Rozmowa z Adamem Wajrakiem, przyrodnikiem i dziennikarzem

Juliusz Ćwieluch: – Przyznaje się pan do ekoterroryzmu? Adam Wajrak: – Przyznaję. Ciągle się mówi o tych ekoterrorystach, ale ich jakoś nie widać. Postanowiłem, że ktoś musi dać im twarz. Skoro już tyle o nich mówią, to dlaczego się na tym nie wylansować? Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, KGHM, Polska Grupa Energetyczna i wielu innych inwestorów jest przekonanych, że padają ofiarą ekoterroryzmu. W Szczecinie stanęła budowa obwodnicy, bo podobno dwa lata temu widziano tam jednego gniewosza plamistego. Przepraszam, czy ktoś podłożył bombę pod siedzibę którejś z tych firm? Terroryzm to terroryzm i raczej nie polega on na stosowaniu obowiązującego prawa i wygrywaniu spraw w sądach, a tam właśnie ekolodzy wygrywają. Zresztą świetny przykład z tym gniewoszem. To niezwykle rzadki wąż, bardzo piękny oraz – co ważne – chroniony unijnym prawem. Skoro zapisaliśmy się do takiego klubu, który nazywa się Unia Europejska, to musimy się stosować do jego prawa i jego wartości. I jeśli to prawo mówi: wstrzymać budowę, bo tam jest gniewosz, to tak trzeba robić i już. Ja wiem, że niektórzy polscy troglodyci, których dzięki Bogu coraz mniej, pojąć nie mogą, że można wstrzymać budowę drogi z powodu ptaszka, żabki, rybki, kwiatka lub węża. To jest jednak zupełnie normalna praktyka na Zachodzie. Poza tym gdyby pod Szczecinem stała zabytkowa kapliczka, pałacyk lub było ciekawe stanowisko archeologiczne, to wstrzymanie budowy nie byłoby tak oburzające? No więc dla mnie i dla wielu cywilizowanych ludzi w naszym kraju, w Europie i na świecie rozjeżdżanie gniewosza jest tak samo oburzające jak rozjeżdżanie pałacyku. To jest też kwestia smaku. I nigdy nie słyszał pan o przypadku wymuszania datków na organizację ekologiczną w zamian za zaprzestanie protestów? Oczywiście, że słyszałem. To marginalne zjawisko. Robią to jakieś mikroskopijne organizacje, które pojawiają się i znikają. Ten kij ma zresztą dwa końce. Drugi to inwestorzy, którzy mają coś za pazurami i starają się to przykryć forsą, płacąc tym, co ich przyłapali. Gdy inwestor przestrzega prawa, ma rzetelną ocenę oddziaływania na środowisko, a nie kwit, w którym jakiś kupiony ekspert napisał, co sobie inwestor wymarzył, to nie ma się czego bać. Problem w tym, że w wielu przypadkach tak nie jest. Inwestorzy wpisują dane z sufitu, a później płaczą, że ekolodzy ich przeciągnęli po sądach i wygrali. Przykładów nie brakuje: pewien operator sieci komórkowej dawał taką samą ocenę oddziaływania na środowisko różnych anten w różnych województwach, zmieniał tylko nazwy miejscowości. Albo pani doktor z pewnej uczelni wystąpiła jako niezależny ekspert w sprawie ferm norek, choć jest współwłaścicielką takiej fermy. Pana też nie ominęły ataki. W książce Jarosława Kaczyńskiego „Polska naszych marzeń” jest fragment, w którym autor niedwuznacznie sugeruje, że za obroną Rospudy stał rosyjski wywiad. Chodzić miało o zablokowanie budowy strategicznej drogi pomiędzy Europą a krajami bałtyckimi. W ten sposób zostałem rosyjskim agentem. Myślałem, że pan jest pachołkiem Brukseli, bo tak nazywano obrońców Rospudy. Rząd Kazimierza Marcinkiewicza, a potem Jarosława Kaczyńskiego zupełnie nie rozumiał unijnego prawa; wydawało mu się, że jak to prawo dotyczy ptaszków, żabek i bagien, to się je jakoś naciągnie i już. A tu klops. Po naszej stronie było pospolite ruszenie przyrodników, prawników i inżynierów znających się na rzeczy i bardzo zaangażowanych. A z drugiej strony niekompetentni, nieprzygotowani urzędnicy oraz podjudzani przez nich mieszkańcy Augustowa. Oczywiście Jarosław Kaczyński nie może przyznać, że przegrał z jakimiś przywiązanymi do drzew dzieciakami, jak nas wtedy przedstawiano, więc opowiadał o agentach Moskwy lub Brukseli. To po prostu lepiej brzmi. Wygraliście, ale ludzie w Augustowie nadal nie mają obwodnicy. Wygrała Polska i Polacy, którzy zachowali dla siebie i swoich dzieci piękny kawałek swojej ojczyzny. Te torfowiska naprawdę są unikalne, nie ma takich w Europie. Obwodnica Augustowa zostanie skończona za trzy lata. Gdyby nie głupi upór urzędników, byłaby wcześniej. O tym, że to jest teren bardzo cenny przyrodniczo, wiadomo było od 1988 r., wtedy powstał plan stworzenia tam rezerwatu. Od 2001 r. nasze prawo dostosowywane było do prawodawstwa unijnego, a od 2004 r. jesteśmy w Unii. Było jasne, że Komisja się nie zgodzi na pchanie się drogą przez bagna. Tą, która powstanie, będzie się jeździć bezpieczniej niż forsowaną wcześniej, bo w dużej części będzie dwupasmowa. Wybudowana zostanie za niewiele większe pieniądze. Może to ekolodzy powinni zacząć opowiadać jakieś teorie spiskowe? Ptaszki w lesie ćwierkają, że wybiera się pan do polityki. Nie daj Boże. Musiałbym porzucić to, co najbardziej lubię, czyli podglądanie zwierząt i pisanie o przyrodzie. Kiedyś przyszedłem do Sejmu i pan ze Straży Marszałkowskiej skwitował to tak: „O, pan Wajrak, co pan tu robi, tu nie ma ciekawych zwierząt poza kunami i jeżami na dziedzińcu nocą”. To trochę za mało, żeby mi się tam podobało. Co nie znaczy, że unikam politycznych problemów. Z przyjaciółmi z organizacji pozarządowych robimy politykę. Sprawa Rospudy była polityką. Zmiana ustawy o ochronie przyrody – żeby samorządy nie miały prawa weta w sprawie Parków Narodowych – jest polityką. W Polsce panuje błędne przekonanie, że jak się zajmujesz sprawami politycznymi, to powinieneś zostać posłem. W każdym normalnym kraju ruchy obywatelskie robią politykę, choć w nią nie wchodzą. Nawet lepiej, żeby nie wchodziły, bo jednym z ich zadań jest patrzenie politykom na ręce.   Ale polityka, ściślej – demokracja parlamentarna, została wymyślona po to, by skutecznie załatwiać sprawy. Jesteśmy skuteczni. Od 1921 r. polscy naukowcy zabiegają o ochronę Puszczy Białowieskiej. Podejrzewam, że dalej by zabiegali, a puszcza byłaby wyrzynana, poza maleńkim chronionym kawałkiem, gdyby nie organizacje ekologiczne. Dopiero sojusz naukowców z NGO zadziałał i mamy powiększony park, sieć rezerwatów. Kilka tygodni temu minister środowiska radykalnie zmniejszył cięcia i zalecił ochronę stuletnich drzewostanów. Jednak próby zbudowania partii zielonych się nie powiodły. Ludzie na nią nie zagłosowali. Paradoksalnie być może dlatego właśnie, że działacze organizacji ekologicznych są skuteczni, nie ma na razie społecznego zapotrzebowania na taką partię. Może też dlatego, że nasze partie Zielonych próbują być kalkami tych zachodnich, co się w Polsce nie sprawdza. Polska wrażliwość ekologiczna jest zupełnie inna niż zachodnia. Szwed w życiu nie wyrzuci śmieci do lasu. Polak nie będzie miał z tym niestety wielkiego problemu. Natomiast Polak zaprotestuje, gdy ktoś będzie chciał wyciąć ten las. Szweda to może nie obejść. Polacy są bardzo związani z przyrodą i gotowi do zrywów w jej obronie. Ale trudno im wpoić działania systematyczne, np. segregację śmieci. Myślę, że to wynika z historii. Jesteśmy narodem w 80 proc. chłopskim, ale i trochę szlacheckim. Ta chłopska część naszej natury wiąże nas z przyrodą, a ta odrobinka szlacheckości dodaje do tego fantazję. Dlatego nie mamy takiego zachodnioracjonalnego podejścia do przyrody, że wszystko trzeba wykorzystać, wyciąć, przerobić na deski, zjeść lub sprzedać. Stać nas, żebyśmy mieli tysiąc wilków i je sobie oglądali, bo są po prostu piękne. Dlaczego ekologia nie rozpala społecznych debat? W tekście o Arktyce napisał pan, że za 30 lat wyparuje obszar wielkości Indii. Jak to nie rozpala? Rozpala i to bardzo poważnie, co prawda na Zachodzie, gdzie wiadomo, że bardzo dużo zależy od stanu środowiska. U nas z tym trochę słabo, ale to się zmieni, bo polskie społeczeństwo bardzo szybko upodabnia się do zachodnich. Poza tym mamy pewien kłopot wynikający z ewolucyjnego ukształtowania człowieka. Jesteśmy nastawieni na czerpanie z zasobów bez umiaru. To miało sens w epoce kamienia łupanego, gdy było nas milion na świecie. Trochę mniejszy – kiedy był nas miliard. A zupełnie nie ma sensu, kiedy jest nas siedem miliardów. Niedawno w filmie dokumentalnym „Pułapki rozwoju” prezentowanym na festiwalu Planete Doc Review usłyszałem takie wyjaśnienie: pomimo że mamy telefony komórkowe i latamy w kosmos, przypominamy łowców mamutów. Jak znajdziemy stado, to je wybijamy do zera i ciągle wierzymy, że za górką czeka na nas następne. Zmiany klimatyczne da się jeszcze powstrzymać? Obawiam się, że nie, choć trzeba próbować je ograniczać i się na nie przygotowywać. Mamy najwyższe stężenie CO2 od 800 tys. lat. Będzie niefajnie. Jesteśmy tak uzależnieni od paliw kopalnych, że odejść od tego będzie bardzo trudno, ale trzeba próbować. Czym ogrzewa pan dom? Drewnem z lasu oraz odpadami z pobliskiego zakładu stolarskiego. Jeszcze bardziej ekologicznie byłoby, gdybym dogrzewał energią słoneczną i mógł mieć z tego prąd. Ale polski rząd dotąd nie chciał mi w tym pomóc. Wręcz przeszkadzał. Dawno temu miała powstać ustawa pozwalająca sprzedawać nadwyżki energii do sieci i wspomagać takich mikroproducentów. I to by chwyciło? Produkcja energii powinna być dopasowana do mentalności narodów. Skandynawowie zbierają każdy papierek, każdą skórkę od jabłka i wszystko to przerabiają na energię. My – jako naród indywidualistów – powinniśmy stawiać na model, w którym każdy, kto chce, ma swój wiatraczek, panel słoneczny lub biogazownię. To nie przypadek, że w Polsce taką karierę robią swojskie kiełbasy, domowe nalewki. Toteż fascynuje mnie filozofia małych