiery „Człowieka z marmuru” Andrzeja Wajdy, z pamiętnym filmowym debiutem Jandy w roli Agnieszki – silnej, ekspresyjnej, zbuntowanej wobec komunistycznej władzy reżyserki z ambicją dokumentowania rzeczywistości. Za kilka dni wejdzie do kin „Smoleńsk” Antoniego Krauzego, z kopią Agnieszki w roli głównej – grana przez Beatę Fido Nina jest młodą dziennikarką żarliwie tropiącą prawdę o katastrofie smoleńskiej. Tymczasem „dawna” Agnieszka w prawicowych mediach jest przedstawiana jako czołowa przedstawicielka łże-elit i salonu. Paliwa do kolejnej fali hejtu dostarczyły niedawne występy artystki i jej warszawskich teatrów w Poznaniu. Prowadzone przez Fundację Krystyny Jandy Na Rzecz Kultury Teatr Polonia i Och-Teatr przez tydzień pokazywały w stolicy Wielkopolski pięć tytułów. Z jednej strony – nic dziwnego, wszak spektakle z udziałem Jandy i jej aktorów objeżdżają kraj od czasu powstania fundacji 11 lat temu, aktorka ma nawet festiwale swojej twórczości, kiedyś w Lądku-Zdroju, od kilku lat w Szczawnie-Zdroju. Różnica jest taka, że zwykle zapraszają artystkę teatry, festiwale, prywatne firmy albo agencje impresaryjne, a spektakle są biletowane. W Poznaniu zaś Janda i jej aktorzy zagrali na zaproszenie prezydenta miasta Jacka Jaśkowiaka, spektakle odbywały się na dziedzińcu urzędu miasta (przegląd miał nazwę Festiwal Na Wolnym), mieszkańcom rozdano 8 tys. bezpłatnych wejściówek, urzędnikom – ponad 400. Co kosztowało miasto 150 tys. zł, drugie tyle dołożyli sponsorzy. W centrum politycznego sporu Poznaniacy byli zachwyceni, po wejściówki ustawiały się długie kolejki. Odbiór, nie tylko „Białej bluzki”, kultowego monodramu Jandy, był euforyczny. Według poznańskiej „Gazety Wyborczej” na żywo Jandę oklaskiwało ponad 700 osób, kolejne 2 tys. oglądało przedstawienie na ustawionym nieco dalej telebimie. Mniej zadowolona była część miejskich radnych. „Rozumiem, że teraz do Poznania będziemy zapraszać każdego artystę, który krytykuje rząd PiS” – ironizował radny PiS Michał Grześ. Świeżo odzyskane przez PiS Radio Merkury wycofało się z patronowania pokazom. „Rozgłośnia publiczna nie powinna udzielać patronatu wydarzeniom, których kontekst wpisuje się w bieżący spór polityczny. W taki kontekst wpisuje się organizacja przez poznański magistrat bezpłatnych spektakli Krystyny Jandy w Poznaniu. Decyzja o ich organizacji zapadła bowiem w momencie pojawienia się publicznego sporu, jaki wywołała swoim listem do ministra kultury aktorka” – tłumaczył serwisowi press.pl Filip Rdesiński, prezes Radia Merkury. Chodziło o list otwarty, w którym aktorka tłumaczyła ministrowi Glińskiemu różnice pomiędzy teatrem prywatnym a teatrem prowadzonym przez fundację. To była odpowiedź na jego uzasadnienie nikłej pomocy państwa dla Polonii i Och-Teatru: „Nie oceniam na ogół poziomu artystycznego teatrów, choć teatr pani Jandy ma uznaną renomę. Natomiast nie jestem przekonany, czy system, w którym ktoś zakłada prywatny teatr i opiera go w dużej mierze na środkach publicznych, jest systemem właściwym”. Jak co roku fundacja Jandy startowała w konkursie na środki z Ministerstwa Kultury, wnioskowała o 1,5 mln zł – na premiery, remont wejścia do Teatru Polonia i cykl spektakli plenerowych. Eksperci powołani przez resort do oceny wniosków nie przyznali jej dotacji, 150 tys. otrzymała dopiero z odwołania, decyzją samego ministra Glińskiego. Wcześniej było podobnie – eksperci w minionych latach też nie uważali, że repertuar Polonii i Och-Teatru zasługuje na wspomożenie z publicznej kasy, ale kolejni ministrowie w trybie odwoławczym byli hojniejsi od Glińskiego. Bogdan Zdrojewski publicznie twierdził, że Janda jest dobrem narodowym i powinna być pod ochroną. Artystka z powodu mniejszej dotacji zredukowała liczbę premier i odwołała organizowane od dziewięciu lat darmowe plenerowe spektakle dla warszawiaków. Pokazała je właśnie w Poznaniu, dzięki wsparciu prezydenta Jaśkowiaka, który znany jest z antypisowskich wypowiedzi i udziału w marszach KOD. Przeciw unarodowieniu kultury W niedużej dotacji z ministerstwa Janda widzi karę za jej światopogląd, wypowiedzi typu: „Boję się, że obecnej władzy sztuka myli się z propagandą”. Czy przypominanie, jak za czasów poprzednich rządów PiS sugerowano jej, żeby zdjęła z afisza „Darkroom” Przemysława Wojcieszka, spektakl o przyjaźni geja z dziadkiem, słuchaczem Radia Maryja. W odpowiedzi na argument, że miasto dołożyło do premiery 30 tys. zł, zwróciła pieniądze i grali dalej. Zamieszczanie na Facebooku fotografii z marszów KOD i wypowiedzi kolegów aktorów krytykujące „dobrą zmianę”. W wywiadach tłumaczy, że nie zgadza się na unarodowienie kultury: „Jestem polską artystką, a nie narodową. Kiedy przyjeżdżałam grać w filmie w Bułgarii, to słyszałam, że pracuję z zasłużonym narodowym artystą Bułgarskiej Republiki Ludowej. Albo w Rosji w teatrze spotykałam tylko narodowych artystów. Zawsze uważałam, że to jest koloryt lokalny. Miałam zaszczyt dostać Medal Karola Wielkiego w dziedzinie sztuki za udział w zjednoczeniu Europy. Jestem z tego bardzo dumna” – mówiła w „Newsweeku”. Dwa lata temu głosami czytelników „Gazety Wyborczej” i widzów TVN została wybrana na Człowieka Wolności: to nagroda dla „wizjonerów, ludzi z pasją, liderów społecznych i biznesowych. Ludzi, którzy w ciągu 25 lat wolnej Polski byli i są dla nas autorytetem i wzorem, służyli i będą służyć naszemu krajowi” – tłumaczyli organizatorzy plebiscytu. Reakcje na jej wyraziste poglądy bywają ostre, jak w Poznaniu, ale bywają też zabawne, jak w Starachowicach. Dwa lata temu do Teatru Polonia przyjechała delegacja z tego miasta, z prezydentem Sylwestrem Kwietniem (SLD) na czele, by wręczyć urodzonej tam artystce honorowe obywatelstwo. Skończyło się skandalem, bo prezydent udał się do artystki bez wiedzy mieszkańców i przewodniczącej rady miasta, pisowskiej radnej Lidii Dziury; poinformowano tylko wybrane media lokalne. Radni zarzucali prezydentowi, że uhonorowanie artystki było częścią kampanii wyborczej. „Przypomnę tylko, że gdy w ubiegłym roku Jarosławowi Kaczyńskiemu wręczano w Starachowicach honorowe obywatelstwo dla jego zmarłej matki Jadwigi, zrobił to pod nieobecność przewodniczącego wiceprzewodniczący rady miasta” – zwrócił uwagę w „Gazecie Wyborczej Kielce” kontrkandydat Sylwestra Kwietnia w wyborach Andrzej Pruś z PiS. Blisko widzów Jak przekładają się publicznie składane deklaracje polityczne Jandy na to, co zawsze było dla niej najważniejsze – kontakt z publicznością? To mistrzyni dyrygowania emocjami widzów. Krytycy nieraz z jej sztuką mają problemy, jednak nie sposób nie docenić właśnie specjalnego kontaktu tej aktorki z widownią. Janda w wywiadach lubi powtarzać, że jeszcze kiedy występowała w publicznych teatrach zawsze przed spektaklem przychodziła do kasy i pytała, ile biletów się sprzedało. Teraz potrafi przewidzieć, która premiera w jej teatrach będzie hitem. Od 16 lat regularnie kontaktuje się z publicznością nie tylko na scenie, ale też poprzez prowadzonego bloga, potem także w mediach społecznościowych. Od lat też w miesięczniku „Pani” prowadzi rubrykę, w której odpowiada na listy czytelniczek. Jej teatry grają 880 spektakli rocznie dla okoł