Polsko-ukraińskie waśnie wciąż żywe

W siedzibie Związku Ukraińców w Polsce w centrum Przemyśla za mleczną szybą pojawia się cień. Ktoś pluje na witrynę. Maria Tucka, nauczycielka i szefowa mniejszości: – Widzi pani? Znowu. Czerwień i czerń Nad pobliską rzeką rodziny z dziećmi kończą plażowanie, kilka osób odpoczywa przy rowerach. Tylko w mieście jakoś mnóstwo policji. W sobotę 2 lipca miała odbyć się tu „Noc na Iwana Kupała” – tradycyjna impreza sobótkowa. Odwołano ją w ostatniej chwili. Tydzień wcześniej, w niedzielę, przez Przemyśl przeszła panachyda. Z cerkwi wychodzą wtedy dzieci w ludowych strojach, za nimi starsi niosą chorągwie z Chrystusem, potem kroczy duchowieństwo, lwowska orkiestra wojskowa gra „Czerwoną kalinę”. Przyjeżdża kilka autokarów z Ukrainy. I tak co rok, od dziesięcioleci. W tym roku pochód musiał się zatrzymać. Stali Polacy: kibice, narodowcy, Młodzież Wszechpolska. Krzyczeli: „Znajdzie się kij na banderowski ryj! Wypierdalać z Polski! Zabiję cię!”. Z ramienia porządkowego spadła opaska w barwach ukraińskiej flagi, ktoś próbował ją podpalić. Na ziemi wylądowała chorągiew z Chrystusem, ktoś po niej deptał. Ktoś krzyknął: „jeszcze Polska nie zginęła, ale zginąć musi”, lecz głos został zdławiony. Na jednym z ukraińskich uczestników procesji porwano ludową koszulę. – Ukraińcy tłumaczą, że czerwone nitki na czarnym tle to dla nich kolor żałoby, ale ja im nie wierzę – mówi chłopak w białej bluzie z kapturem, który został zatrzymany przez policję, ma postawione zarzuty w tej sprawie. Twierdzi, że nie mógł patrzeć bezczynnie, jak przez miasto idzie „pochód banderowskich zdrajców”, a policja nie tylko ich nie aresztuje, ale nawet ochrania. – Po ataku nawet dzieci nie płakały – mówi tymczasem Maria Tucka. – Po prostu przerażone nie umiały zrobić kroku. Wszystkie miały na piersiach ludowe wyszywanki. Takie same, jak mężczyzna, któremu rozerwano koszulę. Sytuację opanowali dopiero sprowadzeni z Rzeszowa antyterroryści. Zatrzymali 23 osoby zakłócające porządek, samych Polaków. Chwilę później przedstawiciel Ukrainy w randze ministra, gość honorowy Światosław Szeremeta nie chciał wpuścić Młodzieży Wszechpolskiej na ukraiński cmentarz. Ręka na sercu Przypadające kilka dni później święto Kupały odwołali sami Ukraińcy. To też impreza z tradycjami. Festyn i atrakcje dla rodzin, tańczenie widowiskowego hopaka i kozaczoka, konkurs wyszywanek, skakanie przez ognisko i puszczanie wianków na Sanie. Organizuje Związek Ukraińców w Polsce, przy finansowym wsparciu miasta. Gości wita prezydent. W tym roku miał grać zespół Ot Vinta; w poetyce podobnej do polskiego Big Cyca. Od kilkunastu lat przyjeżdżają do Polski. Teraz ktoś jednak wyśledził, że lider zespołu ma na Facebooku zdjęcia pod pomnikiem Stepana Bandery, twórcy ukraińskiej ideologii nacjonalistycznej, która dała pretekst rzezi 100 tys. polskich cywilów na Wołyniu. Muzyk pozuje pod pomnikiem z ręką na sercu. Zareagowało Przemyskie Bractwo, organizacja zrzeszająca głównie kibiców Polonii Przemyśl. Napisali list otwarty do prezydenta miasta. Ale były i naciski nieoficjalne. Kilka dni przed koncertem obsługa techniczna odebrała telefon, że jeśli nad rzeką rozstawią scenę, to zostanie spalona. Zakład karny w Przemyślu, który obiecał więźniów do pomocy, nagle się wycofał. Prezydent miasta Robert Choma wystosował kolejny list otwarty, w którym nakłaniał Związek Ukraińców, by to oni sami odwołali koncert. – Jaką ja miałam gwarancję, że nikt tych dzieci nie zaatakuje? – pyta Maria Tucka. – Ratusz przyznał, że nie bierze odpowiedzialności za nasze bezpieczeństwo, więc odwołaliśmy imprezę. Zespół został jeszcze poproszony o koncert w Warszawie, na placu Defilad. Imprezę postanowił szybko zorganizować Teatr Studio. Jednak i ona się nie odbyła; w nocy muzycy zostali zatrzymani przez straż graniczną i odmówiono im zgody na wjazd do Polski. Pretekstem było „stwarzanie zagrożenia dla ładu publicznego”. Same niewiadome Sytuacja jest tu od lat niestabilna, angażowały się w nią rządy państw, intelektualiści, duchowieństwo. Pisano listy protestów i poparcia, ustalano, co i jak można w Przemyślu upamiętniać – i łamano ustalenia, na przykład pisząc „bohaterowie” o żołnierzach OUN/UPA, pacyfikujących polskie wsie. Była walka o Dom Ukraiński i kościół zwrócony przez Jana Pawła II grekokatolikom. Niszczenie pomników i obraźliwe napisy. Gdy na Euro 2012 na Domu Narodnym Ukraińcy powiesili flagi polskie i ukraińskie, rano wisiały już tylko biało-czerwone. Podczas obchodów święta Żołnierzy Wyklętych dwa lata temu znów padały antyukraińskie okrzyki. Sprofanowano też groby polskich milicjantów w Krasiczynie, zabitych przez UPA. A jednocześnie – Przemyśl żyje głównie z ruchu granicznego. Często trudno powiedzieć, kto Polak, kto Ukrainiec. Maria Tucka nagłośniła sprawę przemyskiego problemu podczas spotkania w kancelarii prezydenta Andrzeja Dudy, ale nic z tego nie wynikło. Choć szefowa mniejszości zawsze zaczynała panachydę powitaniem pod cerkwią honorowych gości, polityków i duchownych z Polski – w tym roku ich zabrakło, i nawet przedstawiciel ratusza od razu po mszy wrócił do domu. W ratuszu mówią, że z formalnoprawnego punktu widzenia nie odpowiadają za to, co się stało. Czy prezydent mógł wybrać inaczej? Wezwać posiłki, sprowadzić policję, dać pełne bezpieczeństwo? – Nie wyobrażam sobie, by bawić się pod ochroną uzbrojonej po zęby policji – mówi prezydent Robert Choma. Czy mógł okazać solidarność Ukraińcom? W pobliskim kościele ojcowie salezjanie z ambony odczytali wszak intencję: „Msza święta przebłagalna od mieszkańców Przemyśla za profanację procesji greckokatolickiej przez młodzież przemyską”. W 1995 r., gdy przed festiwalem kultury ukraińskiej też dochodziło do przemocy, ówczesny premier Włodzimierz Cimoszewicz przyleciał helikopterem, był przy nim Jacek Kuroń – dali jasny sygnał, że władza nie godzi się na atak na ukraińską mniejszość. Dziś prezydent miasta nie sądzi, że powinien pójść tą drogą. Po odwołaniu koncertu gazety napisały, że to narodowcy, kibice dyktują politykę w Przemyślu. Robert Wróbel, szef Przemyskiego Bractwa, zapewnia, że ich organizacja nie ma z atakowaniem Ukraińców nic wspólnego. Kim byli mężczyźni atakujący panachydę? Mieszkańcami Przemyśla. – To, co się stało, absolutnie nie powinno było się wydarzyć – dodaje. – Zaznaczam, że nie mamy nic przeciwko naszym sąsiadom z Ukrainy. Kolegujemy się z Ukraińcami, nasze dzieci razem się uczą i spotykają po lekcjach, kupujemy w sklepach Ukraińców,