Reżyser Xavier Giannoli o religijnych objawieniach

JANUSZ WRÓBLEWSKI: – Katechizm Kościoła katolickiego dopuszcza tak zwane objawienia prywatne, nawet gdy tylko niektóre zostały oficjalnie uznane. Ostrzega jednak wiernych, aby nie przeceniali ich znaczenia. Pan wierzy w objawienia? XAVIER GIANNOLI: – A odniósł pan takie wrażenie, oglądając mój film? „Tajemnica objawienia” wskazuje na to, że chciałby pan wierzyć, ale jednocześnie za bardzo pan to wszystko racjonalizuje. Zazwyczaj dziennikarze pytają mnie o wiarę. Nie odważyłbym się nazwać stuprocentowym chrześcijaninem, pomimo wykształcenia otrzymanego w szkole katolickiej w Boulogne-Billancourt. Jak wielu służyłem do mszy, lubiłem studiować choreografię liturgii, wśród ministrantów o niczym innym się nie gadało, jak o przemianie wody w wino, wskrzeszeniu Łazarza itd. Takich wydarzeń nadzwyczajnych znajdziemy w Nowym Testamencie dużo. Ale nie jestem już dzieckiem. Wiem, że do wiary w cuda i rozmaite boskie znaki nie potrzeba żadnych dowodów. Człowiek sam decyduje, w co wierzy. Uważam, że istnieje jakaś siła wyższa. W każdym razie chciałbym, aby to było możliwe. Co do objawień – nie mogę powiedzieć, że jestem pewien, że się zdarzyły. Ale też nie twierdzę, że z całą pewnością ich nie było. Jak pan widzi – same wątpliwości, więc musiało się to jakoś przełożyć na film. Jako sceptyk nie stracił pan szacunku do autentyczności objawień? Nie jestem naukowcem. Swoją wiedzę o świecie czerpię raczej z intuicji. Przy wyborze tematów do filmów też polegam bardziej na jakimś wewnętrznym odczuciu. Nie staram się niczego przesadnie uzasadniać. Interesuje mnie pogranicze prawdy i tego, co wydaje się, że nią jest. Przykładowo czułem to napięcie w historii kobiety, która nie umiejąc śpiewać, robi wszystko, by zostać operową diwą. Film „Niesamowita Marguerite” nie mówi przecież o patologicznej oszustce. Nie wyśmiewam jej. Florence Foster Jenkins była urodzoną artystką obdarzoną okropnym głosem, w którym słychać samotność, wołanie o pomoc, a także dalekie echo problemów podjętych przeze mnie w „Tajemnicy objawienia”. Tu z kolei mamy nastolatkę, która twierdzi, że ukazała się jej Matka Boska, z drugiej strony watykańskie śledztwo Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych próbujące ustalić, co się naprawdę wydarzyło w małym miasteczku na południu Francji. Rozdzielenie prawdy od fantazji to fundamentalna kwestia mająca głęboki związek z postrzeganiem religii. Nie można wierzyć w Chrystusa, odrzucając nadprzyrodzone zjawiska z nim związane. Dotyczy to również objawień. Weźmy 14-letnią wiejską dziewczynę Bernadette Soubirous, która doświadczyła serii objawień Pięknej Pani, która powiedziała jej, że jest Niepokalanym Poczęciem. Wydarzenia te miały miejsce w grocie Massabielle, niedaleko Lourdes, i zostały uznane za autentyczne przez biskupa w 1862 r. Dziś jest to miejsce kultu, modlitw, nawróceń, pielgrzymek milionów wiernych. Traktuję to z szacunkiem, nie zamierzam krytykować, zakładając, że nic za tym nie stoi. I takie podejście prezentuję w filmie. Moja bohaterka nie jest chora psychicznie. Jej wizje to raczej dowód na skomplikowanie ludzkiej natury. Świadectwo rozdarcia między potrzebą wiary a głęboko przeżywaną samotnością. Robienie filmów to narzędzie ułatwiające panu rozstrzyganie wątpliwości? Nie, wręcz przeciwnie. Z każdym filmem niepewność rośnie. Mogę powiedzieć, że wiem coraz mniej. Czuję się coraz bardziej zagubiony i samotny. Nie ułatwia mi zadania wrodzona podejrzliwość. Paradoksalnie, im bliżej jestem reżyserowania, tym większą widzę tajemnicę. Nieważne, jakie mam wykształcenie, nie liczy się, „co artysta ma do powiedzenia”. Na pierwszym planie pojawia się zawsze zagadka ludzkiego istnienia. Czy trzeba być chrześcijaninem, aby docenić poświęcenie? Dlaczego lepiej obcować z kimś, kto ma silnie rozwinięte poczucie winy, niż z cynikiem z Wall Street, którego nic poza stanem jego konta nie obchodzi? A poczucie odpowiedzialności i lęk? To wszystko są kategorie uniwersalne. Stanowią fundament człowieczeństwa. I to je mam przed oczami, gdy rozmyślam o moich bohaterach. Nie wolałby się pan czuć bardziej wolny? Myśli pan, że poczucie winy uniemożliwia bycie wolnym? Nie sądzę. Przy całym bagażu zwątpienia nie wydaje się panu, że jednak występuje pan w „Tajemnicy objawienia” z pozycji katolika broniącego wiary? Nie, moją odpowiedzią jest: nie wiem. Tak jak świadek, który w końcu się odnajduje w filmie i deklaruje, że niczego nie może stwierdzić na pewno. W historii chrześcijaństwa ciągle napotykamy taką sytuację. Jest świadek, który widział świadka, który widział świadka itd. Na tym polega problem. Świadkowie i dowody wzajemnie się podważają. Niczego nie możemy ustalić na sto procent. I ostatecznie to my, ludzie oświeceni, decydujemy, w co mamy wierzyć. Odpowiadając konkretnie na pana pytanie – w żadnym wypadku nie dążyłem do tego, by wychodząc z kina, widzowie mieli przeświadczenie, że dziewczyna miała objawienie. Moją odpowiedzią jest: może tak, może nie. W Medziugorie też nie udało się niczego ustalić. Kościół ma problem, by umiejętnie zakwestionować objawienia, a jednocześnie ocalić wiarę tych, którzy będąc przekonanymi, że Maryja zstąpiła na ziemię właśnie w tym miejscu, zmienili swoje życie. W jakim stopniu zainspirowała pana ta historia? Przeczytałem mnóstwo książek na ten temat. 37 lat temu sześciu osobom we wsi Bijakovići, na wzgórzu Crnica należącym do parafii Medziugorie, miała ukazać się Maryja. Potem objawień było znacznie więcej, zawsze w tym samym czasie, podczas różańca odmawianego przed wieczorną mszą świętą. Jak dla mnie za dużo w tym regularności. Jakby przykładowo, będąc w podróży, ktoś nagle przerywał kolacje, bo właśnie przyszła pora na objawienie. Śmieszne. Rozumiem, dlaczego mimo wielokrotnych zapowiedzi Kościół nigdy nie uznał prawdziwości tych objawień. A pan co o tym sądzi? Zgadzam się, że nie wygląda to poważnie. Nigdy tam nie byłem, ale zachowanie pielgrzymów wiele mówi o potrzebach duchowych. Z drugiej strony wiadomo, że to biznes. Te wszystkie dewocjonalia, punkty gastronomiczne, płynąca zewsząd kasa… Wielu biskupów, z którymi rozmawiałem, ma dystans. Niektórzy teologowie uważają, że może na samym początku coś tam się wydarzyło, ale potem te objawienia trwające do dzisiejszego dnia, te orędzia maryjne zachęcające do pokuty i pogłębienia wiary – to już czyste szaleństwo. Niemniej, nawet jeśli to wszystko wydaje się kłamstwem, można w tym dostrzec piękno. Przechodząc na grunt antropologiczny: nawet jeśli cała otoczka wokół Chrystusa jest wymysłem autorów Nowego Testamentu – jak chce np. Michel Onfray, filozof uważający religię teistyczną za nie do obrony – jest to wspaniały koncept. W „Początku”, który nakręciłem 10 lat temu, mój bohater jest przewodnikiem, jak Jezus. Kłamie i celowo manipuluje mieszkańcami małego miasteczka, obiecując im budowę upragnionej autostrady. Jednak ludzie za nim idą. Kochają go, bo go potrzebują. W jego intencjach tkwi zaczyn dobra. Tak to widzę. Mówi się, że piekło jest wybrukowane dobrymi chęciami. Różnie bywa. Szczególne niebezpieczeństwo płynie od ludzi, którzy chcą ubić na tym własny interes. Tak się dzieje wszędzie, w każdej dziedzinie. Dorośli muszą umieć odróżnić dobro od zła. Tej trudności poświęcone są moje filmy. Dlaczego ludzie nie tracą wiary, odkrywając jej fałsz? Musiałby pan o to zapytać René Girarda albo Sørena Kierkegaarda. Potrzebujemy utopii, żeby żyć. Nie umiemy poruszać się bez marzeń. Wierzymy w miłość, choć jest iluzją. Codziennie, aby móc normalnie funkcjonować, zapominamy, że kiedyś umrzemy. Kapitalizm, komunizm to też obietnice nierealnego szczęścia. Złudzenia pełnią w naszym otoczeniu rolę kluczową. Bez nich wszystko się rozpada. Dlatego religie próbują tę przestrzeń wypełnić. Śmierć stoi w centrum każdej z nich. Chcemy wiedzieć, co nas czeka, czy życie kiedyś się k