Jak animatorzy z Lublina czarują mieszkańców

Teresa, która przeżyła w kamienicy przy Kunickiego pół wieku, młodych sąsiadów nie zna. Jeśli można na kogoś liczyć, to na starszych, zasiedziałych. Ale powykruszali się. Do wygodniejszych mieszkań, w których nie trzeba palić w piecu, wielu na tamten świat. Barbara, niegdyś telegrafistka i chałupniczka, mieszka tu 76 lat. Pamięta, jak kiedyś wszyscy razem żyli na wielkim, gwarnym podwórku. Częstowali się świątecznymi przysmakami. W ciepłe dni rozkładali na kocach na trawie. Dziś jest tu beton. Ale najbardziej, mówi 82-letnia Barbara, przez te lata zmienili się ludzie. Pozamykali się w domach. Kunickiego to główna ulica dzielnicy Dziesiątej w Lublinie. Między wojnami powstało tu osiedle kolejarskie. W PRL rozrosło się, doszły bloki, kilka wieżowców i domki jednorodzinne. – To trudna dzielnica, w której jest dużo bezrobotnych, biedy i jak wszędzie samotności – mówi Bogusław Byrski, aktor teatru im. Hansa Christiana Andersena w Lublinie, dorabiający jako animator kultury. Z badań CBOS wynika, że większości Polaków (58 proc.) wystarczają poprawne, ale niezbyt bliskie relacje sąsiedzkie. Co dziesiąty unika jakichkolwiek takich kontaktów, najczęściej ogranicza się do konwencjonalnego dzień dobry. Rzadziej niż w połowie lat 90. Polacy świadczą sobie drobne przysługi i utrzymują kontakty towarzyskie. – Dużo pracujemy i mamy mniej czasu na troszczenie się o relacje sąsiedzkie, choćby na rozmowę w windzie – mówi Anna Pokrzywa, pracownik naukowy z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, która obroniła pracę magisterską „Sąsiedzi w wielkim mieście”. – Nawet już po cukier do sąsiada się nie chodzi, gdyż mamy sklepy otwarte non stop. Dr Joanna Bielecka-Prus, socjolożka z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, przytacza niedawne badania swojej studentki Justyny Korpysz na lubelskim osiedlu Adama Mickiewicza – im ludzie są starsi i dłużej tam mieszkają, tym kontakty między nimi zdecydowanie bardziej intensywne. Natomiast młodsi nie znają się i nie mają takiej potrzeby. Czarowanie dzielnicy Dziesiątej Dwa lata temu lubelscy animatorzy postanowili odczarować Dziesiątą. Z jej brzydoty, smutku i marazmu. I tak narodził się projekt „Podwórka na temat, czyli czarujemy przestrzeń dzielnicy Dziesiąta”, finansowany z budżetu obywatelskiego. Pomysł na rewitalizację sześciu najbardziej zaniedbanych podwórek dzielnicy, autorstwa Karoliny Koguciuk z lubelskiego stowarzyszenia Progres, był taki, aby mieszkańcy sami zaangażowali się w zmianę miejsca, w którym żyją. Najważniejsze jednak było to, aby zaczęli ze sobą rozmawiać. Tak było m.in. na Pięknej. Zofia Grzegorczyk, emerytowana pielęgniarka ze szpitala kolejowego, po powrocie z sanatorium nie dowierzała własnym oczom. Na placu już nie było dwumetrowych chaszczy skrywających rozmaite śmieci – od butelek po dętki samochodowe. Bo wtedy, kiedy ona się leczyła, na Piękną zawitali animatorzy. Po kilku spotkaniach (początkowo przychodziło tylko kilka osób) zapadła decyzja – porządkujemy plac. Animatorzy przy pomocy radnego załatwili kontener. Ludzie poprzynosili siekierki, szpadle, rękawiczki i worki na śmieci i wzięli się do pracy. Potem były zakłady, ile butelek pojawi się na skwerku po długim weekendzie. Szok, bo było czysto. Zofia Grzegorczyk nakupiła więc w ciucholandzie swetrów po złotówce. Jej 85-letnia mama cierpliwie je spruła, a Zofia zrobiła wielki kolorowy szal, którym opatulono kasztanowe drzewo rosnące na środku placu. To był protest, że miasto dba o inne kasztany, a ten jest bezpański. Kasztan jest przecież wrażliwy i wymaga ochrony przed szkodnikami. Poskutkowało. – Podczas spotkań pytaliśmy mieszkańców o wspomnienia związane z ulicą, o ludzi, którzy tu kiedyś mieszkali – mówi Anna Poterucha-Radomska, animatorka. – Poprosiliśmy też, aby pokazali nam, co pięknego jest na Pięknej. Ci ludzie znali się, ale wcześniej ze sobą nie rozmawiali. Teraz siłą rzeczy zaczęli. Nie inaczej było też na podwórku przy Kunickiego 23, gdzie Bogusław Byrski wspólnie z Konradem Bielą, kolegą z teatru, wyciągnęli ludzi z domów, zapraszając na wspólne grillowanie, koncert francuskiej piosenki, a dzieci na warsztaty plastyczne i czytanie bajek na podwórku. To wtedy zwrócili uwagę na energiczną emerytkę Elżbietę, sprawną organizatorkę. Kiedy przygotowywano koncert francuskiej piosenki, skrzyknęła mieszkańców, aby przygotowali scenę, i zmobilizowała dzieciaki do jej udekorowania. Animatorom udało się zachęcić ludzi do pomalowania drzwi 180 komórek! Poodnawiali też stare krzesła, na których można siadać w cieplejsze dni. Przy pomocy fachowców udało się też wymienić kostkę brukową przy wjeździe. Podwórkowa telewizja Kolejnym krokiem ku lepszemu sąsiedztwu miała być podwórkowa telewizja, finansowana przez Urząd Miasta w Lublinie. Bo ta prawdziwa zamyka ludzi w domach, a podwórkowa może ich otworzyć. Program „Pelasia i przyjaciele”, nagrywany na podwórku przeważnie w niedzielę, trafił na YouTube. Pierwszy odcinek był o gotowaniu – zaproszono kucharza, a degustacja oryginalnych sałatek przyciągnęła dzieci. Następne były o idealnym mężczyźnie, wspomnieniach z dzieciństwa, modzie dawniej i dziś, nauce angielskiego. Wszystko w tonie zabawy. Pelasia to pseudonim wspomnianej już 62-letniej Elżbiety, frontmenki programu. Przy śniadaniowym stoliku zasiadały też Barbara i Maria. Wpadały Nella i Krystyna. Bywał Jarosław Kozidrak z gitarą, niegdyś filar zespołu Bajm, od niedawna wynajmujący mieszkanie na Kunickiego, zachęcony przez sąsiadki do śniadaniowych biesiad. Nikt by nie uwierzył, że Krystyna się ośmieli i zaśpiewa przed kamerą. Dostała tu mieszkanie 30 lat temu za dozorostwo. Znała wszystkich, a potem zamknęła się w swoim świecie. Telewizja pomogła też bezrobotnemu Waldkowi, który mieszka tu od urodzenia. Nie miał lodówki i psuło mu się jedzenie przynoszone przez dzieci, potrzebny był mu też dekoder. Elżbieta zaapelowała w programie o pomoc. Waldek dostał nie tylko lodówkę i dekoder, ale i ubrania. Kiedy nagrywano ostatni odcinek na podwórku, nikt nie podchodził, nie przysłuchiwał się, większość okien była zamknięta. Zapytani o telewizję mieszkańcy czmychali do klatek. – Ludzie oglądają nasze programy zza firanki, ale żeby przyjść i pomóc, to gorzej – ubolewa Elżbieta. Na YouTube było lepiej – pierwszy odcinek o gotowaniu miał ponad 14 tys. odsłon. Pozytywnych komentarzy było więcej niż krytycznych. – Jesteśmy na początku otwierania się tej społeczności – nie traci nadziei Konrad Biel. – Jeszcze rok temu taka telewizja nie wchodziłaby w grę. Jacek Gralczyk, edukator związany z Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej, przyznaje, że podwórkowa telewizja to takie świecidełko, które przyciągnęło inne media. Przyjeżdżały ogólnopolskie stacje telewizyjne, radio, gazety, błyskały flesze. Ale dla Gralczyka dużo ciekawsze jest to, co się stało z kobietami występującymi w podwórkowej telewizji. Przyznaje, że nie docenił Elżbiety. Starsza pani po przejściach, borykająca się z wieloma problemami, zyskała we własnych oczach i najbliższych. Sama Elżbieta chwali się, że spełniła swoje marzenie – pojawiła się w prawdziwej telewizji, w „Pytaniu na śniadanie”. Dziś pozuje do zdjęć jak rasowa celebrytka. Tylko ubolewa, że nie spływa za to dla niej żaden grosz. Punkty kultury Socjolog amerykański Louis Wirth już w 1938 r. w swojej książce „Urbanism as a Way of Life” pisał, że nowoczesne miasta zmieniają ludzi, osłabiając więzi rodzinne i sąsiedzkie. Wirth wręcz zwiastował zmierzch sąsiedztwa. Zdaniem dr Joanny Bieleckiej-Prus nadzieję na to, że tak się nie stanie, daje rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w tym działalność organizacji pozarządowych i animatorów kultury. Ludzie dziś często jednoczą się wokół konkretnego problemu, który trzeba rozwiązać. Tak zbliżyli się do siebie mieszkańcy Pięknej, zabiegając o wybudowanie na ulicy progu zwalniającego dla samochodów (niestety, Zarząd Dróg i Mostów odmówił, bo na ulicy nie było dotąd żadnego wypadku) oraz o zorganizowanie na skwerku placu zabaw dla dzieci. Wprawdzie miasto się nie zgodziło, bo nie pozwalają na to przepisy, ale ludzie przynajmniej wywalczyli, że na placu będzie płot. Za kilka dni zawisną na nim zdjęcia mieszkańców Pięknej – stare i współczesne, stylizowane na stare. Będzie na nich też Zofia Grzegorczyk i jej mama. Na 61. urodzinach Zofii, zorganizowanych na placu przy Pięknej wyposażonym w ławeczki i