Pokolenie hip-hopu

Lato było pogodne dla polskiego rapu. W wakacyjnym podsumowaniu pierwszego półrocza na listach płytowych bestsellerów na pierwszych sześciu pozycjach – prawie sami raperzy, nie licząc jednego promowanego w TVP Sławomira. A za sprawą popularnego duetu Taconafide polski rap trafił do całej radiofonii, nawet tam, gdzie dotąd grali raczej muzykę z okolic disco-polo. Ukazała się też potężna książka „To nie jest hip-hop. Rozmowy”, której autorzy – Jacek Baliński i Bartek Strowski – spoglądają w bliską przeszłość. Pozwolili dwudziestce postaci z hiphopowego środowiska opowiedzieć o sobie. I ten zbiór wywiadów z bohaterami rewolucji ostatniego ćwierćwiecza – głównie z roczników 80. – mówi o tym środowisku więcej niż tomy analiz. Mimo że tylko jedna postać z tegorocznej czołówki listy bestsellerów trafiła do książki, a część jej bohaterów działa dziś na marginesie sceny. Rzecz przynosi więc celny opis zjawiska, choć w dużej mierze traktuje o odchodzeniu od hip-hopu jako takiego. Bohaterowie tego gatunku wyraźnie nie są jak gwiazdy rock’n’rolla, starające się przyspawać do sceny i udawać, że ich czas nigdy nie przeminie. Bardziej niż o karierę jednej postaci chodzi tu o przetrwanie szerokiego środowiska i samego gatunku z jego przystępnością. Jak w tekście „Dźwięków stereo” z historycznej płyty DJ 600V sprzed 20 lat: „To czysta zajawka, tu nie szukaj idola/Bo nie ma tu króla jak za czasów rock and rolla”. Zamiast króla była wtedy dżungla liberalnej demokracji. Samowystarczalna branża Najprościej wyobrazić sobie hip-hop jako gigantyczną rekrutację talentów. U nas zaczęła się akurat w okolicach 1989 r., wraz z wchodzeniem wolnego rynku. Z jednej strony gatunek wywołał więc emocje, które jeden z bohaterów książki, Wini, ujmuje w charakterystycznie dosadnym stylu: „Ja p…, całe życie na to czekałem!”. Z drugiej – falę rynkowych rozczarowań, które z kolei kwituje Włodi z Molesty: „Biznes zawsze był i będzie bezlitosny”. Świeżo zrekrutowaną młodzież rozjechał walec firm krzaków („krzak się wyrwie i po firmie”), maksymalizujących zyski koncernów, a nawet biznesów o mafijnych powiązaniach. Efekt był – w największym skrócie – taki, że po paru latach całe środowisko zaczęło się odradzać, ale już na innych zasadach: kto mógł, wybierał niezależność i zakładał własną firmę. W ten sposób doszliśmy do dzisiejszej sytuacji, gdy cała sieć biznesów kreatywnych – muzycznych, graficznych, modowych czy nawet filmowych – tworzy rynek w rynku. Opowiadają tu o nim wydawcy. Tytus, szef Asfalt Records, wytwórni odpowiedzialnej za sukcesy O.S.T.R.-a, najlepiej sprzedającego się polskiego artysty ubiegłego roku. I Anna Wójcik, muzyczna szefowa Prosto, zbudowanego wokół hip-hopu koncernu zajmującego się także produkcją odzieży i dysponującego kanałem na YouTube z 1,6 mln subskrybentów. Po latach sytuacja się zmieniła i to kreatywne środowisko jest bardziej potrzebne światu zewnętrznemu niż na odwrót. Co widać w tych rozmowach. Hiphopowy producent Ajron opowiada na przykład historię tego, jak staż na planie „Monachium” u operatora Janusza Kamińskiego zaprowadził go do świata filmu. Bilon z warszawskiego Hemp Gru – jak poszedł w gastronomię, zakładając modny bar Gringo na warszawskim Mokotowie, na Odolańskiej. Dizkret, raper znany m.in. z formacji Stare Miasto, mówi o wycofywaniu się z muzyki – dziś jest właścicielem agencji interaktywnej. Firmę produkującą software prowadzi z kolei Tomasz Woźniak, niegdyś didżej grywający u boku rapera Pezeta. Zatrudnia prawie 50 osób, wykłada na uczelni, ale wciąż – jak sam mówi – grywa imprezy w klubach. Z kolei raper Waldemar Kasta robi karierę w federacji KSW, chociaż nie rozstał się z mikrofonem, bo zajmuje się oprawą artystyczną walk i konferansjerką. Łona ciągle wydaje świetnie przyjmowane płyty, ale jednocześnie pracuje w kancelarii prawnej, zajmując się przede wszystkim prawem autorskim. Najmłodszy z bohaterów książki, Żabson, poza rapem z powodzeniem pracuje jako model – występował w sesjach zdjęciowych firm produkujących odzież sportową. Swoją drogą – produkcją odzieży, co wielokrotnie opisywano, zajmuje się dziś prawie każda z dużych gwiazd hip-hopu. – Uznany producent muzyczny Czarny HiFi powiedział mi kiedyś po wywiadzie: „Jeśli jakaś agencja czy wytwórnia szuka do projektu tzw. »człowieka od wszystkiego«, jest duża szansa, że zwrócą się do osoby z hiphopowym doświadczeniem w życiorysie. To środowisko jak żadne inne uczy samodzielności i zaradności” – tłumaczy Bartek Strowski. Drugi z autorów, Jacek Baliński, potwierdza, że wskazanie tych aktywnych bohaterów środowiska, niedających się zamknąć w jednej szufladce, było założeniem: – Wszyscy zaproszeni wywodzą się z hip-hopu i od niego też wychodzą wszystkie rozmowy, natomiast później rozgałęziają się one na inne, często diametralnie inne pola. Uznaliśmy, że zrobienie blisko 500-stronicowej książki, w której wzięliby udział jedynie raperzy, którzy w dodatku mówiliby tylko o tym, jak to jest być raperem i jakie piosenki nagrali, mijałoby się z celem. Książkę wydali niezależnie, w duchu środowiska, które opisują, ryzyko biorąc na siebie. Nie chcieli sponsora, zrezygnowali nawet z crowdfundingu, nie szukali zewnętrznego wydawcy. Baliński: – Przez chwilę taki pomysł świtał mi z tyłu głowy, natomiast była to tylko opcja rezerwowa i po czasie uznałem, że wydawca więcej nam zabierze, niż da. Ducha samowystarczalnej branży widać też w gronie współpracowników, których sobie dobrali. Za projekt graficzny całego tomu odpowiedzialny jest Mateusz Holak, przy okazji popularny raper i producent. Wizualność i estetyka to ważne tropy, które łączą całą generację. A taki pokoleniowy rys ta książka przynosi. Komunizmu jej bohaterowie w większości dobrze nie pamiętają – opowieści o opozycyjnej działalności rodziców (Bilon) czy handlu deficytowymi towarami za żelazną kurtyną (Wini) to margines tej książki. Więcej tu historii o pracy wpływającej na kolor i kształt współczesności. Tytus z Asfaltu opowiada o zaprojektowanych przez siebie okładkach i kręconych klipach (choć jako szef wytwórni właściwie nie musi się nimi zajmować). Groh – o perfekcjonizmie w pracy nad wydawnictwami swojego labelu U Know Me. Noon kręci wideoklipy, choć jego główne zajęcie to komponowanie i produkcja nagrań – i dla niego ważna jest wizualność. Wini ze swoim nonszalanckim sposobem bycia jest gwiazdą internetowej telewizji – i ma za sobą etap fotografowania deskorolkowców. Dizkret opowiada o tym, jak się zmienił z miłośnika nielegalnych graffiti w poszukiwacza porządku i ładu w przestrzeni. Zasypane podziały Wszystkim łatwiej przychodzą opowieści o własnym życiu niż o zewnętrznym świecie, co zdaniem autorów odzwierciedla to, jak hip-hop patrzy na świat. – Pamiętam, jak śp. Robert Leszczyński, recenzując album Tworzywa Sztucznego, napisał, że „Fisz opisuje świat wewnętrzny w przeciwieństwie do środowiska, które skupia się na świecie zewnętrznym” – komentuje Strowski. – Dla mnie hip-hop zawsze był przede wszystkim opowieścią z pierwszej perspektywy, gdzie kontekst wydarzeń społecznych i politycznych jest dodatkiem, barwnym tłem. Łona czy O.S.T.R. bywali mocno rozpolitykowani, a i tak słuchacze najlepiej zapamiętali obrazowe historie dotyczące samych artystów. Hip-hop był tylko jednym z pól zainteresowania tej generacji – prócz NBA, sztuki ulicznej, kultowych filmów epoki, komputerów. Ale okazał się polem na tyle szerokim, żeby do dziś tych ludzi ze sobą wiązać. „Jestem rocznik ’85, czyli wywodzę się z pokolenia, które wyrosło na hip-hopie. W nim były wypowiedziane pewne frustracje milenialsów i dlatego jest to kod, który rozumiem” – mówi w książce Rafał Grobel, który dziś, korzystając z biznesowego zaplecza sceny hiphopowej, prowadzi Most, oficynę publikującą muzykę elektroniczną. Kluczem jest to, że wszyscy spróbowali pasję zamienić w interes. „Rzeczy, które sprawiają mi przyjemność, robię dziesięć razy szybciej niż te, na które nie mam ochoty” – zauważa Tomasz Woźniak, wylicza