Jak wygląda sytuacja w polskim górnictwie

To radosny dzień dla polskiej gospodarki. Udowadniamy wszystkim niedowiarkom, którzy nie wierzyli w to, że w naszym kraju może powstać jeszcze zakład górniczy, że właśnie w Polsce można otworzyć nową kopalnię” – mówiła kilka tygodni temu w Jaworznie Beata Szydło. Autor piszący jej przemówienie wykazał się poczuciem humoru i znajomością twórczości Stanisława Barei, bo zainspirował się słynną filmową frazą: „To jest miś na skalę naszych możliwości. Ty wiesz, co my robimy tym misiem? My otwieramy oczy niedowiarkom”. Skojarzenie dotyczy nie tylko języka, ale i realiów, bo pani premier nie inaugurowała budowy nowej kopalni, a jedynie szybu w jednym z najstarszych zakładów górniczych, w Kopalni Sobieski należącej do koncernu Tauron. Szyb Grzegorz – miś na skalę naszych możliwości – to szyb wydechowy. Ma służyć przede wszystkim do wentylacji wyrobisk. Internauci kpili więc niemiłosiernie. Uważali, że jako była burmistrz miasteczka, w którym działa kopalnia, powinna umieć odróżnić szyb od zakładu górniczego. W tym samym czasie amerykańska opinia publiczna bawiła się podobną wpadką prezydenta USA Donalda Trumpa. On też jest węglowym entuzjastą, ale – co zawsze podkreśla – tylko amerykańskiego „czystego węgla”. Inne są brudne, zwłaszcza chiński, i to one niszczą klimat. Dlatego wziął udział w rozpoczęciu budowy kopalni w Pensylwanii. Przemawiając, w górniczym kasku na głowie, mówił, że Ameryka kończy wojnę z „pięknym, czystym węglem”. Tłumaczył jednocześnie, na czym ta czystość polega: „w tej kopalni będą wydobywać węgiel i go czyścić”. Słuchacze z trudem zachowywali powagę, bo pojęcie czystego węgla nie oznacza szorowania urobku, ale zaawansowane technologie jego przeróbki lub spalania ograniczające zanieczyszczenie środowiska. On nie wie, co mówi – oburzali się specjaliści, a przedstawiciele koncernów energetycznych tłumaczyli, że w obiecywany przez Trumpa węglowy renesans nie wierzą, bo prezydent nie jest w stanie odwrócić globalnych trendów technologicznych. Dlatego planów dekarbonizacji nie zamierzają zmieniać. W USA systematycznie ubywa elektrowni zasilanych węglem. Już się ich nie buduje, a istniejące coraz częściej wyłącza albo przestawia na inne paliwo. W ciągu ostatnich sześciu lat udział węgla w produkcji energii elektrycznej zmalał z 50 do 30 proc. Piękny amerykański węgiel jest wypierany przez piękniejszy tani gaz i energię ze źródeł odnawialnych. Dla polskich górników to zła wiadomość, bo ofensywa Trumpa może oznaczać tylko większy eksport amerykańskiego węgla i niskie ceny na rynkach światowych. Te na razie nieco wrosły, co wlało nadzieje w górnicze serca. Ale to chwilowe wahnięcie wynikłe głównie ze strajków w kopalniach RPA i Australii, mających spory udział w światowym rynku. Dopłacaliśmy i będziemy dopłacać Jednak dzięki wzrostowi cen podczas tegorocznej karczmy piwnej Polskiej Grupy Górniczej wszystkim gwarkom dopisywał humor. Choć PGG tegorocznego planu wydobycia nie wykona, to będzie miała zysk. Jak duży, jeszcze dokładnie nie wiadomo, ale będzie. Dlatego górnicy dostaną zaległą czternastą pensję. Niecałą, ale dobre i to, bo wcześniej zgodzili się, że na dwa lata dla ratowania firmy zrezygnują z czternastek. W górnictwie tak to działa: jeśli pojawiają się pieniądze, to natychmiast są przejadane. A jak nie ma, to rolą państwa jest, by się znalazły. Tak jak pieniądze na deputaty węglowe dla górniczych emerytów. Kiedyś kopalnie dawały swoim pracownikom węgiel, żeby mieli czym się ogrzać. Dziś węgla w naturze nikt nie chce. Dlatego deputat zamienił się w kolejną wypłatę. Spółek jednak nie stać, by obdzielić 240 tys. byłych górników, więc wypowiedziały umowy. Związki tupnęły nogą i pieniądze się znalazły. Gdzie? Oczywiście w budżecie, który w ostatnich tygodniach wyczarował na ten cel 2 mld zł. Służba zdrowia, kultura czy oświata tak skutecznie tupać nie potrafią. – W ciągu ostatnich 26 lat dopłaciliśmy do górnictwa już 230 mld zł. I będziemy dopłacać dalej, o ile nie zmienimy naszej polityki energetycznej – wyjaśnia dr Maciej Bukowski, szef think tanku WISE Europa, który przygotował raport „Ukryty rachunek za węgiel”. Nie wszyscy zgadzają się z tymi wyliczeniami, które uwzględniają trudno policzalne pośrednie koszty gospodarki węglowej związane m.in. z emeryturami dla górników, wypadkami, zatruciem środowiska, smogiem i wywołanymi w ich efekcie chorobami. Jednak co do tego, że za węgiel słono płacimy, wątpliwości nie ma. Potwierdza to także Najwyższa Izba Kontroli. Polska Grupa Górnicza to państwowa spółka, największa firma górnicza Europy, powstała na gruzach dwóch faktycznie upadłych firm – Kompanii Węglowej i Katowickiego Holdingu Węglowego. Stworzono ją w ramach akcji ratunkowej rozpoczętej przez rząd Ewy Kopacz, a kontynuowanej przez ekipę Szydło. Uwolniona od dużej części zobowiązań oraz najbardziej deficytowych zakładów górniczych, których likwidacją musi się zająć finansowana z budżetu Spółka Restrukturyzacji Kopalń, PGG ma stanąć na nogi i zacząć się rozwijać. Ten rozwój mają jej zapewnić państwowe koncerny energetyczne, jej nowi, przymusowi (bronili się przed tym jak mogli), akcjonariusze. PGG ma 11 kopalń, 43 tys. pracowników i 5 mld zł odroczonego długu, który już niebawem będzie musiała zacząć spłacać. To efekt rządowego planu restrukturyzacji polskiego górnictwa, na który musiała się zgodzić Komisja Europejska. – Miałem poważne wątpliwości, czy Komisja Europejska nie uzna tego za niedozwoloną pomoc publiczną. Wynegocjowanie kompromisu z Brukselą to spory sukces ministra energii Krzysztofa Tchórzewskiego. Obawiam się jednak, że na dalsze ustępstwa nie mamy co liczyć – ocenia prof. Filip Elżanowski, ekspert w dziedzinie prawa energetycznego. Dlatego dziś minister energii musi wymyślić rynkowy sposób na przetrwanie polskiego górnictwa. I ma z tym kłopot. Komisja Europejska wprawdzie przez palce patrzy, jak Polska topi w kopalniach kolejne miliardy (zgodziła się na 8 mld zł do 2018 r.), bo to nasze miliardy i nikomu z zewnątrz nie robimy tym krzywdy. Sprawa wygląda jednak inaczej, kiedy chcemy ten nasz węgiel palić. A palić musimy, bo polska elektroenergetyka w 80 proc. oparta jest na węglu, głównie kamiennym, ale także brunatnym. Od węgla uzależnione jest też ciepłownictwo i sektor komunalno-bytowy. Skąd brać prąd Wchodzimy coraz bardziej na kurs kolizyjny z unijną strategią energetyczno-klimatyczną i jej polityką dekarbonizacji. Na cenzurowanym jest CO², którego podczas spalania węgla emituje się do atmosfery wyjątkowo dużo, a przy okazji szereg innych szkodliwych substancji powstających przy spalaniu. Dlatego wprowadzono system handlu emisjami. Każdy kraj dostaje określony limit, który w części może rozdać elektrowniom i przemysłowi, a pozostałą część musi im sprzedać. Chodzi o to, by ekonomicznymi metodami skłaniać firmy do rezygnacji z najbardziej emisyjnych instalacji. Czyli węglowych. Polska nie kryje sceptycyzmu wobec tego systemu. Chcielibyśmy, żeby dla nas ustalono specjalne reguły, bo po to Bóg dał nam węgiel, byśmy się nim cieszyli, a nie trzymali go w ziemi (jak tłumaczył minister Szyszko). Udało nam się nawet wywalczyć, żeby elektrownie przez pewien czas mogły dostawać bezpłatnie 60 proc. potrzebnych praw do emisji. Co prawda w innych krajach energetyka za każdą tonę CO² musi płacić, ale u nas takie rozwiązanie pogrążyłoby elektrownie węglowe z kretesem, a wraz z nimi i kopalnie. Innych naszych apeli jednak nie wysłuchano. Na nic się zdały projekty ministra Szyszki dotyczące leśnych gospodarstw węglowych (chciał, żeby w zamian za sadzenie lasów pozwolono nam spalać więcej węgla). W ostatnich dniach UE uzgodniła nowy, ostrzejszy system handlu emisjami, mimo gorącego sprzeciwu Polski. Nie wdając się w skomplikowane szczegóły: lekko mieć nie będziemy, zaś energia musi zdrożeć. Sprawa wydaje się już przesądzona i nowych reguł nie da się zablokować, bo nikt w UE nas nie popiera. To taki uboczny skutek naszej obecnej polityki zagranicznej, a także dziwnego sporu toczonego między ministrami energii i środowiska. – Musimy mieć tego świadomość, że za wszystko zapłacimy my, odbiorcy energii. Uporczywe trwanie przy węglu, zamiast transformacji energetyki, zamienia Polskę w skansen. A w końcu i tak będziemy musieli zaakceptować fakt, że świat odchodzi od węgla – przekonuje dr Bukowski. Jak przekonać do tego górniczych związkowców, którzy mają największy wpływ na kształt polskiej polityki energetycznej? Nie wiadomo. Natomiast efekt obecnej polityki jest taki, że z jednej strony nie wyobrażamy sobie życia bez naszego węgla, a z drugiej coraz bardziej odczuwamy jego deficyt. Choć polityczny dogmat mówi o tym, że polski węgiel zapewnia nam bezpieczeństwo energetyczne, to szybko rośnie jego import, bo krajowe kopalnie nie są w stanie zapewnić jego wystarczającej ilości. Strażnicy interesów Już od dawna brakuje tzw. węgla grubego, w bryłach wykorzystywanego do celów komunalno-bytowych, ale ostatnio n