Siostry z Wydawnictwa Dwie Siostry

Za wydawnictwem Dwie Siostry kryją się trzy kobiety. I nie są siostrami. Założyły wydawnictwo, by przełamać na półkach monopol kultury disneyowskiej. Są doceniane – na niedawnych targach książki dziecięcej w Bolonii Dwie Siostry zostały uznane Europejskim Dziecięcym Wydawcą Roku. Na czym ich zdaniem polega dobra książka dla dzieci? Powinna opowiadać o relacjach i więziach, być wzruszająca, zabawna, nieoczywista, wymagająca uwagi i traktować dziecko serio. Zaczęło się od Tellegena W 2005 r. są młodymi matkami, chciałyby opowiadać swoim dzieciom o świecie za pomocą książek, ale czują wielki niedosyt. Rynek literatury dziecięcej i młodzieżowej jest dość ubogi. Ta angielskojęzyczna budzi zainteresowanie, pod warunkiem że w grę wchodzą bestsellery, jeszcze na dodatek zekranizowane („Harry Potter”). Z innych języków tłumaczy się sporadycznie. Polska klasyka z lat 60. i 70. kurzy się i żółknie na bibliotecznych półkach, wznawia się przede wszystkim oczywistych autorów o pomnikowej pozycji: Tuwim, Makuszyński, Nienacki. Urok książek dla niderlandzkojęzycznych młodych czytelników odkrywa Jadwiga Jędryas pracująca jako tłumaczka w Parlamencie Europejskim. Mieszka w Brukseli. Nałogowo czyta, zachwyca ją pisarstwo holenderskiego poety i prozaika Toona Tellegena, pracującego w wyuczonym zawodzie lekarza, który wewnętrzny twórczy rozmach najpierw adresował do dorosłych, ale z czasem skupił się na dzieciach. – Jego słynne historyjki o zwierzętach wyrosły z wieczornych seansów wymyślania córce bajek na dobranoc. Te opowiadania są urzekające, bo traktują o prostych życiowych sprawach, ale bez prawienia morałów, a ja alergicznie reaguję na dydaktyczny smrodek – mówi Jędryas. Ewa Stiasny – absolwentka Akademii Sztuk Pięknych, ilustracji uczyła się u Janusza Stannego – ma już studio graficzne, zarabia komercyjnymi projektami i nieśmiało, pojedynczymi tytułami (opowieści o Saskiej Kępie, rodzinne wspomnienia Kobuszewskich), sonduje, jak w świecie grubych wydawniczych ryb może poradzić sobie płotka. Z myślą o dzieciach wydaje opowiadania Tellegena „Nie każdy umiał się przewrócić”. Jadwiga Jędryas: – Przetłumaczyłam tekst, Ewa wykonała ilustracje – taką trochę nonszalancką, zamaszystą kreską, która sugerowała, że dobrze się przy tym bawiła. Niespodziewanie książka zostaje zauważona – otrzymuje nagrodę Dużego Donga – wówczas, kilkanaście lat temu, jedno z nielicznych w Polsce wyróżnień dla literatury dziecięcej. Ewa Stiasny: – Pomyślałyśmy: a dlaczego nie pójść za ciosem? Zakładają wydawnictwo wraz z Joanną Rzyską, koleżanką Jędryas z dzieciństwa – z wykształcenia filolog, prowadzącą w Warszawie polsko-francuskie przedszkole. Nazywają je Dwie Siostry – od pensjonatu w Sudetach, gdzie na urlopie z dziećmi snuły plany, jak przekuć marzenia w rzeczywistość. Nadrabianie dobrą miną Za powagą kryjącą się pod słowem „wydawnictwo” powinna iść konkretna oferta. Najlepiej z 20 tytułów ujętych w robiący wrażenie na hurtownikach i księgarzach katalog. Autorzy na wyłączność. Wizjonerskie plany. Dla biznesowego rozmachu nie zaszkodziłby też pewnie kredyt. A może jednak by zaszkodził? – myślą siostry, pomne egzystencji w kraju, gdzie książka nie jest dobrem pierwszej potrzeby. Nie rezygnują więc z dotychczasowych zajęć. Jędryas tłumaczy na etacie urzędniczym. Rzyska prowadzi przedszkole. Stiasny artystyczne zdolności przekuwa na projektowanie grafiki użytkowej. Dwie Siostry są projektem dodatkowym, traktowanym poważnie, ale opatrzonym dużym znakiem zapytania. Proza wydawniczego życia wygląda następująco: magazynowanie książek we własnych mieszkaniach – na półkach szybko brakuje miejsca, ale pojemna jest np. przestrzeń pod kuchennym stołem. Zagubienie w stosie pokwitowań towarowego obrotu w przedsiębiorstwie Dwie Siostry. Do tego koszmarne dźwiganie paczek. Joanna Rzyska: – Same jeździłyśmy na targi i kiermasze. Najgorsza była zima. Książek nie można zostawić na noc w samochodzie, bo złapią wilgoć, więc noszenie – w tę i z powrotem. W trudnym książkowym biznesie pośrednicy mający ułatwić dotarcie do czytelnika kręcą nosami: co to za wydawnictwo, z pojedynczymi tytułami; przyjdźcie, dziewczynki, jak dorobicie się katalogu z prawdziwego zdarzenia. Takiej płotce jak Dwie Siostry trudno nawet kupić prawa do tytułu – autorzy albo ich agenci celują we współpracę z większymi partnerami, renomowanymi. Opór ze strony autorów i hurtowników to jedno, opór na ostatniej dystrybucyjnej prostej – jeszcze coś innego. Ewa Stiasny: – Słyszałam nieraz w księgarniach pogardliwe prychnięcia: książki dla dzieci? Na pewno nie u nas. Trzeba więc nadrabiać miną. Joanna Rzyska: – Rozpoczęłyśmy negocjacje w sprawie wydania u nas przygód Elmera, słonia w kratkę. Za granicą to był bestseller. Żeby zrobić odpowiednie wrażenie, podparłyśmy się książkami, które wydałyśmy we współpracy albo z którymi miałyśmy, hmmm, luźny związek. Robiłyśmy mądre miny i udawałyśmy, że stać nas na poważne inwestycje. Ale „Elmer” wydany przez Dwie Siostry nie znajduje odbiorców. Zawodzi dystrybucja, nie widać go na półkach w księgarniach. Chwyci dopiero kilka lat później, wznowiony przez konkurencyjne wydawnictwo Papilon. Dwie Siostry w dalszym ciągu balansują na granicy opłacalności. Trochę oddechu daje im wznowienie poczytnej w latach 60. „Babci na jabłoni” Miry Lobe, nazywanej austriacką Astrid Lindgren. Okazuje się, że są czytelnicy gotowi połknąć haczyk nostalgii. Czas na przełom Siostry widzą, co robi się modne na Zachodzie. – Wyklejanki, wydzieranki, książki obrazkowe, z niewielką ilością tekstu albo wręcz w ogóle go pozbawione – mające działać na wyobraźnię dziecka. Książki dla maluchów, które można pobrudzić, poślinić, bez estetycznej szkody. Zachwycałam się takimi edytorskimi cudami na pewnych targach za granicą, narzekając jednocześnie, że u nas w ogóle tego nie ma. Usłyszałam: powinnaś się cieszyć, macie pole do popisu – wspomina Stiasny. Okazuje się jednak, że polski czytelnik, czy raczej rodzic wybierający książki za dziecko i dla dziecka, jest wciąż konserwatywny. Wartością książki jest słowo. Obrazki to tylko dodatek. Typowa reakcja: wstępne zainteresowanie książką pryska wraz ze spostrzeżeniem, że jest na tej samej półce cenowej co pozycje adresowane do dorosłych. Bo to „tylko” książka dla dzieci, przerost formy nad treścią. Joanna Rzyska tłumaczy zależności cenowe: – Obrazki są droższe w druku, poza tym książki mają dwóch równorzędnych autorów: pisarza i ilustratora. Na szczęście dla wszystkich wydawnictw specjalizujących się w literaturze dla młodych czytelników nadchodzą nowe czasy. Rodzi się prodziecięcy klimat – o potrzebie, a nawet konieczności odpowiadania na potrzeby najmłodszych, spędzania z nimi czasu, tłumaczenia otaczającej rzeczywistości, kształtowania zainteresowań i, generalnie, uważnego traktowania trąbią śniadaniowe telewizje oraz uczeni w mowie i w piśmie specjaliści. A książka nadaje się do tego jak mało co. Dlatego, mimo że statystyki czytelnictwa świadczą o postępującej pogardzie rodaków dla słowa pisanego, zapotrzebowanie na książki dla najmłodszych rośnie. Społeczeństwo się bogaci, a młode pokolenie wkraczające w rodzicielstwo daje się ponieść przekonaniu, że dziecko od pierwszych chwil należy otaczać pięknymi przedmiotami. I tu – odkrycie! Okazuje się, że książka też może być piękna. Stąd zmiana – wartością książki są również jej ilustracje. Popularne robią się pozbawione tekstu książki-wyszukiwanki. Choć dorośli nie mają pomysłu, jak się właściwie przez te obrazkowe opowieści przedzierać. – Pytają: czy do książek jest dołączona jakaś instrukcja? Czy obrazki trzeba opowiadać w odpowiedniej kolejności? Na szczęście dzieci wyczuwają to intuicyjnie – śmieje się Stiasny. Współpraca, która przynosi Dwóm Siostrom spektakularny sukces i daje międzynarodową rozpoznawalność, zaczyna się w 2007 r. Młode małżeństwo grafików po ASP, Aleksandra i Daniel Mizielińscy, szuka wydawcy dla swoich projektów. Zainteresowanie jest nikłe – na ogół kontakt urywa się po wstępnym zbyciu: zapoznamy się z propozycją. Siostrom podoba się ich styl: trochę dziecięcej nieporadności – nieproporcjonalne figury, duże głowy. Poza tym na rysunkach dużo się dzieje, można do nich wracać i na nowo interpretować, budować wokół nich zupełnie nowe fabuły. Wydawnictwo proponuje Mizielińskim stworzenie obrazkowej opowieści będącej przewodnikiem po architektonicznej różnorodności. Tak powstaje „D.O.M.E.K.” (Doskonałe Okazy Małych i Efektownych Konstrukcji). Siostry czują, że młody czytelnik nie będzie się z Mizielińskimi nudził. A