Co psychologia ewolucyjna mówi o agresji i współpracy

Umysł człowieka to rodzaj komputera zbudowanego przez darwinowski dobór naturalny. Służy pozyskiwaniu informacji ze środowiska, na co organizm reaguje odpowiednim zachowaniem. Przy czym ta maszyna, znajdująca się w głowie każdego przedstawiciela gatunku homo sapiens, składa się z wielu modułów służących rozwiązywaniu konkretnych problemów, np. nasi przodkowie szukali jedzenia bogatego w energię i dlatego lubimy smak słodyczy. Mózg człowieka można zatem porównać do szwajcarskiego scyzoryka o różnorodnych ostrzach i innych wyspecjalizowanych narzędziach. Rodzimy się z już gotowymi modułami mózgowymi, gdyż ukształtowały się one w ciągu ostatnich około 2,5 mln lat ewolucji człowieka. Stąd zresztą biorą się rozmaite problemy współczesnych ludzi, np. mózg ewoluował w czasach niedoboru pożywienia, a ponieważ mieszkańcy bogatej Północy żyją dziś w warunkach nadmiaru jedzenia, mamy coraz więcej problemów z otyłością. Powyższy opis ludzkiego umysłu to streszczenie najważniejszych założeń psychologii ewolucyjnej. Dziedziny, która powstawała na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku i na dobre wprowadziła do psychologii darwinowski ewolucjonizm. Była również chętnie i często popularyzowana w mediach, gdyż psychologowie ewolucyjni m.in. pokazywali nieuświadomione skutki działania mózgowych modułów podczas doboru partnerów seksualnych i w ogóle w kwestiach związanych z seksem. Próbowali także wyjaśniać mechanizmy i źródła relacji rodzinnych oraz takie zjawiska, jak współpraca, altruizm, empatia czy agresja, szczególnie ta męska, która miała powstać nie w wyniku procesów uczenia się i wpływu bodźców środowiskowych, ale w drodze adaptacji, i jest, niestety, wrodzona. Płeć i monogamia Dziś spojrzenie na psychikę człowieka z perspektywy teorii ewolucji już nie robi tak dużego wrażenia ani nie szokuje, choć nadal pozostaje interesujące. Dlatego warto sięgnąć po wywiad rzekę z prof. Bogusławem Pawłowskim, kierownikiem Katedry Biologii Człowieka na Uniwersytecie Wrocławskim i chyba najbardziej znanym polskim psychologiem ewolucyjnym. Tomasz Ulanowski, dziennikarz naukowy „Gazety Wyborczej”, tak pokierował tą rozmową – zatytułowaną „Nagi umysł” – by przeprowadzić czytelnika przez najciekawsze zagadnienia. Nie mogło więc zabraknąć rozdziałów poświęconych przemocy i współpracy, różnicom płci i monogamii, dążeniu do władzy i miłości oraz przyszłości człowieka. Dla osób znających trochę psychologię ewolucyjną prawdopodobnie nie wszystko w tej książce okaże się równie interesujące, gdyż pewne kwestie, co zrozumiałe, prof. Pawłowski zmuszony był opowiedzieć „od początku”. Chodzi przede wszystkim o rozdziały dotyczące seksu i monogamii. Natomiast sporo nowego spojrzenia, a czasami wręcz prowokującego, można znaleźć w partiach traktujących o równouprawnieniu płci – niekiedy, zdaniem wrocławskiego naukowca, przesadnie forsowanym w ostrej kontrze do biologicznej natury człowieka – oraz wierze religijnej. Bardzo ciekawy jest również rozdział poświęcony homoseksualizmowi, choć właściwie pokazuje niemal całkowitą bezradność współczesnej nauki, starającej się wyjaśnić źródła tego zjawiska. Tym, co momentami może w „Nagim umyśle” rozczarowywać, jest prześlizgiwanie się po niektórych problemach. Na przykład na pytanie Ulanowskiego o wyjątkowość ludzkich wojen, porównywalnych w świecie zwierząt chyba jedynie z walkami mrówek, Pawłowski odpowiada krótko, że starcia wśród szympansów też uznaje się obecnie za wojny. Trochę zbyt uproszczona to teza, gdyż zachowania zaobserwowane wśród naszych najbliższych małpich kuzynów prz