Dr Jakub Borowski o przyszłości UE i wspólnej walucie

Joanna Solska: – Unia raczej nie będzie się biernie przyglądać swemu demontażowi. Mówi się, że jednym z następstw Brexitu będzie silniejsza integracja strefy euro. Jakub Borowski: – Na razie żadnego spójnego pomysłu liderów nie widać. Wręcz odwrotnie. Z wypowiedzi przywódców największych krajów strefy wyłaniają się pomysły sprzeczne. Francja chciałaby, żeby rozstanie z Wielką Brytanią było szybkie i szorstkie, na trudnych dla Wyspiarzy warunkach. Kara za Brexit. Niemcy wolałyby rozwód aksamitny, na warunkach dla Brytanii łagodniejszych, dający jej status, jaki ma Norwegia. Mało prawdopodobne, aby Niemcy i Francja wypracowały wspólną strategię przed wyborami, które w obu krajach odbędą się w przyszłym roku. Nowy kształt Unii wyłoni się więc po wyborach. Wcześniej, być może, na stole zostanie położone jakieś menu, ale wybór dań się nie dokona. To daje nam trochę czasu. Jesteśmy w stanie już coś przewidzieć? Nie sądzę, żeby Francja i Niemcy porozumiały się w sprawie integracji politycznej. Nie spodziewam się żadnego superrządu ani wspólnej polityki fiskalnej eurolandu. Federalizacji nie będzie? Miała na nią nie pozwalać Wielka Brytania, teraz nie będzie miała nic do gadania. Jesteśmy od tego daleko. Boję się jednak czegoś innego i do takiego rozwoju wydarzeń powinniśmy się przygotować… …dwóch budżetów unijnych? Tak. Od 2018 r. rozpoczną się negocjacje budżetowe na następną perspektywę unijną, czyli lata 2021–27. Gdyby zachowano dotychczasowe kryteria jego tworzenia, pieniędzy dostalibyśmy mniej, ale nadal byłby to budżet dla Polski korzystny. Nie można jednak wykluczyć, że kraje strefy euro zechcą wyłonić własny budżet i tę samą pulę pieniędzy podzielić na dwie części, według zmienionych kryteriów. Kraje spoza strefy wspólnej waluty dostałyby mniej? Zapewne dużo mniej. Pieniądze byłyby też pewnie dzielone na innej zasadzie. Do zwykłej redystrybucji od bogatszych do biedniejszych doszłoby coś w rodzaju nagrody za reformy. Za obniżanie deficytu, niezadłużanie się. Dziś brzmi to jak fantasmagoria, ale ja bym takiego scenariusza nie wykluczał. Taki sposób integracji strefy euro wydaje mi się najłatwiejszy do przyjęcia dla tych krajów. Prezes Kaczyński proponuje inny – przez napisanie nowego traktatu. Liderem zmian w Unii może być tylko kraj mający w niej silną pozycję polityczną. Wynikającą także z udziału w rozwiązywaniu największych problemów Wspólnoty, choćby z uchodźcami… My osłabiamy swoją pozycję także zamieszaniem wokół Trybunału Konstytucyjnego, trwającą procedurą oceny naszej praworządności. Po Brexicie Polska stała się dla Brukseli mniej istotna. Zobaczymy. To wszystko oddala nas od unijnego rdzenia. Nie będziemy mieć znaczącego wpływu na przebudowę UE. O jej kształcie zadecydują głównie Niemcy i Francja. Także o zmianach w unijnym budżecie. Cios może być dotkliwy. Dlatego opozycja próbuje wrócić do debaty na temat przyjęcia przez nas euro. Mocnym akcentem zakończył ją Andrzej Duda. Powiedział, że wspólną walutę przyjmiemy wtedy, gdy Polacy będą zarabiać tyle co Niemcy. Czyli nigdy. Tak wynika z długoterminowych prognoz Komisji Europejskiej. Nigdy, bo bez euro, czy nigdy nawet z euro? Waluta nie jest najważniejsza. Wzrost gospodarki Polski, a więc także zarobków Polaków, będzie hamować niekorzystna demografia, a także ewentualny powrót do poprzedniego wieku emerytalnego oraz zwiększanie kwoty wolnej od podatku. Te zmiany zaszkodzą gospodarce. Nie spowodują więc wzrostu naszych realnych zarobków. Mimo to opozycja już do debaty o euro wróciła. Chyba jednak słusznie, ponieważ poważna dyskusja na ten temat nigdy się w Polsce nie odbyła. Argumenty „za” i „przeciw” do opinii publicznej właściwie nigdy się nie przebiły. Poza jednym, akurat zupełnie fałszywym: że wzrosną ceny i przez euro zbiedniejemy. Odkręcenie tego będzie bardzo trudne, nie wiemy, czy w ogóle możliwe. Poza tym uważam, że na debatę o euro jest jeszcze za wcześnie. Argumenty „za” i „przeciw” będą nabierać innej wagi w zależności np. od tego, w jaki sposób integrować się będzie unijne jądro, a także w jakim tempie Wielka Brytania będzie wychodzić ze Wspólnoty. Gdyby rzeczywiście doszło do powstania dwóch budżetów i groziło nam pozbawienie sporej puli środków unijnych, to nad przyjęciem euro trzeba by się zacząć poważnie zastanawiać. Zewnętrzne „dopalacze” wzrostu będą nam coraz bardziej potrzebne. Inaczej nasza gospodarka zacznie hamować. W strefie euro tempo wzrostu jest jeszcze słabsze niż u nas. My ochoczo zgodziliśmy się co do tego, że niech najpierw strefa euro się zreformuje, a dopiero potem zaczniemy się zastanawiać nad przystąpieniem. Ale ona swoich problemów nie rozwiązała. Mimo że Europejski Bank Centralny (EBC) dał jej czas na reformy, roztaczając parasol ochronny, czyli skupując papiery skarbowe członków strefy, dzięki czemu ich oprocentowanie gwałtownie nie rośnie. Rynki się nie denerwują, a kapitał nie ucieka z zadłużonych Włoch czy Francji do Niemiec, Stanów Zjednoczonych czy Szwajcarii. Ten rosnący dług grozi jednak eksplozją! Wystarczy recesja, tąpnięcie w Chinach i mamy kolejny kryzys. Kiedy EBC zaczął drukować puste pieniądze, liberałowie straszyli inflacją, a okazuje się, że nie ma się czego bać. Ceny spadają. Skoro dotychczasowe teorie ekonomiczne się nie sprawdzają, rośnie pokusa, żeby dosypać jeszcze więcej. W Polsce też. To, że ceny spadają, wynika ze spowolnienia światowego wzrostu gospodarczego i spadku cen surowców, głównie ropy. Ten efekt wygasa. Kolejny kryzys może pogłębić deflację, spadną dochody budżetowe i wzrośnie zadłużenie. Rządy będą ciąć wydatki i podnosić podatki, a to pogłębi recesję. EBC będzie bezbronny wobec takiej sytuacji. Chyba że zacznie bezpośrednio finansować wydatki rządowe, rozrzucając przysłowiowe pieniądze z helikoptera, ale to byłoby złamaniem traktatu. Czy przy takim zagrożeniu Polska będzie bezpieczniejsza bez euro? Lepiej się trzymać z daleka. Jak tąpnie, mamy bufor w postaci płynnego kursu złotego i własnej polityki stóp procentowych. Czyli trzymamy się złotego? Na razie nie mamy wyjścia. Ale argumenty „za” nie zniknęły. Mając euro, przestalibyśmy być krajem podwyższonego ryzyka, z którego kapitał ucieka, gdy tylko na świecie zaczyna się dziać coś złego. Poprawiłyby się też nasze ratingi. Przestalibyśmy być narażeni na wahania kursu naszej waluty. Ale, jak twierdzi Stefan Kawalec, współautor książki „Paradoks euro. Jak wyjść z pułapki wspólnej waluty”, jeśli przyjmiemy euro, nasz eksport się zmniejszy. Słowacja przyjęła euro, jak zaczął się światowy kryzys, i wpadła w recesję. Ale bardzo szybko się odbiła. Ma drugi, po nas, największy wzrost w naszym regionie od 2008 r. Jest przykładem kraju, któremu wspólna waluta bardzo pomogła w eksporcie. Słowacja jest za mała, żeby swój wzrost opierać na konsumpcji, musi dużo sprzedawać za granicę. Jej euro pomogło, ale nie dlatego, że jest panaceum na kłopoty, tylko dlatego, że dobrze przygotowała swoją gospodarkę na wspólną walutę. Przeprowadzając wcześniej reformy. Panuje opinia, że euro wzmacnia mocnych, ale osłabia słabych, mniej konkurencyjnych. Pogrążyło nie tylko Grecję. Wielu ekonomistów uważa, że gdyby nie euro, o wiele mniejsze kłopoty miałaby także Finlandia. Osłabienie własnej waluty wzmocniłoby jej konkurencyjność i szybciej poradziłaby sobie ze spowolnieniem. Finlandia zwolniła, bo ogromną rolę w gospodarce tego małego kraju miała Nokia. Ona ciągnęła eksport. Kiedy Nokia osłabła, wyhamowała cała fińska gospodarka. Do tego doszło rosyjskie embargo i załamanie eksportu drewna. Euro stało się kozłem ofiarnym. Jest też argument, że euro służy głównie tylko Niemcom. Gdyby mieli swoją markę, byłaby to bardzo mocna waluta i eksport niemiecki nie byłby aż tak ogromny. Połowa eksportu strefy pochodzi z Niemiec. Niemcy mają bardzo konkurencyjną gospodarkę. Swoją przewagę budowały przez lata, hamując płace przy szybko rosnącej wydajności. Czyli kosztem konsumpcji własnego społeczeństwa, które dopiero od niedawna zaczyna więcej zarabiać i wydawać. Będą konkurencyjni, zarówno będąc w strefie euro, jak i wtedy, gdyby ze strefy wyszli. Wspomniany już Stefan Kawalec uważa, że euroland w ogóle powinien zostać zdemontowany. Ale w sposób kontrolowany. Najpierw wspólnej waluty powinni pozbyć się Niemcy. I co byłoby dalej? Prawdopodobnie szybko dogadaliby się z Austrią, pewnie też z Beneluksem, a może i z Francją. I to byłaby integracja przez eliminację. Słabym by podziękowano. Może nawet zostaliby przy euro albo nawet wróciliby do marki i tak powstałoby silne unijne jądro. Bez Polski. Reszta wróciłaby do walut narodowych? Właśnie. Z ogromnym bagażem własnych długów, nominowanych już w obcej walucie, bo w euro. Ten dług szybko by rósł, ponieważ można przyjąć, że własne waluty by się osłabiały. Kapitał uciekłby do krajów stabilnych. Nie wyobrażam sobie dziś funkcjonowania takich krajów, jak