Dlaczego sport to zdrowie?

Sportowe emocje związane z igrzyskami olimpijskimi większość przeżyje na kanapie, choć pewnie będą też tacy, którzy postanowią pójść w ślady bohaterów telewizyjnych transmisji. Czy sport jest bezpieczny? Zależy dla kogo – ostrzegają lekarze. Aktywność fizyczna, do której jesteśmy zachęcani, na ogół nie ma nic wspólnego z tym, co oglądamy teraz w Brazylii. Rywalizacja na poziomie wyczynowym to wręcz gwarancja urazów i kontuzji, co wcale nie znaczy, że igrzyska nie powinny zmobilizować do rozpoczęcia regularnych ćwiczeń. Jeszcze do niedawna nie było zbyt wielu oznak wskazujących na konkretne efekty wysiłku fizycznego, ale po kardiologach – którzy najwcześniej zgromadzili dowody, że zdrowa aktywność pomaga sercu – do chóru jej apologetów dołączyli pulmonolodzy, alergolodzy, a ostatnio również onkolodzy. Anglicy, którzy z zamiłowaniem wymyślają w swoim języku wpadające w ucho medyczne zachęty („An apple a day keeps the doctor away” zrobiło na świecie chyba największą karierę), mają dziś nowe powiedzenie: „A run a day keeps the tumour at bay”. W pierwszym wypadku chodziło o motywację do zjedzenia przynajmniej jednego jabłka dziennie, co pozwala trzymać się z dala od lekarzy; według autorów drugiego aforyzmu codzienna przebieżka utrzymuje guza nowotworowego „w zatoce”, a to w przenośni oznacza, że nie wypłynie on na szerokie wody, a więc nie rozwinie się i nie zaatakuje. Patent na guza Do tej pory wiele faktów przemawiało za tym, że po przebyciu nowotworu regularna aktywność fizyczna pozwalała szybciej zaadaptować się do nowych warunków – na przykład kobietom po amputacjach piersi lub po wycieńczających cyklach chemioterapii. Zaangażowanie w sport sprzyja przestawieniu myślenia ozdrowieńców na inne tory, pomaga odzyskać siły i wzmacnia psychikę. Brakowało jednak dowodów, że systematyczne ćwiczenia mają jakiś wpływ na powstrzymanie komórek rakowych. Ale i ta zagadka została niedawno rozwiązana. Kluczem do tajemnicy okazała się adrenalina. Dr Pernille Hojman ze Szpitala Uniwersyteckiego w Kopenhadze oparła swoje obserwacje na myszach. Jednym pozwoliła biegać do woli, inne zamknęła w ciasnych klatkach. Podała im substancje, które doprowadziły do powstania raka skóry, płuc i wątroby. Wyniki były pouczające: zwierzęta, którym umożliwiono bieganie, po pół roku miały o 61 proc. mniejszy wzrost czerniaków, o 58 proc. mniejszy wzrost guzów w płucach i tylko u 31 proc. rozwinęły się raki wątroby. Aby zrozumieć ten fenomen, dr Hojman porównała komórki nowotworowe pod mikroskopem i zauważyła, że te, które pochodziły od „wysportowanych” myszy, były otoczone dużo większą liczbą komórek odpornościowych (limfocytów T oraz tzw. komórek NK, zwanych natural killers). Następnie powtórzono test na gryzoniach, które tak zmodyfikowano, by nie wytwarzały limfocytów T. Wyniki okazały się identyczne, co wskazywało, że to komórki odpornościowe NK, pełniące nadzór immunologiczny, odgrywają pierwszoplanową rolę w hamowaniu rozwoju raka. Uczeni wiedzieli, że ich aktywacja odbywa się pod wpływem adrenaliny – hormonu, którego poziom we krwi wzrasta podczas dużego wysiłku fizycznego. Wykonali więc kolejny eksperyment, podając myszom z komórkami rakowymi adrenalinę, a w grupie kontrolnej sól fizjologiczną. A na koniec: zaaplikowano ją z interleukiną-6, białkiem stymulującym wytwarzanie białych ciałek krwi, także zwiększającym swoje stężenie u sportowców. Obie substancje zmniejszyły rozmiary guzów również u tych myszy, którym przez pół roku uniemożliwiano jakikolwiek ruch. Wniosek z duńskiego badania można oczywiście wysnuć taki, że zamiast pocić się na bieżni, wystarczy znaleźć pielęgniarkę, która wstrzyknie interleukinę z adrenaliną – i korzyści przeciwnowotworowe będą podobne. Wspaniała wiadomość dla leniwych, którzy marzą o tym, aby farmakologia stała się substytutem zdrowego stylu życia. Pewnie znajdą się też tacy, którzy uznają, że wyników tych badań na myszach nie można automatycznie przenosić na ludzi – co akurat wydaje się roztropnym podejściem. Z drugiej strony nie można tropów wskazanych przez dr Hojman lekceważyć, skoro wiadomo skądinąd, że aktywność fizyczna przynosi wiele korzyści. Ruch uszczęśliwia Paradoksalnie osoby, u których przyniosłaby ona najwięcej pożytku – np. z nadwagą lub chore na cukrzycę – nie są wcale skłonne w to uwierzyć. Szuka się więc sposobów, jak ich nieufne podejście zmienić. Ostatnie badania psychologów pokazują, że zamiast motywować ludzi do rekreacji korzyściami zdrowotnymi, jakie mogą odnieść w przyszłości, lepiej zastosować strategię marketingową i przedstawiać aktywność fizyczną jako sposób na poprawę samopoczucia. – Ktoś, kto nie lubi ćwiczyć, powinien mieć jakąś prostą motywację, by uczynić z tej czynności element codziennego życia – sugeruje Michelle L. Segar z Uniwersytetu Michigan. Badaczka uważa, że ludzie nie lubią angażować się w coś, co nie przynosi szybkich profitów, albo gdy są one tylko teoretyczne. Dr Piotr Dąbrowiecki jest alergologiem i sporo trudu kosztuje go namawianie pacjentów z chorobami układu oddechowego do regularnych ćwiczeń: – Kiedy ktoś odczuwa duszność i kaszle (jak chorzy na astmę lub zwężenia oskrzeli), będzie unikał wysiłku fizycznego, bojąc się, że może tym spotęgować dolegliwości. Sam miał zwolnienie z WF w szkole podstawowej, gdyż takim dzieciom jak on, z rozpoznaną astmą, pod wpływem instrukcji ostrożnych lekarzy rodzice na nic kiedyś nie pozwalali. Obecnie podejście medycyny zmieniło się o 180 stopni, po zgromadzeniu dowodów, że aktywność i ruch wzmacniają mięśnie oddechowe tak samo jak pozostałą tkankę mięśniową. To z kolei poprawia wentylację płuc, co u pacjentów z problemami oddechowymi ma duże znaczenie. Dodatkowo, przekonuje dr Dąbrowiecki, podczas wysiłku następuje wyrzut endorfin i białych krwinek zwanych neutrofilami, należących do komórek układu odpornościowego i chroniących przed infekcjami. A właśnie przypadkowe zakażenia są najczęstszym powodem zaostrzeń astmy lub innych przewlekłych chorób układu oddechowego. Jest tylko jedno zastrzeżenie: nie można doprowadzać organizmu do nadmiernych obciążeń. – Sport to zdrowie, ale nie wyczynowy – podkreśla dr Dąbrowiecki. Zna wielu zawodowych pływaków, u których pod wpływem wielogodzinnych treningów doszło do rozwoju astmy. Mimo to nikt amatorskiego pływania z listy polecanych dyscyplin nie zamierza usuwać. Paradoks? – To ma być w