Templariusz – podejrzany bohater popkultury

Po znakomitych „Wikingach”, wyprodukowanych dla kanału History, widzowie HBO będą mieli okazję obejrzeć kolejny historyczny serial, tym razem opowiadający o templariuszach. Akcja „Knightfall” (w polskiej wersji: „Templariusze”) – jak sugeruje sam tytuł – toczy się w ostatnich latach istnienia zakonu, a główną osią fabuły jest poszukiwanie Graala, utraconego podczas oblężenia Akki. Grany przez Toma Cullena wielki mistrz – nieco zbyt przystojny i zbyt żwawo machający mieczem w stosunku do pierwowzoru, bo de Molay miał w chwili aresztowania niemal 70 lat – prowadzi własne śledztwo w sprawie zaginionej relikwii, znajdując też czas na udzielane królowi Francji lekcje szermierki i bardzo niebezpieczny romans. Telewizyjni templariusze chyba nawet do snu nie zdejmują kolczug i nie wypuszczają mieczy z dłoni, może po to, by stanąć do bitwy w obronie prześladowanych w Paryżu Żydów. Nie jest to więc w ścisłym sensie serial historyczny, lecz fikcja odwołująca się do średniowiecznej legendy. Co ciekawe, sam Graal, tak mocno dziś obecny w kulturze, jest konceptem czysto literackim, wymyślonym przez żyjącego w XII w. francuskiego poetę Chrétiena de Troyes. Jego kontynuator, niemiecki rycerz i minnesinger Wolfram von Eschenbach, w swoim „Parzivalu” przedstawił templariuszy jako strażników kielicha Chrystusa, łącząc ich już na zawsze z tą owianą tysiącem tajemnic relikwią. Choć dzieje zakonu same w sobie są niezmiernie ciekawe, szeroko pojęta kultura traktuje go przede wszystkim jako niewyczerpane źródło tajemniczych motywów i okazję do wymyślania coraz bardziej niezwykłych, choć wyssanych z palca, teorii spiskowych. Szkoda więc, że scenarzyści „Templariuszy”, eksploatując po raz kolejny znany motyw Graala, nie pokusili się, by osadzić go nieco mocniej w historii, zamiast żonglować bez umiaru faktami i wymagać przy tym od bohaterów, by mieli zupełnie współczesne motywacje. Taki już widać los biednych templariuszy, mordowanych regularnie przez popkulturę, jak gdyby nie dość było zbrodni, dokonanej na nich przez żądnego władzy francuskiego króla i jego papieskiego wspólnika. Nieco historii Trudno o lepszy niż templariusze przykład przepaści między wiedzą a powszechnym mniemaniem. Zanim jednak zajmiemy się „templaryzmem”, czyli dochodową dziedziną opisującą rycerzy świątyni jako główną konkurencję dla Reptilian (rasy zmiennokształtnych kosmicznych jaszczurów, które przez zdobycie kontroli nad Hollywood zapanowały nad światem), kilka podstawowych faktów. Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, najpierw jako licząca zaledwie dziewięciu członków wspólnota rycerzy, powstał około 20 lat po pierwszej krucjacie. Przewodnikiem był Hugon z Payns, możny pan z Szampanii, który po odbyciu pielgrzymki postanowił zostać na zawsze w Palestynie. Templariusze ślubowali, nawet za cenę życia, chronić pielgrzymów. Od króla Jerozolimy dostali kwaterę w miejscu dawnej świątyni Salomona – Templum, stąd nazwa. Na synodzie w Troyes (1129 r.) otrzymali wzorowaną na cysterskiej surową regułę i zostali oficjalnie uznani za wspólnotę zakonną podległą (nieco później) wyłącznie papieżowi. Wielkim zwolennikiem i propagatorem idei tego „nowego rycerstwa” został święty Bernard z Clairvaux, przyczyniając się do rozstrzygnięcia wątpliwości, czy życie zakonne możliwe jest do pogodzenia ze służbą wojskową. Sława templariuszy rozeszła się szybko wraz z powracającymi do Europy pielgrzymami. Darowizny, od najskromniejszych po wielkie nadania ziemskie, przyczyniły się do zbudowania przez zakon gospodarczego zaplecza zapewniającego środki na utrzymanie wojennej machiny. W XIII w. zakon posiadał w Europie niemal 900 placówek, głównie we Francji – nie tylko zamków, ale przede wszystkim niewielkich folwarków, w których w pocie czoła uprawiano ziemię. Spośród około 7 tys. zakonników rycerze stanowili mniej niż 10 proc. Reszta templariuszy była rzemieślnikami, rolnikami czy zarządcami, skrzętnie prowadzącymi buchalterię. Templariusze zorganizowali też własny system bankowy, przyjmując depozyty od podróżujących do Ziemi Świętej. Jako bankierzy zdobyli sobie znakomitą opinię – złożone u nich aktywa uważano za pewne, a doświadczenie w obrocie pieniądzem sprawiło, że król Francji zlecił im zbieranie podatków. Katastrofą wizerunkową dla zakonu okazał się upadek resztek Królestwa Jerozolimskiego (1291 r.). Klęskę idei krucjatowej tłumaczono karą za grzechy łacinników, choć jeśli przyjrzymy się stanowi demografii i gospodarki Zamorza, należałoby raczej powiedzieć, że samo jego utrzymanie w rękach chrześcijan przez 200 lat zakrawa na cud. Templariusze, po wycofaniu się do Europy, wspierali papiestwo w próbach organizacji kolejnej krucjaty, lecz to ich właśnie uważano, nie do końca słusznie, za głównych odpowiedzialnych za stratę Outremer. Tymczasem pomiędzy kolejnymi papieżami a królem Francji Filipem, zwanym Pięknym, rozpoczęła się skomplikowana polityczna gra, której ofiarą mieli stać się właśnie templariusze. Templariusz wyciągnięty z grobu Wbrew powszechnej opinii w konflikcie z templariuszami nie chodziło wyłącznie o ich bogactwa. Filip IV pragnął zbudować państwo niezależne od władzy kościelnej – to nie przypadek, że właśnie od Klemensa V, który zarządził kasatę zakonu, rozpoczęła się w dziejach Kościoła epoka zwana niewolą awiniońską. Filip, deklarując swój udział w przyszłej krucjacie, zażądał, by templariuszy i joannitów, drugi z zakonów rycerskich, połączyć w jedno zgromadzenie. Na czele miał stanąć któryś z krewnych Filipa. Na takie rozwiązanie nie chciały się, rzecz jasna, zgodzić oba zakony. Jakub de Molay, ostatni mistrz Świątyni, przeciwstawiał się projektowi. I tu na scenie pojawił się Wilhelm de Nogaret, pozbawiony skrupułów pierwszy doradca Filipa IV, profesor prawa, wszechwładny minister i oberpolicjant, kontrolujący zarówno wymiar sprawiedliwości, jak i – jak byśmy dziś powiedzieli – aparat śledczy. To on wymyślił oskarżenia o herezję, bałwochwalstwo, zdradę i panującą w zakonie pederastię – żadnemu z nich historycy nie dają dziś wiary. W piątek 13 października 1307 r. ludzie Nogareta weszli do wszystkich domów zakonu we Francji i dokonali aresztowań ze sprawnością, której nie powstydziliby się funkcjonariusze NKWD. Brutalne tortury szybko przyniosły efekt. Dostojnicy zakonu jeden po drugim przyznawali się do wszystkiego, a ich zeznania upubliczniono. Jednak poza Francją inkwizytorom nie udało się wymusić obciążających zeznań. Kardynałowie, szczególnie stojący w opozycji wobec papieża, nie chcieli uwierzyć w prawdziwość oskarżeń. Mimo zakrojonej na szeroką skalę akcji propagandowej dość powszechnie uważano, że templariusze padli ofiarą spisku. Klemens V, nie mając w ręku wystarczających dowodów, zdecydował się na rozwiązanie zakonu w „trybie administracyjnym”. De Molay, po o