Jerzy Kochanowski, Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2010, s. 385
W PRL, wpisując do niej 8 lat poprzedzających uchwalenie w 1952 r. konstytucji, która nazwę tę wprowadziła, życie toczyło się na dwóch przenikających się płaszczyznach – oficjalnej i nieoficjalnej. W niektórych okresach ta druga niemal dominowała, rozsadzając ramy tworzone przez ekonomię księżycową, by użyć określenia Władysława Bieńkowskiego. Równoczesne funkcjonowanie w systemie dwóch sprzecznych ze sobą porządków rodziło korupcję, lecz nie ona była cechą wyróżniającą. System upadł, korupcja pozostała.
Jerzy Kochanowski (ur. 1960 r.) przeżył w PRL prawie 30 lat, czyli można go uznać za obserwatora uczestniczącego. Jako historyk o znaczącym dorobku naukowym świetnie jednak wie, że pamięć jednostkowa musi być wsparta studiami archiwalnymi i bibliotecznymi. O ich rozległości świadczy zamieszczona na końcu bibliografia. „Chociaż oczywiście nie przez cały okres powojenny – pisze autor – zaopatrzenie było w Polsce jednakowo złe, to jednak nigdy nie udało się osiągnąć równowagi rynkowej – podstawowego czynnika eliminującego zjawiska czarnorynkowe. Niedobór przybierał kształt sinusoidy, która w krótkich okresach prosperity wznosiła się, potem jednak szybko spadała, po drodze opróżniając sklepowe półki i wydłużając kolejki, a władze i społeczeństwo skłaniając do rozwijania coraz wymyślniejszych strategii”. Ta świetnie napisana, ubarwiona anegdotami książka pozwala lepiej zrozumieć życie codzienne w PRL. To opowieść o klęsce systemu.