Speckomisja ds. reprywatyzacji: naprawi czy zaszkodzi?

Komisja do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wydanych z naruszeniem prawa”, bo tak się ona nazywa, ruszy 5 maja 2017 r. Tego dnia osiem osób wybranych przez polityków, z przewodniczącym wskazanym przez ministra sprawiedliwości i zaakceptowanym przez ministra spraw wewnętrznych, działając w szczególnym trybie, przejmie kompetencje sądów. Osiem osób bez wymogu wykształcenia prawniczego, i w ogóle wykształcenia wyższego, będzie rozstrzygać w drodze głosowania o zgodności decyzji reprywatyzacyjnych z prawem. Będzie mogło cofnąć każdy wyrok sądowy, nieważne, ile lat temu wydany, i każdą decyzję reprywatyzacyjną. Będzie też mogło wstrzymać bieg sądowych postępowań, dokonywać wpisów do ksiąg wieczystych, zlecać przeszukania i zajęcia „w celu zabezpieczenia dowodu lub zabezpieczenia zwrotu równowartości nienależnego świadczenia”, odbierać nieruchomości lub nakazywać zwrot kwoty, za którą je sprzedano, czy zwrot pobranego odszkodowania. Komisja dała sobie też prawo do odstąpienia od zastosowania kar finansowych. Czy to w ramach swoistej nagrody za „współpracę” (podanie nazwisk wspólników, zeznania obciążające innych)? W opinii sporządzonej na zlecenie Biura Analiz Sejmowych dr hab. Maciej Matczak, adiunkt w Instytucie Nauk o Państwie i Prawie na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, zwracał uwagę, że decyzje o istotnym znaczeniu dla sytuacji majątkowej i prawnej jednostki będą podejmowane w oparciu o niejasne i uznaniowe kryteria. Rodzi to poważne wątpliwości co do zgodności m.in. z art. 2 konstytucji. A także z art. 175 par. 2 mówiącym, że tryb doraźny w sądownictwie – tu dany komisji – może być ustanowiony tylko na czas wojny. Mimo takich zastrzeżeń Sejm przyjął ustawę o komisji, a prezydent ją podpisał. – Co powoduje wiele komplikacji prawnych – przyznaje konstytucjonalista prof. Marek Chmaj. – Jeżeli, nawet za wiele lat, Trybunał Konstytucyjny stwierdzi jej niekonstytucyjność, każdy, kogo dotkną skutki jej działań, będzie mógł pozwać Skarb Państwa o odszkodowania. Żadna decyzja takiej komisji nie będzie miała takiego waloru jak sądowy wyrok. Prawdziwy spadek na fałszywy testament Kupcy roszczeń do 32 hektarów przedwojennej spółki Nowe Dzielnice, oddalonych 5 minut jazdy od Pałacu Kultury i wartych co najmniej 142 mln zł, po wyroku z listopada 2016 r., który unieważniał tę transakcję, nie wystąpili nawet o jego pisemne uzasadnienie. Co oznacza, że nie będą odwoływać się od tego wyroku. Pozew w tej sprawie złożyła Prokuratura Okręgowa Warszawa Praga, korzystając z uprawnień, jakie daje art. 7 Kodeksu postępowania cywilnego mówiący, że prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie i wziąć udział w każdym postępowaniu, „jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego”. Zwrotu hektarów dokonał w 2003 r. urzędnik ówczesnego prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego, za co został wyrzucony z pracy, a niebawem prokuratura praska wszczęła śledztwo karne. Najpierw odnośnie do okoliczności, w jakich reaktywowano spółkę. Akcje, żeby były uznane za ważne, musiały być do 31 marca 1948 r. zgłoszone w kraju bądź w konsulacie. Na kilkuset akcjach, które posłużyły do reaktywacji spółki, była pieczęć konsulatu z tą właśnie datą i podpisem wicekonsula Stanisława Lamenta. Prokuratura odkryła jednak, że Lament pracę w MSZ rozpoczął rok później, a samych akcji nikt nie miał prawa posiadać, bo jako spłacone w ramach umowy z Belgią powinny były leżeć w magazynach Ministerstwa Finansów. Prokuratura przyjęła więc, że osoby legitymujące się tymi akcjami weszły w ich posiadanie w sposób nieuprawniony, więc nie były następcami prawnymi spółki, a samych akcji nie można uznać za zarejestrowane. Nie było więc praw do przejęcia ziemi. Sprawa karna odnośnie do posłużenia się akcjami kolekcjonerskimi w celu wyłudzenia nieruchomości wciąż się toczy. Skąd akcje znalazły się u Wandy Marek, nie udało się ustalić. Kobieta przyniosła je do sądu gospodarczego w 1998 r. i zmarła, zanim ją przesłuchano. Zdążyła zgłosić jako kuratora dla spółki aplikantkę z kancelarii adwokata Andrzeja Muszyńskiego, znanego kupca roszczeń. Kurator szybko zwołała walne zgromadzenie, na którym wybrano nowe władze spółki: m.in. mecenasa Muszyńskiego, drugiego kupca roszczeń Mirosława Bieńka i określającego się mianem kolekcjonera akcji Tomasza Górniaka, zasiadającego już we władzach kilku reaktywowanych spółek, m.in. Giesche. Kodeks karny to jedno, a zdobyty wartościowy grunt to drugie. Dlatego prokuratura praska zabrała się też do odkręcania sprawy „zwrotu”. To był precedens. Na początku 2012 r. wystąpiono do sądu gospodarczego o wznowienie postępowania o reaktywację Nowych Dzielnic jako dokonanej przez osoby, które nie miały do tego legitymacji. Wojna sądowa była ostra, sąd za pierwszym razem nie zgodził się, a gdy po apelacji ruszono z procesem, druga strona domagała się jego zawieszenia do czasu wyjaśnienia, w jaki sposób pieczątka Stanisława Lamenta znalazła się na akcjach. Prokuratura oponowała, że to nie ma nic do rzeczy. Ostatecznie w 2013 r. sąd postanowił wykreślić spółkę z KRS – i odesłać do historii, gdzie jej miejsce. A ponieważ wcześniej, w 2000 r., zarząd Nowych Dzielnic sprzedał za 1 mln zł swoje roszczenia spółce Projekt S (która potem przekształciła się w Projekt Saska z udziałowcem, dużą firmą deweloperską, która zaczęła pracę nad projektem budowy na tych gruntach wielkiego osiedla), prokuratura postanowiła podważyć ten akt. Zwykle to się nie udaje. Trudno wykazać, że kupujący był świadomy tego, że nieruchomość ma feler, a tego, co nabyte w dobrej wierze, nie można już odebrać (tak było choćby w sprawie przejęcia kamienicy przy Tykocińskiej 30 na Pradze na podstawie sfałszowanego testamentu. Nieistotne, że udowodniono przestępstwo i nawet skazano tego, który świadomie posłużył się nim, skoro sprzedał już kamienicę córce, a ona firmie deweloperskiej). W przypadku Nowych Dzielnic prokuratura znalazła jednak w umowie sprzedaży roszczeń przesądzający element – udziałowcami spółki kupującej, czyli Projektu S, były osoby, które jednocześnie wchodziły w skład organu władz spółki Nowe Dzielnice. Roszczenia sprzedano niejako samym sobie, więc trudno mówić o kupnie w dobrej wierze. 4 listopada 2016 r. sąd unieważnił umowę sprzedaży, nakazując spółce zapłacić 50 tys. zł kosztów sądowych. Grunty wróciły do miasta. Interwencji prokuratur w sprawach o reaktywowanie przedwojennych spółek jest więcej. Na Pradze: m.in. w sprawie przedwojennej spółki Pierwsza Spółka Mechaników Samochodowych, do której należała warszawska kamienica przy ul. Kaleńskiej 7 (obecnie Kickiego 4/6); dużej przedwojennej firmy Bracia Janike. Fabryka dźwigów (m.in. nieruchomość przy Podskarbińskiej 32/34 na warszawskim Grochowie). Sądy gospodarcze od kilku lat są zobligowane zawiadamiać prokuraturę o każdym wniosku o reaktywację spółek, a prokuratura ma prawo przystąpić do sprawy, jeżeli uzna, że wymaga tego ważny interes społeczny, i zwykle to robi. Liczba spraw reprywatyzacyjnych gwałtownie wzrosła po wybuchu w 2016 r. afery ze zwrotem działki Chmielna 70 na placu Defilad, której wartość szacowana jest na 160 mln zł. Ten oraz 160 innych przypadków, a będzie więcej, ma aktualnie pod lupą powołany jesienią 2016 r. specjalny 9-osobowy tzw. zespół dekretowy w warszawskiej Prokuraturze Regionalnej, który bez rozgłosu zajmuje się tym, czym – zapewne w świetle kamer – od maja ma się zająć komisja. Zespół prokuratorów analizuje decyzje reprywatyzacyjne pod kątem ich zgodności z prawem i szanse na ewentualne wzruszenie już wydanych orzeczeń w sądzie. – Prokurator dysponuje środkiem prawnym w postaci sprzeciwu, z którego korzysta w sytuacji zaistnienia przesłanek uzasadniających stwierdzenie nieważności decyzji ostatecznej lub też wznowienie postępowania – mówi Krzysztof Kosieradzki, kierownik zespołu prokuratorów w Prokuraturze Regionalnej w Warszawie. Do tej pory zespół złożył do Samorządowego Kolegium Odwoławczego 6 sprzeciwów odnośnie do decyzji zwrotowych lub odszkodowawczych warszawskich nieruchomości dotyczących Waszyngtona 136, Odolańskiej 7, Koszykowej 33 i Sieleckiej 36/38. Aż trzy sprzeciwy dotyczą kamienicy przy Noakowskiego 16, odziedziczonej przez męża i córkę Hanny Gronkiewicz-Waltz, prezydent Warszawy. Prokuratura podważa legalność jej zdobycia tuż po wojnie przez przodka Waltzów (dysponuje późniejszymi dokumentami, które powołują się na wyrok, na jaki został skazany za to fałszerstwo, samego wyroku nie ma). Przy działce Chmielna 70 prokuratorzy podważają też decyzje Samorządowego Kolegium Odwoławczego stwierdzające, że odmowa przyznania prawa własności czasowej kamienicy tuż po wojnie była niezgodna z prawem (a taka decyzja jest podstawą każdej decyzji o zwrocie nieruchomości). – SKO w swoich decyzjach naszym zdaniem opiera się na odosobnionym wyroku NSA. My prezentujemy stanowisko odmienne i mamy na to kilka orzeczeń NSA – mówi prok. Kosieradzki. Jeśli sprzeciw prokuratury okaże się skuteczny, może pociągnąć za sobą nieważność całej masy podobnych do siebie orzeczeń SKO w spawach budzących wątpliwości prokuratury. W obronie zasad Sama działka Chmielna 70 jest tymczasem niesprzedawalna, z zas