Polka sędzią w męskim świecie snookera

Monika Sułkowska czasem myśli, że na snookera była skazana. W 2011 r. telewizja Eurosport w ramach promocji tej dyscypliny zaprosiła kilku polskich dziennikarzy na mistrzostwa świata w angielskim Sheffield. Z redakcji serwisów sportowych radiowej Trójki, gdzie Monika pracuje, miał jechać kolega. Ale nie mógł. – Padło pytanie, czy ktokolwiek wie, co to jest ten snooker – wspomina Sułkowska. – Ja nie znałam zasad, ale przynajmniej wiedziałam, o co chodzi. Mój tata, zaangażowany poolbilardzista, dużo opowiadał mi o tym sporcie i pokrewnych. Snooker to nazwa gry bilardowej, której celem jest wbicie do kieszeni stołu różnokolorowych bil w odpowiedniej kolejności i jednocześnie uniemożliwienie tego przeciwnikowi. Ale snooker to także nazwa sytuacji w grze: takie ustawienie bil na stole, że przeciwnik nie może bezpośrednio uderzyć właściwej, ponieważ inne zasłaniają do niej dostęp. Trudno nie zakochać się w snookerze, jeśli po raz pierwszy ogląda się go na arenie najważniejszych zawodów, w najlepszym wykonaniu, w wąskim kręgu wtajemniczonych. Widownia Crucible Theatre w Sheffield, gdzie rozgrywany jest finał mistrzostw świata, liczy niecały tysiąc miejsc. A do tego grał akurat Ronnie O’Sullivan, jeden z najwybitniejszych współczesnych snookerzystów, szaleńczo charyzmatyczny. Pięć lat później Sułkowska wróciła do Sheffield już w roli współtwórczyni widowiska – 27-latka z Polski była sędzią eliminacji mistrzostw świata. Męski? Choć świat snookera uchodzi za raczej męski, Monikę Sułkowską wciągnęła do niego – już w Polsce – inna kobieta. World Snooker, organizator światowych rozgrywek zawodowców, uruchomił cykl European Tour, by bardziej otworzyć tradycyjnie brytyjski sport – na kontynent. W 2011 r. snookerowi profesjonaliści po raz pierwszy zjechali na turniej rankingowy w Warszawie. Niecałe 20 lat wcześniej dyscyplinę wymyśloną przez brytyjskich oficerów w koloniach importowała do Polski – też kobieta – Grażyna Chmiel. Wraz z mężem Piotrem założyła we Wrocławiu pierwszy klub snookerowy. Swoją rolę odegrały transmisje telewizyjne, które od początku zauroczyły grono widzów: – Najbardziej wciągnęło mnie obserwowanie taktycznej strony rozgrywki, nie bez powodu o snookerze mówi się „bilardowe szachy” – tłumaczy Miłosz Olborski, który zainteresował się snookerem dwie dekady temu, a dziś jest jednym z najbardziej doświadczonych polskich sędziów i nauczycielem m.in. Sułkowskiej. W 2011 r. Polska odniosła w tej dziedzinie także pierwszy sukces: gimnazjalista z Warszawy Kacper Filipiak został mistrzem Europy do lat 21 i znalazł się w gronie zawodowców – 128 najlepszych graczy świata. Właśnie przy okazji tamtego warszawskiego turnieju Sułkowska poznała Izabelę Morską, pierwszą mistrzynię Polski kobiet w snookerze. To ona zaprosiła Monikę do otwieranego akurat klubu Bilabar. Sułkowską szybko znudziło tylko oglądanie gry innych. Ale w trzeźwości umysłu nigdy nie rozważała kariery zawodniczej. Nie ten wiek. A poza tym – choć snookerowe rozgrywki są z zasady otwarte dla obu płci, kobiety z mężczyznami wygrywają rzadko. Wśród zawodowców ich nie ma. Choć może akurat teraz następuje przełom: w trwających eliminacjach mistrzostw świata Reanne Evans, Angielka, wieloletnia mistrzyni świata kobiet, po raz pierwszy przeszła przez pierwszą rundę. Teorii o przyczynach gorszych wyników kobiet jest kilka – począwszy od tej, że nielicznym dziewczynkom umożliwia się grę od dzieciństwa, poprzez podejrzenie mniejszych u pań predyspozycji związanych z wyobraźnią przestrzenną, kończąc na ewentualności innego niż u panów mechanizmu utrzymywania uwagi. W sędziowaniu aż takich dysproporcji nie widać, choć pierwsza sędzia – Szkotka Michaela Tabb – pojawiła się dopiero w 2001 r. Rola sędziego w standardowym scenariuszu przewiduje przygotowanie stołu do meczu – ustawienie bil, sprawdzenie przyrządów i umocowania kieszeni, idealnej gładkości sukna. A potem odliczanie punktów za wbijane bile i wyciąganie ich z kieszeni – bo kolorowe bile wracają na stół, ogłaszanie fauli, odtwarzanie sytuacji w razie chybień. W niestandardowych okolicznościach dobry sędzia szybko interpretuje przepisy i spokojem buduje sobie respekt zawodników. Musi się – mówią w snookerze – dobrze pozycjonować. Stawać tak, żeby widzieć, czy składający się do zagrania nie dotknie rękawem bili (to jedna z form faulu), ale też nie wchodzić w uderzenie i utrzymywać płynność gry. Jeśli zawodnik gra szybko, sędzia nie może się snuć. Jeśli gra flegmatyk, nie może biegać. Monika Sułkowska przeszła szkolenie i została sędzią w 2012 r. I szybko okazało się, że to czytanie gry nieźle jej idzie. Że nie traci spokoju, nawet gdy zawodnik zarzuca jej, że zepsuł brejka (czyli swoje podejście do stołu), bo stojąc za nim, przeniosła ciężar ciała z prawej nogi na lewą. Po roku, podczas mistrzostw Europy w Zielonej Górze, zdobyła uprawnienia sędziego międzynarodowego. W 2015 r. – kolejne – na drugą, wyższą klasę. Elitarny? Autorytet sędziego i jego osąd bywa głównym narzędziem pracy, zwłaszcza gdy trzeba rozstrzygnąć, czy zawodnik dopuścił się faulu z chybieniem. Jeśli sędzia uzna, że gracz nie wykorzystał w pełni swoich umiejętności, by trafić w rozgrywaną bilę, ogłasza to i przywraca wcześniejsze pozycje. Choć władza arbitra w snookerze nie jest tak duża jak w piłce nożnej, gdzie jedna decyzja może rozstrzygnąć mecz. Jednocześnie niepisane reguły dyscypliny przewidują, że w razie faulu niezauważonego przez sędziego – na przykład dotknięcia bili – zawodnik sam się przyzna. I często to robi. – Sensem wielu zasad dotyczących stroju czy oprawy snookerowych meczów jest odróżnienie od masowego pool bilarda – ocenia Sułkowska. Faktycznie, snooker, przy całej jego wytworności, trudno obecnie uznać za sport elit. Po narodzinach w oficerskiej kantynie rozgościł się w brytyjskich klubach robotniczych. Elegancja stroju uczestników widowiska przez lata ewoluowała. Przepisy nie pozwalają stanąć przy stole w puchowej kamizelce i w trampkach, w największych turniejach nakazują zakładać muszkę, a co najmniej krawat, nie precyzują jednak – na przykład – koloru eleganckich butów. W latach 80. panowie grywali więc w mistrzostwach świata odziani w róże i beże. Potem nastała moda na kolorowe tyły kamizelek. Dziś rzadziej spotyka się podobne przejawy fantazji, choć wspomniany Shaun Murphy, mistrz i dwukrotny wicemistrz świata, od kilku lat przyjeżdża do Sheffield z zestawami spodni i kamizelek uszytych w różnych kolorach – bordowym, granatowym, ciemnozielonym. Znaczenie właściwej formy pokazuje epizod sprzed dwóch lat. W 2015 r. w Sheffield O’Sullivan zdjął buty, bo, jak tłumaczył, były niewygodne i rozegrał jedną partię meczu w skarpetkach. Przed kolejną własne obuwie zdjął z nóg i pożyczył zawodnikowi dyrektor turnieju Mike Ganley. Sędziowie – według dress code’u – występują w smokingach lub garniturach, a w wersji kobiecej w eleganckich marynarkach, topach, spodniach lub spódnicach minimum za kolano. W standardowych turniejach arbitrzy indywidualizm chętniej wyrażają gadżetami. Sama Sułkowska ma ciut ekscentryczny czerwony trójkąt do ustawiania bil. Prywatnie arbitrzy to ludzie różnych zawodów. Sędziujący ubiegłoroczny finał mistrzostw świata Olivier Marteel jest z zawodu pielęgniarzem. Brendan Moore, dziś jeden z nielicznych pełnoetatowych sędziów, wcześniej był kierowcą autobusu, a najbardzie