„Źli samarytanie”, czyli o uczieczce z ekonomicznych peryferii

Wyobraźcie sobie państwo, że spotykacie rodzica, który właśnie wysłał swoje sześcioletnie dziecko do pracy. I jeszcze jest z tego dumny. Tłumaczy, że tylko idiota chowa dzieci z dala od ekonomicznych realiów. Przecież im wcześniej taki brzdąc zacznie się ścigać z konkurencją na rynku pracy, tym lepiej dla jego przyszłej produktywności. Inaczej nam się chłystek rozleniwi i wyrośnie na nie wiadomo kogo. Wcale się nie zdziwię, jeśli większość z państwa odpowie, że ten rodzic oszalał. I jak najszybciej należy o jego zamiarach zawiadomić odpowiednie władze. Dla większości z nas jest przecież oczywiste, że wysłanie dziecka do pracy w wieku sześciu lat to droga do wychowania analfabety. Który w dłuższym okresie najpewniej zasili szeregi bezrobotnych, a w najlepszym razie skończy jako uliczny sprzedawca. Ale neurochirurgiem albo fizykiem jądrowym na pewno nie zostanie. A teraz proszę obiecać, że nie będziecie się denerwować. Otóż zauważcie państwo, że cały szereg średniozamożnych krajów świata (Polska też!) postępowała w minionych 20–30 latach dokładnie jak ten szalony rodzic sześciolatka. Wszystkie te państwa poszły na reformy polegające na daleko idącej liberalizacji handlu i gwałtownym otwarciu swoich gospodarek. Bez specjalnych ostrzeżeń wystawiając swoich rodzimych producentów na konieczność ścigania się z dojrzałą konkurencją z bogatych krajów zachodnich. Argumentowano przy tym, że tylko w ten sposób podniosą oni swoją wydajność. A jeśli po drodze upadną? No cóż, widocznie ich produkty do niczego się nie nadawały. Owszem, parę firm taki wyścig przetrwało. Większość z nich zatrzymała się jednak na poziomie tzw. średniego produktu (czyli np. poddostawcy zachodniego producenta elektroniki czy samochodów). A więc owego ulicznego sprzedawcy, który jakoś tam sobie radzi, ale czasem nachodzi go natrętna myśl: dlaczego ja muszę pracować po 12 godzin na dobę i ledwo stać mnie na jakieś życiowe przyjemności? A ten neurochirurg czy fizyk jądrowy z sąsiedztwa żyje sobie na luzie, lubi swoją pracę i ma na wszystko czas oraz ochotę. Takich obrazowych (a przy okazji obrazoburczych) porównań znajdą państwo w książce „Źli samarytanie” więcej. Bo ich autor to Ha-Joon Chang, obdarzony znakomitym piórem koreański ekonomista, pracujący na Uniwersytecie w Cambridge. Wielu czytelników może go pamiętać ze świetnie przyjętych „23 rzeczy, których nie mówią ci o kapitalizmie” (2013) oraz „Ekonomii. Instrukcji obsługi” (2015). Tamte książki były jednak bardziej ogólne. Tymczasem chronologicznie starsi (premiera w 2008 r.) „Źli samarytanie” to książka dużo bardziej o nas. To znaczy o lidze państw na dorobku, w której dziś gramy. Ha-Joon Chang drąży tu zasadniczą sprawę: dlaczego jest tak, że takim krajom, jak jego rodzinnej Korei Południowej, Tajwanowi, Singapurowi albo (wcześniej) Finlandii, udało się w dość krótkim czasie przeskoczyć ze świata biednej, zacofanej gospodarki do awangardy rozwiniętego świata (wysoki dochód, nowoczesna gospodarka). A inne (Afryka) na tym szlaku utknęły. Albo się wręcz cofnęły (Ameryka Łacińska). Otóż Ha-Joon Chang dowodzi, że Zachód zdołali dogonić wyłącznie ci, którzy... nie poszli na łatwiznę. Umieli „postawić się rynkowi” (naśladując tym samym najlepszych biznesowych innowatorów, którzy nigdy nie grają według partytur, które napisał im rynek). Przykłady? Gdyby Korea Południowa czy Japonia po wojnie postawiły na liberalizację swojego rynku i nie chroniły swoich raczkujących przemysłów, to Samsung nadal zajmowałby się przetwórstwem cukru, a Toyota robiłaby sprzęgła dla Forda albo VW. Świadomi tej lekcji dzisiejsi dorobkiewicze powinni