Polskie piekło podatkowe

Czy robili sobie Państwo test na portalu „Latarnik Wyborczy”? Polecałbym zwłaszcza pytanie 19, które brzmiało: „Czy najbogatsi obywatele powinni płacić wyższe podatki niż obecnie?”. Ilu kandydatów na prezydenta RP odpowiedziało, że zgadza się z takim stawianiem sprawy? Otóż żaden. Dziesięciu panów, którzy ubiegali się o najwyższy urząd w kraju, jest najwyraźniej zdania, że najbogatsi nie powinni płacić wyższych danin publicznych. No bo niby z jakiej racji? Na ich tle wyróżniła się Magdalena Ogórek, która odparła, że „nie ma w tej kwestii zdania”. Mniej więcej w tym samym czasie inny „lewicowiec” Janusz Palikot zaznaczył w kwestionariuszu Radia TOK FM, że jest zwolennikiem… podatku liniowego i w ogóle przeciwnikiem fiskalizmu we wszelkich jego przejawach. Skoro więc nawet polska „lewica” uważa, że podatki to droga jednokierunkowa (tylko w dół), to trudno się dziwić, że „prawica” (przynajmniej ta ekonomiczna) uderza w tony nieskrępowanie libertariańskie. I tak niezawodny Janusz Korwin-Mikke w telewizyjnej debacie postulował w ogóle zniesienie podatku dochodowego, który jest jego zdaniem „karą za to, że ludzie dobrze pracują”. I absolutnie nie powinno zaskakiwać, że w ramach tak ustawionego spektrum słabsi programowo kandydaci (choćby Paweł Kukiz) na pytanie „jakie podatki?” odpowiadali instynktownie: „oczywiście, że jak najniższe!” Kij ma dwa końce Na pierwszej linii gry o realną władzę wcale nie jest inaczej. Na samym finiszu kampanii prezydenckiej z rządowego projektu nowelizacji ordynacji podatkowej zniknęła tzw. klauzula obejścia prawa podatkowego. Jeszcze jesienią minister finansów Mateusz Szczurek przekonywał, że klauzula pozwoli fiskusowi lepiej zapobiegać patologicznej „optymalizacji”. Zwłaszcza dokonywanej przez duże i zdolne do zatrudniania sztabu wykwalifikowanych prawników koncerny. Projekt (co nie dziwi) trafił jednak na zaciekły opór biznesowego lobby. – Powiem pewnie coś niepoprawnego, ale prawdziwego. Z perspektywy doradcy podatkowego brak klauzuli znacząco ułatwia mi pracę. Bo ja mogę klientowi zaproponować dowolną sztuczną strukturę podatkową i ona na pewno nie zostanie podważona ani przez organy podatkowe, ani przez sądy, bo nie ma przepisu, który im na takie podważanie pozwoli. Natomiast z perspektywy interesu fiskalnego państwa to duży błąd – uważa Radosław Piekarz, partner w warszawskiej kancelarii podatkowej A&RT. Ale tego urzędujący prezydent (oraz jego polityczne środowisko) zdają się nie dostrzegać. Już dzień po pierwszej turze wyborów prezydent Bronisław Komorowski zapowiedział natomiast, że jednym z trzech tematów referendalnych (głosowanie 6 września) będzie wprowadzenie do ordynacji podatkowej zasady, że niejasności w przepisach prawa będą rozstrzygane na korzyść podatników (tzw. zasada in dubio pro tributario). Tylko że ta zasada zwykłemu uczciwemu podatnikowi i tak jakoś szczególnie nie pomoże. – Bo jeżeli ktoś przeczytał przynajmniej kilka orzeczeń sądowych, to wie, że zasada in dubio pro tributario już dziś jest w Polsce wywodzona wprost z konstytucji i stosowana zarówno przez sądy, jak i organy podatkowe – dodaje Piekarz. Propozycja Komorowskiego jest więc w najlepszym razie podręcznikowym przejawem legislacyjnej hipertrofii (regulowanie tego, co już i tak uregulowane). W najgorszym zaś wypadku zamiast uszczelniać jeszcze szerzej otworzy w Polsce drzwi do patologicznego uciekania przed opodatkowaniem. I to głównie przez tych, których na to stać. A co robił Andrzej Duda? W czasie kampanii prezydenckiej i w wieczór wyborczy solennie obiecał podniesienie kwoty wolnej od podatku. Skopiował tym samym pomysł Twojego Ruchu, który przepadł w Sejmie kilka miesięcy wcześniej. Tylko że znów odbywa się to w sposób, który każe zachować wobec pomysłu daleko idący sceptycyzm. Nowy prezydent nie mówi bowiem ani słowem o ruchach po drugiej stronie podatkowego spektrum. A bez tego radosne podniesienie kwoty wolnej będzie niczym więcej, jak kolejną zakamuflowaną obniżką podatków. W końcu na podwyższeniu kwoty wolnej skorzystają wszyscy. I ci balansujący na granicy przetrwania, i prawdziwi krezusi, którzy prezentu pewnie nawet nie zauważą. Oczywiście zawsze można argumentować, że (zgodnie z prawem tzw. malejącej krańcowej użyteczności) „prezent” będzie najbardziej odczuwalny u tych najbiedniejszych (dodatkowe 100 zł dla osoby ubogiej znaczy przecież więcej niż dla milionera). Ale i ten kij ma niestety dwa końce. Wszak to właśnie biedniejszej części społeczeństwa przyjdzie zapłacić za podwyżkę kwoty wolnej najbardziej słony rachunek. Dlaczego? Podwyższenie kwoty wolnej w znaczący sposób obniży wpływy do budżetu (sam koszt forsowanego przez TR rozwiązania to ok. 19 mld zł rocznie). Tę lukę trzeba będzie czymś wypełnić. Najpewniej aksamitną podwyżką VAT albo cięciem wydatków publicznych (mniej pieniędzy na edukację albo służbę zdrowia). A tu cudów nie ma. Bo i jedno, i drugie rozwiązanie najmocniej uderzy właśnie w społeczne doły. Dlatego sprawa kwoty wolnej zawsze musi być omawiana w pakiecie. Na przykład z przywróceniem wyższej stawki (albo lepiej stawek) PIT dla lepiej zarabiających. – Przy okazji można by wprowadzić czytelną i łatwą do uzasadnienia regułę, że kwota wolna z zasady jest równowartością np. dwunastomiesięcznego minimum socjalnego [dziś jest jej trzykrotnością – red.]. Wtedy nie byłoby problemu, że – tak jak w Polsce od 2009 r. – kwota wolna przez całe lata stoi w miejscu – uważa Hanna Kuzińska, badaczka podatków z Akademii Leona Koźmińskiego. Ale takich kompleksowych projektów na polskiej scenie politycznej niestety nie widać. Ciężar fiskalny Gdzieś w tle majaczy jeszcze temat ujednoliconego VAT. W kampanii prezydenckiej się nie pojawił, ale niewykluczone, że rozbłyśnie w pełnej krasie podczas wyborów parlamentarnych. Zapowiedzią był wysyp projektów jednolitego VAT (stawki od 17 do 25 proc.) przedstawianych jesienią 2014 r. przez lobby pracodawców i sympatyzujące z nimi think tanki. Jeśli do tego dojdzie, to zaraz pojawią się politycy twierdzący, że to przecież oczywiste, iż podatki powinny być proste, a wtedy wszyscy będą je dzielnie i chętnie płacili. Zabraknie jednak jak zwykle analizy efektów ubocznych takiego rozwiązania. A więc niechybnego spadku wpływów budżetowych oraz (co jeszcze ważniejsze) znaczącego wzrostu kosztów życia słabiej sytuowanych gospodarstw domowych, które najbardziej korzystają na stawkach preferencyjnych.   Wszystko to miałoby jeszcze sens, gdybyśmy żyli w kraju uginającym się pod przemożnym ciężarem fiskalizmu. W takiej powiedzmy Danii, gdzie podatki stanowią 48 proc. PKB. Albo Belgii (45 proc.). No ostatecznie w Niemczech (39 proc.). Ale żyjemy w Polsce. A więc państwie, w którym fiskus jest jak na Europę wyjątkowo mało pazerny. Kto szuka dowodów, znajdzie je w dorocznym „Raporcie o trendach podatkowych w UE”, który co roku w maju publikuje Eurostat. Widać w nim, że udział polskich podatków w PKB od lat utrzymuje się mniej więcej na poziomie 32 proc. Grubo poniżej unijnej średniej. Daleko za podobnymi do nas krajami, takimi jak Węgry (39 proc.), Słowenia (37 proc.) czy nawet Czechy (35 proc.). Jeśli tak ma wyglądać podatkowe piekło, na które tak często utyskują antyfiskaliści, to ciekawe, gdzie żyje reszta Europy. Polskie podatki są nie tylko niskie, lecz również niesprawiedliwe. Czy jak kto woli regresywne. Trochę według paradoksu św. Mateusza: „tym, którzy mają będzie jeszcze… dodane”. Widać to szczególnie dobrze na kilku polach. Po pierwsze w dominacji podatków pośrednich nad bezpośrednimi. A więc głównie VAT i akcyzy, które stanowią w Polsce 40 proc. przychodów fiskalnych. Dla porównania podatki bezpośrednie (PIT i CIT) to zaledwie 22 proc. Oznacza to, że nasza struktura jest dokładnie odwrotna niż w innych krajach Europy. Zwłaszcza tych bardziej rozwiniętych. Bo tam podatki bezpośrednie zazwyczaj przeważają pośrednie. W ostateczności stanowią równie ważne budżetowe filary (unijna średnia to 34 i 33 proc.). Czy to ma znaczenie? Oczywiście. Nie trzeba być ekonomistą, by wiedzieć, że jest to rozwiązanie wyjątkowo niekorzystne dla mniej zasobnej części społeczeństwa. Wyższe ceny bolą nas tym mocniej, im cieńszy jest nasz portfel. Ale to wcale nie koniec. Niesprawiedliwy i prowadzący do patologii jest też polski (praktycznie liniowy) system podatku dochodowego. Co zawdzięczamy „lewicowemu” rządowi Leszka Millera (szeroko otworzył drzwi do uciekania pracowników w często fikcyjne samozatrudnienie i rozliczania się według 19-proc. PIT) i „socjalnemu” gabinetowi Jarosława Kaczyńskiego, który zlikwidował trzecią stawkę podatku dochodowego. Dziś jest więc w Polsce tak, że im ktoś lepiej zarabia, tym niższy – relatywnie – płaci PIT. Zwłaszcza jeśli pracuje się na umowie cywilnoprawnej (zwanej czasem dumnie kontraktem menedżerskim). Co ma jeszcze ten skutek, że zniechęca do klasycznego etatu (który zmusza na przykład do odkładania pieniędzy na emeryturę) i prowadzi do dyskryminacji tej formy zatrudnienia. Ministerstwo Finansów niby dostrzega ten problem, ale w praktyce rządzący nie znaleźli jak dotąd dosyć przekonania, by to zmienić. Wreszcie w polskich podatkach brak na dobrą sprawę takiego mechanizmu, jak podatek majątkowy. Nieruchomości? Jest podatek gruntowy, ale czysto symboliczny, gdyż liczony od powierzchni, nie zaś od wartości nieruchomości. Jeśli chcemy nasze mieszkanie wynająć, możemy to zrobić, płacąc stawkę w wysokości zaledwie 8,5 proc. I to niezależnie, czy jest to nasze pierwsze czy może trzydzieste mieszkanie. Aktywa finansowe? Opodatkowaniu podlegają dopiero w momencie zbycia. I nawet wtedy na preferencyjnym poziomie 19 proc. Analogiczne dochody z pracy byłyby opodatkowane na poziomie 32 proc. Do tego dochodzą duże możliwości optymalizacyjne. Jak choćby fundacje rodzinne w Luksemburgu dostępne dla najbogatszych podatników. I jeszcze zniesiony w Polsce podatek od darowizn i spadków w najbliższej rodzinie. Tworzy to niebezpieczną sytuację, która sprzyja szybkiej akumulacji kapitału wśród tych, którzy już ten kapitał mają. I właściwie uniemożliwia dogonienie ich przez uboższych w kapitał, a swoje zyski czerpiących tylko z pracy. Na to nakłada się jeszcze generalne poczucie niesprawiedliwości po stronie małych i średnich przedsiębiorców. Czują, że nasz fiskus jest ślepy na jedno oko. Podczas gdy im bardzo uważnie patrzy na ręce, to podatkowych ekscesów dużych korporacji zdaje się nie dostrzegać. Dowodem może być publikowana regularnie lista największych płatników CIT, której szczyty okupują nieodmiennie spółki z udziałem Skarbu Państwa (w 2011 r. w pierwszej dziesiątce było ich siedem). „Pierwszy wniosek jest taki, że rząd świetnie zarządza spółkami, w których ma udziały. A dzięki ponadprzeciętnym zdolnościom menedżerskim działaczy politycznych delegowanych przez ministra przedsiębiorstwa te wypracowują gigantyczne zyski” – ironizowali na swoim blogu doradcy podatkowi Radosław Piekarz i Marcin Wrotniak. A my już bez żartów dopowiedzmy, że bardziej prawdopodobna jest konkluzja, iż w Polsce prywatne firmy bez udziału Skarbu Państwa nie boją się stosować metod optymalizacji podatkowej i zaniżają lub nawet nie wykazują zysków. Ścieżka samozniszczenia  Realnych problemów z podatkami jest w Polsce wiele. A co robią polscy politycy? Oni jak jeden mąż mówią, że dobre podatki to niskie podatki. I kropka. Przypomnijmy, że ostatnia próba wprowadzenia do systemu PIT większej progresji miała miejsce w 2005 r., gdy parlament (z inicjatywy Samoobrony, a wbrew woli mniejszościowego rządu Marka Belki i opozycyjnej PO) chciał stworzyć czwartą, 50-proc. stawkę podatkową.