Co kryje krypta kościoła Franciszkanów Reformatów w Krakowie?

Mikroklimat. Bez niego nie przetrwaliby. Przez cztery pory roku, niezależnie od temperatury na zewnątrz, tu jest ok. 16 stopni na plusie. Kiedy wyżej leje, tu od XVII w. wilgotność utrzymuje się na poziomie 50–60 proc. I panują ciemności.  Andrzej, opiekun krypty w krakowskim kościele Franciszkanów Reformatów, przyznaje, że za jego życia tylko raz mikroklimat zwariował. Stało się to, kiedy bracia otworzyli podziemia na świat doczesny. Wilgotność i temperaturę podniósł zmasowany oddech wycieczek. Dzieła zniszczenia dokończyły nowa izolacja pionowa w klasztorze i zbyt długo trwające narady konserwatora zabytków i braci. Kiedy XVII-wieczne szaty zaczęły nasiąkać wodą, jedynym ratunkiem okazał się osuszacz powietrza. Stoi do dziś, niedaleko krypty Modrzejowskich, kilka kroków od krypty Strusów. Cichy, wyłącza się niczym rezerwuar WC, kiedy wiaderko napełni się wodą. Andrzej musi codziennie je opróżniać, a w księdze wyłożonej przy wejściu do krypty zapełniać kratki. Dzień, godzina, temperatura na zewnątrz, temperatura w środku, wilgotność wyrażona procentowo, ilość wyniesionej wody w litrach. Bez Andrzeja, który ze swoim oddechem jako jedyny świecki ma tu dostęp (krypta jest obecnie zamknięta dla zwiedzających), mikroklimatu by nie było.   Obowiązki Wcześniej musi jednak zamieść liście lub odgarnąć śnieg z przylegających do murów klasztoru ulic Reformackiej i Świętego Marka. Potem – jeśli to lato lub jesień – zagrabić ogród i drogę krzyżową. Do jego obowiązków należy też opieka nad przyklasztornym parkingiem. Idealny, bo kilka kroków od rynku i z szeroką bramą. Książęta Lubomirscy z sąsiedniej kamienicy nie mają takiego szczęścia. W ich bramie nie zmieszczą się ferrari, range rover i porsche. Dlatego parkują pod sypialnią Andrzeja, salką w dawnym klasztorze sióstr bezhabitowych. W latach 80., kiedy siostrzyczki mieszkały przy reformatach, Andrzej był wojskowym, dyplomowanym mierniczym w artylerii. Lubił pożyć. Popić, potańczyć, poflirtować. Rodzice i brat jeszcze żyli. Odwiedzał ich czasem w Żarkach Żydowskich. Mama skończyła pedagogikę i była nauczycielką, ojciec – były wojskowy – pracował w administracji. Sąsiedzi z Żarek musieli ich lubić, bo kiedy rodzice dostali nowe mieszkanie, przenieśli ich dobytek na plecach. Akurat tego dnia nad światem unosił się Jurij Gagarin.   Andrzeja trzymały te historie. A potem poleciał, popłynął. Kiedy ocknął się w łaźni Caritasu, nie miał rodziny, domu i pracy. Pomodlił się u kapucynów: Boże, daj sens. Kilka dni później usłyszał, że reformaci (kilka kościołów dalej) szukają ludzi do pomocy przy sprzątaniu i ogrodzie. Przesiał stary kompostownik i na bazie torfu zrobił nowy trawnik. Zasadził kwiaty. Zreperował bramę. Bracia byli zadowoleni, a on po kilku miesiącach nabrał śmiałości. Zapytał: czy jest tu miejsce dla mnie?   Przeszłość Sióstr bezhabitowych już nie było. W ich dawnej kaplicy bracia wstawili dla niego  łóżko. Z tyłu miał wysokie okna, przed sobą wgłębienia w ścianie. W jednym z nich, pozostałości po ołtarzu, jeszcze wisiał pociągnięty brunatną bejcą krzyż. Zdjął, wyczyścił, pomalował. Bracia docenili, wzięli odnowionego Jezusa na adorację w Wielki Piątek. Jeden z nich zapytał, czy wie, że w sprzątanym przez niego ogrodzie leżą setki zmarłych na malarię. Potem ten sam brat pożyczył mu książki o historii zakonu. A później do jego obowiązków ojcowie dorzucili sprzątanie krypty, w której od 1667 do 1870 r. grzebano mnichów i ich dobrodziei. Z lektur już wiedział, że szczątki rozkładały się wolniej dzięki mikroklimatowi. Z prawie tysiąca zmarłych – po generalnych porządkach pod koniec XIX w. i otwarciu krypty dla zwiedzających – zostało 71 trumien z najlepiej zachowanymi ciałami i cztery postaci zakonników ułożone wprost na ziemi. Przez dwa wieki pochowanych tu oglądano falami, z przerwą na okupację hitlerowską i sezonowe czyszczenie z korników i bakterii.  Zanim po ponownym otwarciu pod wpływem zmasowanych oddechów mikroklimat zwariował, Andrzej tylko zdejmował pajęczyny i czyścił szklane wieka trumien. Zraszał je płynem do mycia okien, pucował szmatką. Patrzył na zetlałe różowe wstążki pochowanej w stroju ślubnym Urszuli Morszkowskiej (zm. 1787 r.), błękitno-zielono-żółte szaty biskupa Michała Szembeka (zm. 1726 r.), wyszywany złotą nicią szlachecki pas barona Mikołaja Gostowskiego (zm. 1827 r.). O nich mógł przeczytać w podręcznikach historii Polski albo w internecie. Ale kim była dziewczynka z krypty Modrzejowskich? Jej ciało, przysypane piaskiem, w trumnie obitej czerwonym suknem znaleziono podczas XIX-wiecznych porządków. Albo bezimienny żołnierz napoleoński. Niski, w niebieskim mundurze ze złotymi guzikami, z wiśniową czapką i w butach z owczej skóry. Albo wreszcie, kim są pochowani tu mnisi? Bez rodziny, jak on. Składani wprost na ziemi, z kamieniem pod głową. Niektórym wkładano w dłonie kartki z wypisanym imieniem, funkcją. Ale przez wieki napisy wyblakły, kartki się rozpadły. Kiedy Andrzej dostał pieniądze z pomocy społecznej, kupił w antykwariacie wydaną w 1893 r. książkę Maurycego Wilczyńskiego o historii reformatów. W niej znalazł spis i krótkie biografie złożonych w krypcie zakonników. Ich historie – tak jak kiedyś te z Żarek Żydowskich – zaczęły go trzymać. Na przykład historia ojca Węgrzynowicza (zm. 1721 r.). Za życia zmywał naczynia i robił małe krzyżyki z gipsu, które potem ustawiał na parapetach. Albo uznawanego za świętego, jedynego złożonego w przeszklonej trumnie, ojca Sebastiana Wolickiego (zm. 1732 r.). Za życia, gdy wyrywano mu zęby, nawet nie syknął. Czy wreszcie Domicelli Skalskiej (zm. 1864 r.). W krypcie zastygła w pozie pełnej spokoju, w białym czepcu, z podwiązaną brodą. Za życia nie miała nic oprócz habitu. W nim sprzątała kościół i haftowała ornaty. Dopiero po jej śmierci bracia dowiedzieli się, że ich babka kościelna była bogatą szlachcianką, potrójną wdową i matką. Przyjemność Andrzej mówi o sobie: wolontariusz. Ale gdyby był męski odpowiednik słowa babka kościelna, wolałby go używać. Kiedy przyszedł do zakonu, miał tylko to, co na sobie. I torbę. W niej sweter, dwie zmiany bielizny, Biblię i powieść sensacyjną. Z każdym rokiem w sypialni z wgłębieniem po ołtarzu pojawiało się więcej książek. Niektóre, jak „Kwiaty polskie” Juliana Tuwima, znalazł na śmietniku. Inne, jak „Panny z Wilka” Jarosława Iwaszkiewicza, kupił w antykwariacie. „Umysł