Duńscy strażnicy grenlandzkiego wybrzeża

Nad Reykjavikiem przetaczają się deszczowe chmury, kiedy o czwartej nad ranem meteorolog na nocnej zmianie zapewnia przez radio, że za kilka godzin niebo całkowicie się wypogodzi. Z ostatniego piętra Instytutu Meteorologicznego roztacza się rozległy widok na całą stolicę wyspy, którą Bjarki Friis dopiero kilka miesięcy temu wybrał na swój dom. Ten pół-Duńczyk i pół-Islandczyk wychował się w Norwegii, jego islandzki pozostawia pewien niedosyt – przedstawiając się w radiu, wymawia „Friis” podobnie do islandzkiego czasownika „frýs”, co znaczy, że marznie. Kilka dni później telewizyjny komik robi sobie z tego żarty, nie wiedząc, że Bjarki w życiu zmarzł jak mało kto. A Islandia o tej porze roku to dla niego zaledwie ciepły kurort. – Najbardziej kostniały palce u rąk i stóp. W pierwszej godzinie jeszcze można było się rozgrzać, ale całą resztę dnia marzłem nieustannie – Bjarki jest jednym z 300 mężczyzn na świecie, którzy pełnili dotąd służbę wojskową w Slćdepatruljen Sirius (Patrolu Syriusza), ekskluzywnej duńskiej jednostce patrolującej północno-wschodnie wybrzeże Grenlandii. Gwiazda, od której patrol wziął nazwę, jest podwójna, dwóch też jest żołnierzy, którzy w ciągu roku przejeżdżają razem na nartach około 5 tys. km. Towarzyszy im psi zaprzęg złożony z kilkunastu grenlandów ciągnących ładunek o masie pół tony. Temperatura spada do –50 st. C. Żołnierzy jest dwóch Patrol Syriusza utworzono w 1941 r. przede wszystkim do ochrony grenlandzkiego wybrzeża, na którym Niemcy pozakładali wiele tajnych stacji meteorologicznych. Łatwiej w tak trudnym terenie doglądać wszystkiego z lądu niż z helikoptera. Poza tym już w latach 30. XX w. Duńczycy potrzebowali wyraźniej zaznaczyć swoją obecność na grenlandzkim wybrzeżu, norwescy myśliwi polowali tam bowiem, jakby to była ziemia niczyja. Od powstania patrolu jego reguły pozostają niezmienne, zmienia się tylko sprzęt i łączność. Żołnierzy zawsze jest dwóch, wyruszają w dwie trasy – jesienią i wiosną. Podpisują zobowiązanie o tym, że nie porzucą służby, co w praktyce oznacza, że jeśli ktoś w ich rodzinie umrze, to nie będą mogli przyjechać na pogrzeb, wykorzystują siłę własnych mięśni, marzą o innym niż powtarzające się codziennie jedzeniu i cieple ciała tej, która być może nieraz już pożałowała zakochania się w żołnierzu. – Mój ojciec był na tej służbie w latach 60., więc od dziecka nasiąkałem jego opowieściami – opowiada Bjarki, już wygodnie umoszczony w fotelu z widokiem na morze w mieszkaniu urządzonym przez jego żonę. – To w sumie dzięki Syriuszowi przyszedłem na świat, bo tato poznał mamę właśnie podczas tygodniowego urlopu, który przysługuje żołnierzom. Według zasad taki urlop można spędzić jedynie na Islandii, bo wolnych dni było kilka, a mężczyzna na służbie nie powinien się zanadto rozpraszać. Gdyby bowiem wyjechał gdzieś dalej, najpewniej zacząłby tęsknić albo solidnie się przeziębił. Na zimnym wybrzeżu nie ma zarazków, więc każdy pocałunek to bomba biologiczna. W recepcji hotelu, w którym podczas swoich wakacji zatrzymał się ojciec Bjarkiego, pracowała wtedy jego przyszła żona. Kilka lat później, kiedy ojciec był już w Syriuszu szefem, całą rodziną zamieszkali w Mestersvig, najbardziej na południe wysuniętej stacji należącej do duńskiej armii, powstałej na 72. stopniu szerokości geograficznej północnej. Stamtąd Bjarki zapamiętał najlepiej swoje drewniane sanki. Syn nigdy nie myślał o tym, żeby iść w ślady ojca. Do Syriusza biorą tylko zdrowych, a jemu od dziecka zamazywało się widzenie dali. Jako jeden z pierwszych i – jak sam przyznaje – królik doświadczalny poddał się jednak bezpłatnej laserowej korekcji wzroku w Norwegii, tym samym otwierając sobie drogę na Północ. – Starałem się bezskutecznie kilka lat z rzędu, ale dopiero kiedy przestało mi zależeć i kiedy doszedłem do granicznego wieku 30 lat, wzięli mnie do patrolu – Bjarki opowiada szczegółowo o kursach, przez które przechodził: od strzelania, przez pierwszą pomoc, aż po weterynarię, a także o swoich rozczarowaniach i o tym, że kiedy się w końcu dostał, ojciec pękał z dumy, a mamie pękało serce na myśl, że przez najbliższy rok nie zobaczy syna. W pierwszym roku urlop bowiem nie przysługuje. Służba w Syriuszu składa się z dwóch etapów. Pierwszy spędza się w stacji Daneborg (na 74°N), prowadząc łączność radiową z żołnierzami w terenie, wykonuje się prace konserwatorskie, odbiera pocztę i obserwuje kolegów, bo to z nich wybierany jest potem ten do pary na kolejny rok, do drugiego etapu. – Przy ustalaniu par powstaje lista, na której każdy może podać swoje typy – Bjarki śmieje się, że to zaawansowana wersja aplikacji randkowej na telefon. – Ale potem i tak to zwierzchnicy przydzielają partnera i dopiero w trasie okazuje się, kto miał rację. Ten, którego dostałem, był na samym dole mojej listy, ale dogadaliśmy się od razu. Tysiące kilometrów Jeden z partnerów zawsze jest bardziej doświadczony i szkoli tego drugiego. Stary i młody mogą być w tym samym wieku, przy czym zdarza się, że nauczyciel jest niższy rangą od ucznia. W tym wojsku nie liczą się stopnie wojskowe, tylko doświadczenie. Dlatego też na wyprawie, poza sprzętem, najważniejszy jest dziennik. Tutaj zapisuje się wszystko to, czego nie można albo nie chce się powiedzieć temu drugiemu, wylewa się swoje frustracje i rano po prostu jedzie dalej. Dzienniki Bjarkiego zapisane są niebieskim długopisem, zdawkowo – głównie o pogodzie, grabiejących palcach i wszystkich hamburgerach, które zje po powrocie. Pierwsza wyprawa zaczyna się na początku listopada, obejmuje 1600 km i trwa do świąt. Jeśli pogoda uniemożliwia powrót do głównej stacji Daneborg na czas, przesuwa się święta. Druga wyprawa startuje pod koniec stycznia i kończy się w czerwcu, przy pierwszych roztopach i po przejechaniu około 3300 km. Na tę część służby żołnierze cieszą się najbardziej, bo wraca słońce i nie jedzie się już w kompletnych ciemnościach. Zazwyczaj żołnierze śpią w namiotach ogrzewanych prymusem. Wstają o ósmej, jedzą owsiankę na stopionym śniegu, piją kawę, odbierają meldunek pogodowy ze stacji Daneborg, ćwiczą przemianę materii, przygotowują psy i koło 10 ruszają w trasę. W ciągu dnia piją tylko kubek kawy i zagryzają czekoladą, żeby pęcherz się niepotrzebnie nie napełniał, bo kto się rozbierze po drodze, do końca dnia już się potem nie rozgrzeje. W Syriuszu nie obowiązują mundury. Buty z reguły każdy ma o kilka numerów za duże, żeby pomieścić ciepłe skarpety, na nogach dwie pary kalesonów i przeciwwiatrowe spodnie. W ciągłym ruchu na nartach najważniejsze to się nadmiernie nie spocić. W jednym zestawie jedzie się ponad miesiąc, skarpety zmienia co drugi tydzień. Jesienią narciarze są w trasie do sześciu godzin, a wiosną nie dłużej niż osiem. Czasem słuchają w namiocie muzyki na baterie, ale nie zawsze gust im się z