Osoby czytające wydania polityki

Wiarygodność w czasach niepewności

Wypróbuj za 11,90 zł!

Subskrybuj
Kultura

Przeciw „naturze”

Kawiarnia literacka: Julia Fiedorczuk

Czym właściwie jest ta „natura”, o której tak dużo ostatnio piszemy, mówimy i dyskutujemy?

W znanym eseju „L’animal que donc je suis” („Zwierzę, którym więc jestem”) Jacques Derrida opowiada o pewnym zdarzeniu, zwyczajnym, a jednak odmieniającym bieg jego myśli. Pewnego dnia podczas porannej toalety filozof zauważył, że przygląda mu się jego kotka. Napotkał spojrzenie zwierzęcia i poczuł się przez nie przyszpilony, zawstydził się. Spojrzenie kotki uświadomiło mu, że jest nagi. Był jak pierwsi ludzie, którzy według dobrze znanego mitu zorientowali się we własnej nagości w chwili Upadku, wypędzeni z raju przez szok świadomości.

Tekst Derridy był w swoim czasie przełomowy. Kotka, rzucająca filozofowi wyzwanie swego nieprzeniknionego spojrzenia, nie została w nim potraktowana jako przedmiot poznania, tylko jako pełnoprawny podmiot. To ona była sprawczynią całego zajścia. To dzięki niej Derrida zrozumiał, że nie istnieje coś takiego jak „zwierzę” – istnieją tylko poszczególne zwierzęta, rozmaite istoty poruszające się w światach współistniejących z tym, który cywilizacja rozumu instrumentalnego uważa za jedyny.

Czy mamy dostęp do tych światów, czy możemy ich doświadczać, rozumieć je? Derrida sądził, że doświadczenia innych zwierząt są tak skrajnie różne od naszego, iż muszą być nam obce. Jedynie poezja mogłaby coś o nich powiedzieć, filozof twierdził jednak, że nie spotkał jeszcze poety, który rzeczywiście wyraziłby to, co nieludzkie. Derrida bardzo przyczynił się do zakwestionowania eurocentrycznych i antropocentrycznych sposobów myślenia, a jednak coś powstrzymało jego myśl przed naprawdę radykalnym otwarciem na więcej niż tylko ludzki świat: przeszkodą było głęboko uwewnętrznione utożsamienie „natury” z utraconym rajem.

Czym właściwie jest ta „natura”, o której tak dużo ostatnio piszemy, mówimy i dyskutujemy?

Polityka 22.2021 (3314) z dnia 25.05.2021; Kultura; s. 84
Oryginalny tytuł tekstu: "Przeciw „naturze”"
Reklama