Trzeba walczyć o niezależność sędziów. Nawet kosztem ryzyka, że wyleci się z zawodu

Violetta Krasnowska: – Jako stowarzyszenie opublikowaliście dramatyczne maile sędziów tureckich, opisujące brutalne rozprawianie się władzy z tamtejszym wymiarem sprawiedliwości. Zatrzymano kilkuset sędziów i prokuratorów jako rzekomo wspierających niedawny pucz. Z maili wynika jednak, że proces niszczenia tego środowiska narastał od dawna. Krystian Markiewicz: – Od 20 miesięcy. Zaczęło się od zmian w Wysokiej Radzie Sędziów i Prokuratorów, odpowiedniku naszej Krajowej Rady Sądownictwa (KRS). 11 osób z 20 zostało do tej Rady wprowadzonych przez ministra sprawiedliwości, później pięciu z pozostałej dziewiątki zatrzymano jako pierwszych. Potem stwierdzono, że w Turcji jest za mało sędziów i trzeba mianować nowych. Następny ruch to przeniesienie 9 tys. sędziów, czyli ponad połowy z 15 tys. wszystkich, w inne części kraju, na przykład tysiąc kilometrów dalej od dotychczasowego miejsca pełnienia służby. Teraz władze sporządziły listę prawie 3 tys. sędziów do aresztowania. Trwają zatrzymania, w najlepszym razie wydalenie ze służby. Do tego dochodzi tymczasowa konfiskata majątku represjonowanych sędziów. Są aresztowani decyzją innego sędziego. Jak mówiłem, wcześniej w szeregi sądownictwa zostały przyjęte osoby z nadania politycznego. Po to właśnie była władzom „swoja” Rada. Rozumiem, że miejsce aresztowanych zajmują nowi sędziowie. Skąd się biorą? Nietrudno znaleźć osoby, które chętnie zastąpią usuwanych sędziów. Jeżeli weźmiemy pod uwagę jakiegoś młodego człowieka… Nie jest problemem stworzenie szkoły politycznej kształcącej urzędników, którzy będą nosić tytuł sędziego. Przypomnę „duraczówkę”, stalinowską szkołę prawniczą, która miała dostarczać nowe kadry do wymiaru sprawiedliwości z osób kierowanych tam przez partię. Po takiej szkole sędziami zostawały osoby niedouczone, bez charakteru i usłużne władzy. U nas PiS też wymieniło już niemal wszystkich ważniejszych prokuratorów. Teraz mówi o nowych kadrach dla wymiaru sprawiedliwości. Chce powrotu asesorów sądowniczych powoływanych przez ministra sprawiedliwości, którzy mieliby wykonywać zadania dotąd zarezerwowane tylko dla sędziów. Ten pomysł właśnie odsunięto. O rok. Pytam o Turcję, bo narzucają się analogie. Oczywiście trzeba zachować proporcje, ale jednak kilka lat temu w Turcji tylko sędziowie przestrzegali, że z pozoru nie takie drastyczne reformy są początkiem końca ich niezależności. Lepiej więc tego rodzaju zakusy władzy wykonawczej od razu nazywać po imieniu. Kiedy patrzę na niepowołanie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, na niepowołanie 10 sędziów przez prezydenta, jest to przejaw działania władzy politycznej decydującej o tym, kto będzie sędzią. A władza sądownicza, żeby właściwie spełniała swoje zadania, musi być niezależna. To jest sprawa całego wymiaru sprawiedliwości i, uważam, każdego obywatela. Bo? Bo sądy to gwarancja ochrony praw obywateli. Działają lepiej lub gorzej, ale co się stanie, gdy od decyzji władzy politycznej nie będzie można się odwołać do niezależnego sądu? Gdzie wtedy szukać schronienia i poszanowania prawa? Teraz mamy choćby kwestie dotyczące obrotu ziemią rolną i pytanie, czy my, obywatele, jesteśmy ograniczeni czy nieograniczeni w dysponowaniu naszym prawem własności? Do sądów powszechnych trafiają sprawy, które mają duży oddźwięk polityczny, choćby związane z naruszeniem dóbr przez władzę państwową, odszkodowania za działania władzy publicznej czy osób prywatnych, które są członkami partii politycznych. Zależność sędziego od polityków może oznaczać, że obywatel będzie się procesował z osobą umocowaną politycznie bądź z państwem, a sądził to będzie sędzia posadowiony przez władzę polityczną. Zadajmy sobie pytanie: czy jest instytucja publiczna, na której skład wpływ mają politycy, która nie zostałaby zarażona dżumą partyjniactwa? Mam wrażenie, że sądy dotąd przed tym partyjniactwem jakoś się broniły. Co przeszkadza sędziemu być niezawisłym mimo wszystko? Prof. Łętowska przypomniała za znakomitym filozofem prawa Ronaldem Dworkinem metaforę sędziego jako mocarnego Herkulesa rozwiązującego co rusz najtrudniejsze zadania. Ale sędzia jest człowiekiem. Nie można gwarancji niezależności sądów zawieszać i liczyć tylko na cnoty moralne pojedynczego sędziego. Wróćmy do niedawnego niepowołania sędziów przez prezydenta: rozmawiałem z mnóstwem sędziów, którzy pytają: „ale czy ty wiesz, co było przyczyną”? I widzę, że się naprawdę niepokoją. Wymowny jest w tym kontekście niedawny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Andreasa Baki, węgierskiego prezesa Sądu Najwyższego, przeciwko Węgrom, który krytykował działania władz wobec wymiaru sprawiedliwości i stracił stanowisko. W wyroku Trybunał mówi o tzw. efekcie mrożącym w odniesieniu do korzystania z wolności wypowiedzi. Sędziowie, z obawy o stanowiska, mogli zacząć bać się wyrażania krytycznych uwag na temat instytucji publicznych. Co ważne, Trybunał podkreślił, że efekt ten oddziałuje negatywnie na całe społeczeństwo. Czy niepowołanie sędziów z powodów w powszechnym odczuciu politycznych też nie ma efektu mrożącego? Dziś jeszcze jestem względnie spokojny, jeśli chodzi o stan sędziów w Polsce, ale gdyby niepowołanych zostać miało stu? A co gorsza, gdyby to politycy decydowali o tym, kto zostanie sędzią? Dla przeciętnego obywatela to będzie nie do odróżnienia, czy to jest prawdziwy sędzia, czy już tylko politruk. Coraz częściej mamy do czynienia z różnymi decyzjami, które wydają się mieć podobny efekt. Tworzy się złą atmosferę. Choćby zapowiedź ministra Ziobry, żeby zaostrzyć kary dla sędziów. Minister mówi, że to walka z korupcją. Wszystkie dane wskazują, że mamy jeden z najniższych na świecie współczynników, jeśli chodzi o korupcję, więc nie ma żadnego powodu, by nagle taką walkę ogłaszać – jakby to była jakaś straszna patologia. Jeżeli tworzy się specjalny wydział w Prokuraturze Krajowej ds. korupcji sędziów i prokuratorów, zapowiada zwiększenie kar dla sędziów – to zły sygnał idzie w świat. Ludzie myślą, że coś musi być na rzeczy. A chodzi o to, żeby zdezawuować zawód sędziego. Prezydent nie podpisał nominacji sędziowskich. No i co można zrobić? To jest dziś jedno z trudniejszych pytań, zważywszy na dotychczasowe orzeczenia naszych sądów administracyjnych, które uniknęły zajęcia stanowiska, stwierdzając, że to nie jest akt administracyjny, więc nie mogą kontrolować decyzji prezydenta. Ale liczymy na rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, gdzie trafiły skargi kilku sędziów, którym wręczenia nominacji na sędziów odmówił jeszcze prezydent Lech Kaczyński. Mam nadzieję, że Trybunał przyzna rację tym sędziom. To sytuacja analogiczna, więc siłą rzeczy powinno to wpłynąć na orzecznictwo także w Polsce. A pana zdaniem dlaczego prezydent nie podpisał nominacji? Problem w tym, że nie wiem. Od sądów oczekuje się, że będą tłumaczyły swoje decyzje, inne organy władzy publicznej także powinny uzasadniać swoje decyzje – jak ładnie się teraz mówi – suwerenowi. Jeżeli prezydent uważa, że ktoś się nie nadaje do funkcji sędziego, powinien powiedzieć dlaczego i zmierzyć się z krytyką jego argumentów. Osobną sprawą jest, że w naszym przekonaniu prezydent nie ma uprawnienia do tego, żeby wydać w sprawie sędziego decyzję negatywną ostateczną. Serwis OKO.press przepytał znawców prawa. Przyznają, że w konstytucji nigdzie nie jest napisane, że nie może nie podpisać nominacji. Oczywiście, nie należy uznawać prezydenta za notariusza, który tylko ceremonialnie wręcza akt nominacyjny. Ale prezydent może zwrócić wniosek, tłumacząc powody, i wówczas KRS ma możliwość, żeby raz jeszcze rozpatrzyć kandydaturę. Ale zupełnie czymś innym jest sytuacja, kiedy prezydent mówi nie, bo nie. Czy takich relacji oczekujemy między obywatelem a władzą? Zarzuty polityków PiS są takie, że to wy, sędziowie, sami sobie wybieraliście, kogo chcieliście, a oni jedynie likwidują patologię. Procedura wyboru sędziego przedstawianego do mianowania prezydentowi jest w całości jawna. Zaczyna się od jawnego ogłoszenia o konkursie, osoby, które się zgłaszają, są wizytowane przez sędziego wizytatora, następnie jego opinia wpływa do kolegium sądu, które przygotowuje rekomendacje. Te są przedstawiane następnie zgromadzeniu sędziów sądu wyższego, jest głosowanie. Wszystko to jest jawne, opinia o kandydacie też. Sam kandydat może zgłosić zastrzeżenia do niej. Następnie jest decyzja Krajowej Rady Sądownictwa, w której zasiadają również posłowie, senatorowie, przedstawiciel prezydenta i minister sprawiedliwości. Kandydat, który przegrał konkurs, może zaskarżyć uchwałę KRS do Sądu Najwyższego. Mamy więc całą ścieżkę i kontrolę niezależnego sądu. A teraz na końcu władza polityczna mówi: nie, bo nie, i nie ma żadnej ścieżki odwołania się od tej decyzji do sądu. Są też obawy, że za chwilę przy okazji zapowiadanej reorganizacji sądownictwa zostanie uchwalony przepis, że trzeba wszystkich sędziów powołać na nowo. Co będzie decydowało o tym, że sędzia będzie powołany, jakie kryteria będą o tym rozstrzygać? Bierzecie pod uwagę takie czystki? Sędziowie i organizacje ochrony praw człowieka tego się obawiają. Jeżeli słuchamy partii rządzącej, że potrzebna jest weryfikacja sędziów, a ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości nie ma żadnego dementi, to uważam, że mamy prawo się obawiać. Fakt, że sędziowie są nieusuwalni, jeszcze do niedawna wydawał się równie oczywisty jak to, że co cztery lata są wybory do parlamentu. Padają głosy, że po prostu walczycie o utrzymanie przywilejów. To jest wygodna narracja: „My odpowiadamy za bezpieczeństwo państwa, jako przedstawiciel suwerena wiemy, co jest dobre. Kto pana wybrał, panie sędzio? Pańska korporacja pana wybrała, nie macie legitymacji, a my wiemy, jak to ma wyglądać, bo nas wybrał suweren, który, wiadomo, świetnie się zna na prawie”. Gdybyśmy, jak twierdzi władza, grali na siebie, należałoby machnąć ręką – róbmy swoje, przeżyjemy, wszystko się zmieni. Wówczas pewnie nie rozmawiałbym z panią, bo nie byłoby o czym. Ale teraz jest ten moment, że trzeba walczyć o niezależność, niezawisłość nawet kosztem ryzyka, że wyleci się z zawodu. Ja i moi znajomi słyszymy nieraz: po co to robisz, masz dziecko itd. Ale chodzi o pryncypia. To walka o to, żeby każdy miał prawo do niezawisłego sądu. To też po prostu wierność ideałom, które zdecydowały o wykonywaniu tego zawodu. A jednak środowisko sędziowskie jest bodaj jedynym, które nie dokonało rozliczenia same ze sobą. Trudno mi jest o tym mówić, bo mam 40 lat i parę dni. Zwykła matematyka wskazuje, że sędziów, którzy mogliby być uwikłani politycznie, praktycznie już nie ma. Społeczeństwo uważa też, że się wyalienowaliście. Wyal