Jak ze słabej szkoły robi się dobrą

Joanna Cieśla: – W prowadzonej przez panią szkole dzieci uczą się matematyki w kuchni, poszukiwania informacji – w pracowni podróżniczej, a mówienia i słuchania – w pracowni teatralnej. Skąd takie pomysły? Ewa Radanowicz: – Gdy w 2008 r. pojawiła się nowa podstawa programowa z zaleceniami, by w salach dla najmłodszych uczniów stworzyć miejsce do zabawy, pomyślałam, że to dobra okazja do poważniejszych zmian. Zaproponowałam nauczycielkom zorganizowanie pracowni tematycznych, w których mogłyby prowadzić zajęcia, nawiązując do ich własnych zainteresowań, tego, co lubią. Gdy powstała koncepcja tych trzech pracowni, namówiłam koleżanki do napisania autorskich programów, które byłyby tam realizowane. Dziś dzieci z klas od pierwszej do trzeciej uczą się w każdej pracowni po dwie godziny w tygodniu, w grupach mieszanych wiekowo, pod opieką dwóch nauczycielek. Trudno było to przeprowadzić? Wymagało to na początku sporego zaangażowania, ale nie było trudne, bo mieliśmy już doświadczenie w prowadzeniu eksperymentów. Została pani dyrektorem szkoły w 2002 r. Wtedy też przeprowadzono pierwsze egzaminy zewnętrzne. W państwa zespole wypadły najgorzej w kraju. Jednak nie wskoczyli państwo w koleinę zajęć wyrównawczych, tłuczenia testów, nauki pod wynik. Dlaczego? Od początku wiedziałam, że chcę stworzyć szkołę, która będzie korzystać z niestandardowych metod. Przedstawiłam to nauczycielom na pierwszym spotkaniu. Miałam już swój dorobek zawodowy, swoją pozycję, pomysły, które potrafiłam przekazać. W jaki sposób nauczyła się pani nieszablonowego myślenia o edukacji? Przełomem były dla mnie warsztaty prowadzone przez prof. Ryszarda Łukaszewicza, założyciela pierwszych w Polsce szkół alternatywnych we Wrocławiu i w Kaliszu. Jestem z wykształcenia nauczycielką edukacji wczesnoszkolnej i informatyki. I taką też mam naturę, że lubię zmiany, nowe metody. W pracy wiele pomysłów wprowadzałam ze względu na siebie – żeby się nie nudzić, nie zwariować, rozwijać. Dziś nauczyciele mają pakiety różnych wydawnictw, by uatrakcyjniać zajęcia, 33 lata temu, gdy zaczynałam, dostępne były jedynie „Zeszyty kieleckie”. Przedstawiane tam pomysły dość szybko mi się zużyły i zaczęłam szukać czegoś innego. Tak trafiłam do prof. Łukaszewicza i zobaczyłam, że można uczyć nie w formie wykładów, ale angażując uczestników w aktywności, w których mogą czegoś dotknąć, poczuć. Poprosiłam dyrektora szkoły, w której wtedy pracowałam, w Radowie Wielkim, żeby zrobić u nas podobne warsztaty. Wybłagałam w delegaturze kuratorium tydzień wolnego od lekcji, bo wtedy prawo oświatowe nie pozwalało na autorskie programy. Spędziliśmy ten czas na pracy w grupach warsztatowych i rozmowach o ekologii, ludziach, kulturze, marzeniach, o tym, co nas męczy. Później już dwa razy w roku robiliśmy takie tygodnie oderwane od normalności. Dlatego gdy zostawałam dyrektorem w Radowie Małym, wszyscy wiedzieli, że niosę zmianę. Wracając do tych fatalnych wyników – nie wpadła pani w panikę? Przyjęłam postawę „róbmy swoje, wszystkich nas nie zwolnią”. Nie ma sensu wpadać w panikę, dostając jeden z czynników oceny pracy szkoły. Bo egzamin zewnętrzny jest czymś, co bez kontekstu jest tylko środkiem do manipulowania informacją. Znałam tutaj ludzi, mam dużo szacunku do nauczycieli. Nawet przez chwilę nie podejrzewałam, że mamy złe wyniki nauczania, bo nauczyciele zrobili złą robotę. I tak też przedstawiłam to zespołowi: że jest problem, musimy się do tego odnieść, bo to jeden z wielu wskaźników – ale istnieje, o czymś nam mówi. I przyjrzeliśmy się najpierw środowisku, w którym się znajdujemy, a z drugiej strony – samym sobie. Udało mi się przekonać zespół, że nie mamy wpływu na to, z jakich domów dzieci przychodzą do naszej szkoły, ale mamy wpływ na to, co robimy tutaj. W naszym regionie bezrobocie przekraczało wtedy 50 proc. Trudno sobie nawet wyobrazić podobną apatię, brak woli działania. Wiedziałam, że nie możemy dzieciom, które żyją w takim trudnym świecie, fundować jeszcze pchania ich w rywalizację. Zaczęliśmy planować dodatkowe zajęcia – rozwijające, pozwalające myśleć nieszablonowo, poszukiwać. Zaczęliśmy bardzo dbać o wygląd szkoły, bo to, w jakim pomieszczeniu się przebywa, też do czegoś zobowiązuje. Na odrapane ściany można dodać kolejne zadrapanie. A jeśli ktoś siada do przykrytego czystym obrusem stołu, nic nie trzeba mówić, by zaczął się w określony sposób zachowywać. Jaka była pani pierwsza decyzja dydaktyczna? Projektowana Okazja Edukacyjna pt. „Teatr, miejsce prawdziwe”. Zaprosiłam do współpracy aktora mima, choreografkę i reżyser z domu kultury w Goleniowie. Pewnego piątku uczniowie wyjechali ze szkoły, w której ściany były do połowy pokryte beżową lamperią, a od połowy – białe, a w poniedziałek weszli do przestrzeni z podwieszanymi papierowymi sufitami, oklejonymi drzwiami, filarami, na korytarzach stały kostiumy teatralne, wisiały plakaty. Dzieciaki oniemiały. Mim, który przyjechał wcześniej, w poprzednich dniach pracował ze starszymi uczniami po lekcjach, wieczorami i przygotował przedstawienie. Także wielu dorosłych pierwszy raz widziało spektakl pantomimiczny. Skąd pani wzięła na to pieniądze? Przygotowywaliśmy się do tego dużo wcześniej – udało nam się załatwić kilogramy szarego papieru. Opera Poznańska przekazała nam za darmo cały bus kasowanych kostiumów. Zapłacić trzeba było tylko za pracę mima – na to znalazły się pieniądze z rady rodziców. Na samym początku wiele swoich pomysłów realizowałam ekologicznie – papier, kamienie, liście, klej, który można zrobić z mąki. A kiedy pojawiła się możliwość dofinansowań unijnych, zaczęliśmy pisać projekty i byliśmy bardzo skuteczni – zwłaszcza w pierwszych latach, kiedy decyzje zapadały w MEN. W 2005 r. złożyliśmy dwa projekty, jeden dla gimnazjum, drugi dla szkoły podstawowej, choć jako zespół szkół mieliśmy prawo tylko do jednego. Można było uzyskać 70 tys. zł na projekt, co było dla nas niewyobrażalną kwotą. Oba projekty przeszły, kazano nam decydować, który wybieramy. Powiedziałam, że nie – nie będziemy wybierać. I okazało się, że znalazła się furtka, by każda szkoła dostała swój projekt. A gdyby się nie udało? Nie wiem, nawet o tym nie myślę. Gdy pieniądze unijne już były, poczułam przerażenie – co zrobię, gdy wsparcia z Unii zabraknie? Wtedy wpadłam na pomysł stowarzyszenia działającego na rzecz rozwoju edukacji w naszej gminie. Założyliśmy je w 2006 r. Na początku prowadziło przedszkole niepubliczne, teraz współpracujemy z kilkoma biurami podróży, które przywożą do nas dzieciaki na warsztaty, zielone szkoły, różne szkolenia. Dzięki stowarzyszeniu udało się stworzyć m.in. nową bibliotekę, zorganizowaliśmy wycieczki, prowadzimy pracownie artystyczne. W dużych miastach pracownie artystyczne podobne do tej u państwa mają najlepsze szkoły niepubliczne. Rzeczywiście, mamy laboratorium, pracownię plastyki i ceramiki z kołem i piecem do wypalania, pracownię papieru – w której czerpie się papier, pracownię filcu, witraży. Oczywiście nasi uczniowie nie płacą za zajęcia w pracowniach. Stworzyliśmy je głównie ze względów terapeutycznych. Ważne jest, by młody człowiek miał kontakt ze sztuką, ale nam chodzi też o to, by miał możliwość osiągnięcia sukcesu. Jeśli już nie może w innej przestrzeni zrobić czegoś, za co zostanie pochwalony, to w takiej pracowni na pewno się uda. Wiele zajęć dodatkowych nauczyciele realizują wieczorami czy nocą, u nas bardzo często śpi się w szkole. Nauczyciele z dziećmi wtedy gotują, chodzą na dłuższe spacery. Przy szkole jest internat? Nie. Zrobiliśmy sobie bazę hotelową z zapleczy klasowych, kupiliśmy łóżka. Otworzyliśmy też pracownię humanistyczną i matematyczno-przyrodniczą dla uczniów klas IV–VI. A w tym roku zaczęliśmy tworzyć biuro pracy indywidualnej, na razie do dwóch przedmiotów – polskiego i matematyki. Wszystkie materiały i zadania są pisane przez naszych nauczycieli w konsultacji z ekspertami. Zawierają jednocześnie treści z matematyki i języka polskiego i są poszerzone o inne przedmioty. Zadania realizowane w biurze podzieliliśmy na kategorie trudności, uczniowie sami decydują, którą wybierają, ile czasu potrzebują na realizację. Naszym głównym celem w tej pracowni nie jest uczenie matematyki i polskiego, to się będzie działo przy okazji – bardziej zależy nam, żeby nauczyć dzieciaki uczyć się i planować własną pracę. Każdy ma nauczyciela tutora – prowadzącego, z którym planuje dalszy rozwój, ustala, na jakim jest etapie, zbiera informacje zwrotne. Ale też uczniowie sami mają się oceniać. Widzę, że wielu ludzi dziś zaczyna różne rzeczy i ich nie kończy. A uważam, że doprowadzanie spraw do końca to jedna z ważniejszych kompetencji w życiu człowieka. Kiedy wyniki egzaminów zaczęły się poprawiać? Ze trzy–cztery lata trwało, zanim dobiliśmy do krajowej średniej, choć w różnych latach wyniki były czasem trochę lepsze, czasem gorsze. Teraz jest nieźle. Ostatni sprawdzian szóstoklasisty poszedł nam naprawdę dobrze; byliśmy trzeci w województwie. A trzeba pamiętać o kontekście. Mamy bardzo dużo dzieci z orzeczeniami o niepełnosprawnościach, dużo na granicy normy intelektualnej, dużo wymagających terapii. Musimy mieć świadomość, że egzamin piszą dzieci – my, nauczyciele, nie jesteśmy w stanie nikogo niczego nauczyć, możemy tylko pokierować procesem uczenia się. Dlatego tak skupiamy się na tym, jakie sytuacje stwarzać, żeby te procesy uczenia się szły możliwie sprawnie. Czy gimnazja wyrównywały szanse rozwojowe? Jedne tak, inne nie. Znaczenie ma, jacy ludzie tam pracują, czym się zajmują dzieci. Ale ogólniej mówiąc, szkoła żadnego szczebla nie będzie miała sukcesu, jeśli kończy się egzaminem, który nie ma na nic wpływu. Egzamin gimn