Kiedy zaczyna się historia Polski? Od tego pytania zaczyna się książka „Polska na przestrzeni wieków”, a pytanie stawia Henryk Samsonowicz.
Ostatnie zaś zdanie tej obszernej opowieści właśnie o historii Polski, od mglistych początków aż po dzień dzisiejszy, należy do Lecha Wałęsy, którego cytuje Andrzej Chwalba: „Tyle się nam udało, że kiedyś będziemy o tym mówili jako o drugim cudzie nad Wisłą”. To, oczywiście, o Trzeciej Rzeczpospolitej. Jest to kolejne wydanie znanego i uznanego opracowania wybitnych historyków, z widoczną przewagą szkoły warszawskiej, ale przynajmniej w pewnej proporcji wiekowej. Obok klasyków polskiej historiografii wystąpili badacze młodsi, którzy zapewne klasykami będą, ale jeszcze nie teraz. Kolejne wydanie jest dłuższe od poprzedniego, a niedługo będzie już można przygotować kolejną edycję, z ostatnim rozdziałem o Czwartej RP. Ciekawe, czy Andrzej Chwalba pociągnie swoją opowieść, czy jednak odda ten trud komuś innemu?
To jest właściwie porządny podręcznik, napisany i skomponowany po bożemu, choć mógłby zapewne być przygotowany z bogatszym wyposażeniem (więcej map, ilustracje) i może z lepszym wyważeniem powierzchniowych proporcji. Dość mało miejsca zajęła na przykład część poświęcona XIX stuleciu w porównaniu z okresem 1904–1939, zaś ostatni rozdział, o wspomnianej Trzeciej RP, jest nadto skromny. Jasne też, że widać różnice nie tylko w stylu pisania autorów, ale też w doborze tematów i planów narracyjnych. Niemniej synteza (a tak tę książkę nazywa się we Wstępie) broni się jako taka, mimo że pisało ją aż siedmiu historyków. Ale broni się przede wszystkim dlatego, że rzeczywiście – a taką obietnicę składa w imieniu zespołu autorów profesor Janusz Tazbir – nie jest ona mentorskim wykładem „kapłanów”, którzy komunikują swoje prawdy „wiernym”. Bo historia nie tylko, że się nie kończy, bo czas biegnie i biegnie, ale i dlatego się nie kończy, że nie można przestać o niej myśleć.
Henryk Samsonowicz, Andrzej Wyczański, Janusz Tazbir, Jacek Staszewski, Tomasz Kizwalter, Tomasz Nałęcz, Andrzej Paczkowski, Andrzej Chwalba, Polska na przestrzeni wieków, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 804
