Co banki mogą zagwarantować frankowiczom

Pani mecenas Barbara Garlacz (POLITYKA 47/16) z sympatią wypowiada się o kilku wydanych niedawno – korzystnych dla kredytobiorców – orzeczeniach sądowych. Jednocześnie pomija serię korzystnych dla banków wyroków, w tym dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach frankowych. Jak można wywnioskować z wywiadu, preferowanym przez mecenas Garlacz uzasadnieniem dla orzeczenia nieważności umów o kredyty frankowe (indeksowane i denominowane) jest uznanie ich za sprzeczne z prawem bankowym. (Domyślam się, że chodzi o to, iż przed 2011 r. nie były one expressis verbis wymienione w artykule 69. ustawy). Jak stwierdza, „biorąc pod uwagę (...) konstrukcję kredytu indeksowanego, bliżej jej do terminowej operacji finansowej niż kredytu”. W przypadku gdyby sąd miał obiekcje do takiej interpretacji, podpowiada unieważnienie z powodu zastosowania tzw. klauzul abuzywnych (niedozwolone, sprzeczne z dobrymi obyczajami, narzucone – red.). Powołując się na jedno z orzeczeń, stwierdza, iż „fakt, że bank ustalił swój kurs kupna w oparciu o zapisy abuzywne, spowodował, że nie ma kursu, po którym należałoby kwotę w złotówkach (...) zamienić na franki”. W konkluzji zaleca „nieschematyczne” spojrzenie i wzywa do „odwagi sądów, bo banki wbrew populistycznym tezom są przygotowane na najbardziej rygorystyczne orzeczenia”. Pani mecenas nie wskazuje, że orzeczenia sądów stwierdzające nieważność umów kredytowych z powodu abuzywności ich postanowień są zjawiskiem zupełnie marginalnym i wyobcowanym. Sąd Najwyższy, który już miał okazję orzekać w sprawach frankowych, nie odpowiedział na wezwanie do odwagi i żadnego kredytu frankowego nie unieważnił. W ostatnich miesiącach podobnych publikacji ukazało się w mediach więcej. Większość z nich prezentowała zdecydowanie antybankowe nastawienie, a autorami wielu z nich byli prawnicy reprezentujący frankowiczów w sporach z bankami. Bardzo mnie niepokoi, że podobnie skrajnie antybankowe i abstrahujące od linii orzeczniczej Sądu Najwyższego stanowisko przedstawili też publicznie rzecznik finansowy oraz prezes UOKiK. Od 2010 r. jestem prezesem zarządu mBanku. Bank ten w latach 2004–08 aktywnie udzielał kredytów frankowych. W sumie w tym okresie udzielił ok. 7 mld franków mieszkaniowych kredytów hipotecznych, finansując je zaciągniętymi zobowiązaniami zagranicznymi we frankach. Obecnie portfel ten wynosi 4,7 mld CHF, czyli ponad 19 mld zł. To niewątpliwie kwota na tyle duża, że uzasadnia moje zaangażowanie w publiczną dyskusję w tej sprawie*. Zacznę od „walutowości” kredytów. Kiedy w latach 2004–08 były zawierane umowy o kredyty indeksowane i denominowane, wszyscy świetnie wiedzieli, o co chodzi. W kraju nie było kapitału na finansowanie mieszkań, a odsetki dla złotówek były bardzo wysokie. Wiadomo było, że chodzi o zaciągnięcie kredytu możliwie najniżej oprocentowanego (a taką możliwość dawał frank szwajcarski, bo miał i ma nadal najniższy LIBOR), tak aby udział odsetek w ratach kapitałowo-odsetkowych był jak najmniejszy. To bowiem pozwalało przy danym poziomie dochodu kredytobiorcy zwiększyć udział wypłacanego kapitału i liczbę metrów kwadratowych kupowanego mieszkania. Nikomu nie przeszkadzało, że wypłata kredytu następuje w złotych. Wręcz przeciwnie. Tak było najlepiej dla kredytobiorcy, bo sprzedawca mieszkania oczekiwał zapłaty w złotych. Nikomu także nie przeszkadzało, że w umowie określona była sztywna, wynikająca z umowy nabycia mieszkania, kwota w złotych i wstępna w walucie z zaznaczeniem, że będzie określona ostatecznie w dniu uruchomienia kredytu według kursu z tego dnia. Mało tego. Nikt nie protestował, jeśli w związku z dość systematycznym spadkiem kursu CHF w latach 2004–08 kolejne raty kapitałowo-odsetkowe okazywały się po przeliczeniu na złote coraz niższe. Mało komu wtedy przeszkadzało, że są przeliczane według tabeli banku. Nikt nie domagał się, aby unieważnić klauzulę indeksacyjną i za podstawę spłat przyjmować wypłacone złotówki. Kredytobiorcom bardzo to się podobało i wszystko świetnie rozumieli. Przestało się podobać od września 2008 r., kiedy to rozpoczął się trwający do dzisiaj trend relatywnego osłabiania się złotego i relatywnego umacniania się franka. Wtedy okazało się, że podobno wielu kredytobiorców przestało rozumieć to, co świetnie rozumieli wcześniej. Zaczęło się poszukiwanie argumentów kwestionujących ważność umów oraz odwoływanie się, gdzieś od początków 2011 r., do niedozwolonych (abuzywnych) klauzul umownych. Tak naprawdę nie chodzi zatem o konstrukcję umów indeksowanych i denominowanych ani o bankowe tabele kursowe. Problem polega na tym, że frank (który kosztował od 2,80 zł w 2004 r., 2,60 w 2005 r., 2,40 w 2006 r., 2,20 w 2007 r. i 2 zł w połowie 2008 r.) dzisiaj kosztuje 4,08 zł. Jestem pewien, że gdyby za jakiś czas kurs ten wrócił do 2 zł, okazałoby się, że wszystkie umowy indeksowane są jak najbardziej OK, wszyscy znowu wszystko rozumieją i nikt nie życzy sobie żadnego „odwalutowania”, zaś pożyczanie w złotówkach było „dla naiwnych”. W latach 2004–08, kiedy zawierane były umowy indeksowane i denominowane przewidujące przeliczanie walut obcych według tabel kursowych ogłaszanych przez banki, nie było to uznawane za klauzulę niedozwoloną. Nie sposób znaleźć jakiekolwiek publikacje czy wypowiedzi z tamtego czasu kwestionujące prawny charakter walutowych umów kredytowych i zarzucające im naruszanie interesów klienta. W tamtym czasie banki działały więc w zgodzie z ówcześnie obowiązującym prawem i praktyką rynkową. Abuzywność określonych klauzul była uznawana przez sądy dopiero w trakcie trwania wieloletnich umów kredytowych. W pewnym sensie mamy zatem do czynienia z działaniem czy też interpretowaniem prawa wstecz. Po wejściu w życie przepisów o abuzywności klauzul kursowych banki zaproponowały – w odniesieniu do wcześniej zawartych umów – podpisanie aneksów określających sposób ustalania kursów. Tylko nieliczni klienci przystąpili do tych aneksów. Niezależnie od tego klienci mają możliwość (i część z nich z tego korzysta) spłacania kredytu w walucie, w ten sposób uniezależniając się od kursów tabelowych. Klienci mają więc instrumenty, by „uniezależnić się” od kursu bankowego. Fakt, że mimo tych instrumentów domagają się unieważnienia umów w oparciu o rzekomą dowolność banku przy ustalaniu tabeli kursowej, świadczy dobitnie, że mają na celu jedynie uchylenie się od swoich zobowiązań. Wbrew twierdzeniom mecenas Garlacz sądy w większości orzeczeń dostrzegają ten aspekt. Orzeczenie Sądu Najwyższego z maja 2015 r. rozstrzygnęło kwestię klauzuli zmiennego oprocentowania w ten sposób, że jej kwestionowanie