Jerzy Pilch wspomina Zdzisława Pietrasika

2 czerwca, piątek, 2017 Śnił mi się Zdzichu Pietrasik. Dobrze wyglądał w białej koszuli i ciemnym garniturze, ale był pełen powagi, a nawet smutku. Umarli zresztą na ogół śnią się w minorowych tonacjach; nie pamiętam, żeby mi się kiedyś śnili rozbawieni nieboszczycy albo żeby ktoś opowiadał o facecjach, jakich w jego śnie dokonywali zmarli. Z żywymi zresztą podobnie: na ogół śnią się w powadze. Czy Zygmunt Freud miał poczucie humoru? Czy on sam albo któryś z jego uczniów, następców, późnych wnuków napisał esej „Sen i śmiech”? Raczej nie. Freud – owszem – uważał wszelkie nieskrępowane wybuchy śmiechu za wskazane – intensyfikują one bowiem życie seksualne. Jak psychoanalityk (nawet król psychoanalityków) popiera śmiech, nie znaczy to, że ma poczucie humoru. Swoją drogą lata lecą, a psychoanaliza – choć dawno martwa – ciągle żyje. Zdzichu, jakby wiedział, jaka była fabuła mojego snu o nim – uśmiałby się szczerze. On mianowicie szykował mnie w tym śnie na swego następcę. Gdzieś mu się spieszyło, gdzieś wyjeżdżał albo się przeprowadzał, może nawet do Cannes albo do Wenecji, nie mieliśmy wiele czasu, chciał w oparciu o jakiś krótki tekst autora o niewymawialnym nazwisku wprowadzać mnie w zawiłe arkana, wymachiwał tym maszynopisem, raz po raz okazywało się, że to nie ten egzemplarz, szukaliśmy innego; jak to we śnie – nie wszystko było zrozumiałe. Na jawie zresztą tak samo. Akcja snu toczyła się w starej redakcji POLITYKI na Miedzianej, sam nie wiem, tworzył tę siedzibę czy ją rozcinał monstrualny korytarz jak z horroru „Lśnienie”. W głębi otwarły się drzwi, pokazał się w nich ktoś łudząco podobny do M.F. Rakowskiego. – Szeliga! – ryknął na całe gardło – gdzie jest Szeliga! – ryknął i momentalnie zniknął. W dziale kultury siedzieli nieruchomo dziwnie osowiali Zbigniew Mentzel i Adam Krzemiński – zrozumiałem, że jestem w jeszcze starszej redakcji POLITYKI na Dubois, tam też był widmowy korytarz, wszystko się w pewnym sensie zgadzało, kiedyś w roku mianowicie 1981, w dzień rejestracji związku zawodowego Solidarność, byłem tam na jawie. Zdzicha tam rzecz jasna nie było, ale ekonomia snu ma swoje prawa. Miłośnik złotego środka Największym nieszczęściem i zarazem największym honorem Zdzisława Pietrasika był fakt, iż jego mistrzem, opiekunem, bliskim przyjacielem i siłą rzeczy wzorcem był Zygmunt Kałużyński. Obaj byli krytykami filmowymi, obaj miewali do innych dyscyplin – zwłaszcza do literatury – skłonności, na tym jednak podobieństwa się kończyły, zaczynały się różnice, różnice przepastne, fundamentalne i ogromne. Kałużyński libertyn drapieżny, autor bezwzględny, recenzent ostry, niestroniący od – jak mu pasowało – ryzykownego argumentu politycznego. Pietrasik pobożny, układny, miłośnik normalności i złotego środka. Jeden stworzony do ferworu polemicznego, o niczym innym jak o krwawych polemikach nie marzący, fakty, jak trzeba, do swych kontrowersyjnych tez naginający – drugi polemik i sporów jak ognia unikający, autor rzetelny, mistrz tezy wyważonej i uzasadnionej. Zdzichu wiedział, że tak spektakularnym krytykiem-instytucją jak Kałużyński nigdy nie będzie i zupełnie, ale to zupełnie nie bolał nad tym; on – jak najsłuszniej – nie chciał być Kałużyńskim, on chciał być Pietrasikiem. Owszem, kolegował się z dramatycznie kloszardziejącym Zygmuntem, ale zdawał się na jego oddziaływania i wpływy nieczuły i nieprzemakalny. Z wyjątkiem jednego, dość kluczowego przeświadczenia. Otóż Kałużyński skutecznie wbił Pietrasikowi do głowy, iż takie idealne byty jak KULTURA czy SZTUKA nie istnieją, iż są to jedynie domeny ostrej rywalizacji, walki o stołki, kasę i miejsca przy żłobie, iż są to wory pełne nawzajem pożerających się krabów, iż sztukami pięknymi, literaturą, filmem etc., etc. rządzi darwinizm w postaci czystej. I Zdzichu to przyjął i w pewnym sensie stracił wiarę i borykał się ze sprzecznością, która może dawała mu pewien napęd, ale głównie siała w nim zamęt – bardzo bowiem trudno jest być rzetelnym krytykiem filmowym i jednocześnie uważać, że całe kino