Jak działa gdańska rada ds. społecznych

Ostatnio, kiedy polski rząd zaskarżał do Trybunału Sprawiedliwości UE dyrektywę unijną, która ma służyć poprawie jakości powietrza, w Gdańsku ława przysięgłych do spraw społecznych pracowała nad rekomendacjami dla władz miasta. Nazywa się to panel obywatelski. 30 kobiet i 26 mężczyzn to Gdańsk w pigułce: gremium odwzorowuje skład mieszkańców miasta, z uwzględnieniem płci, wieku, wykształcenia, a także dzielnic, w których mieszkają. Wyłoniono ich w wieloetapowym losowaniu. Najpierw wysłano zaproszenia do z górą 9 tys. gdańszczan, którzy spełniali kryteria demograficzne. Odpowiedziało 10 proc. Spośród nich za pomocą specjalnego programu oraz rzutu kostką do gry wybrano obecnych na sali. Inaczej niż amerykańscy sprawiedliwi, którzy obradują tak długo, aż ustalą werdykt, gdańska ława przysięgłych do spraw społecznych spotyka się przez kolejne trzy soboty i jedną z niedziel. Miasto wypłaca im diety – po 150 zł za każdy dzień. Podczas spotkań otrzymują całą dostępną wiedzę od przedstawicieli urzędów i wyspecjalizowanych instytucji, zaproszonych ekspertów, aktywistów organizacji pozarządowych, radnych dzielnic. Po to, by dyskutując i głosując, podobnie jak to robią amerykańscy sędziowie przysięgli, mogli wypracować rekomendacje dla prezydenta i radnych. Panel obywatelski jest formą tzw. demokracji deliberacyjnej. Na Zachodzie formą dość świeżą, w Polsce raczkującą. Gdańsk jest pierwszym miastem, które zdecydowało się spróbować. – W przypadku ławy przysięgłych i prokurator, i obrońca robią selekcję. Tu takiej selekcji nie ma. Musi być stosunkowo duża grupa uczestników, żeby nie wzięły góry czyjeś ekstremalne poglądy. Chodzi też o poczucie, że jest reprezentowany cały Gdańsk. Przyjęliśmy proporcję jeden panelista na 10 tys. mieszkańców – tłumaczy dr Marcin Gerwin, inicjator panelu. Jest politologiem, specjalistą od zrównoważonego rozwoju. Wcześniej zaszczepił w Trójmieście ideę budżetu obywatelskiego. – Organizacja panelu oznacza gruntowne prześwietlenie jakiegoś obszaru funkcjonowania miasta – dodaje Marcin Gerwin. – Przyjeżdżają niezależni eksperci, nie szczypią się, mówią, jak jest. Decyzję podejmują ludzie, których celem nie są przyszłe wybory, ale dobro wspólne. Można się spodziewać rozwiązań lepszej jakości. Miasto w oparach Joanna Dunajska, nauczycielka z Oruni, nie wahała się, czy wziąć udział w panelu. Cierpi na alergię, więc jakość powietrza leży jej na sercu. Pamięta, jak cztery lata temu pojechała do Nowego Targu. Nie mogła przejść kilkuset metrów, zanosiła się upiornym duszącym kaszlem z powodu smogu. Adam Kosiński, przedsiębiorca z Przymorza, przyjął zaproszenie z czystej ciekawości. A Józefowi Wysieckiemu z dzielnicy Aniołki, technikowi, pracownikowi firmy telekomunikacyjnej, żona powiedziała: idź, coś może zrobimy dla miasta. Bo żonę bolą różne sprawy – brak zieleni, wycinka drzew, nadmierny ruch samochodowy… Danuta Makowiec, od 1995 r. emerytka, poczuła się wręcz szczęśliwa. Bo na co dzień nie ma wielu kontaktów z ludźmi. A syn, który jest po ochronie środowiska, nazwał ją farciarą. Panel o jakości powietrza nie był pierwszy. Jesienią 2016 r. na podobnych zasadach, ale w innym składzie, zajmowano się w Gdańsku ochroną przed powodzią. Mieszkańcy mieli świeżo w pamięci lipcową gwałtowną ulewę, która część ulic zamieniła w rwące potoki. A przecież od wielkiej powodzi w 2001 r. dużo pieniędzy wydano na inwestycje, które miały uczynić miasto bezpiecznym. Zagrożenia powodziowego gdańszczanie są na ogół świadomi. Problem jakości powietrza tak oczywisty już nie był. Rzadko pojawia się w miejskich komunikatach ostrzegawczych, uspokajająco zabrzmiały też pierwsze diagnozy przedstawione przez ekspertów – że w Gdańsku i tak lepiej niż w niejednym małym mieście na Pomorzu. Część panelistów zaczęła się wahać: czy problem nie jest wydumany? Niebawem eksperci uświadomili im jednak względność różnych danych, którymi byli dotąd karmieni. Teraz w kuluarach gdańscy sprawiedliwi odmieniają przez przypadki słowo świadomość. Mówią, że to ich największy zysk z udziału w tych spotkaniach. Dzielą się ze znajomymi, rozsyłają mailem prezentacje ekspertów. – Do głowy mi nie przyszło, że to, co leci z naszych kominów, jest większym zagrożeniem niż te kłęby, które unoszą się nad elektrociepłownią – wyznaje Adam Kosiński. Gdańsk od lat notuje wyższą niż w innych rejonach kraju zachorowalność na nowotwory i nie bardzo wiadomo, skąd się to bierze. Paneliści pytali o ewentualny wpływ powietrza. Prof. Lidia Wolska z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, szefowa Zakładu Toksykologii Środowiska, musiała odpowiedzieć: nie wiem. Bo badania epidemiologiczne, łączące stan środowiska ze stanem zdrowia ludzi, są w Polsce mocno zaniedbane. A pył pyłowi nierówny. Lidia Wolska zabiegała o budowę laboratorium zajmującego się chemizmem pyłów. Nie wyszło. A Czesi takie laboratorium mają. – Jeden z pracowników Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska zajmujących się monitoringiem powietrza zapytał, po co te badania. Jak się ludzie dowiedzą, co tam jest, to będą chcieli coś z tym zrobić – relacjonuje Gerwin. W oczach gdańskich przysięgłych dużo stracił węgiel. Pod koniec panelu bronili go tylko nieliczni. Wielkim zaskoczeniem było, że w Gdańsku palenisk na węgiel jest ponad 29 tys., to więcej niż w liczebniejszym o 200 tys. ludzi Krakowie. – Prywatnie, po tym wszystkim, co usłyszałam, pomyślałam, żeby kupić sobie oczyszczacz powietrza. Także w prezencie swoim dzieciom i rodzicom – opowiada Joanna Dunajska. – Ale zaraz pomyślałam, że to nie jest rozwiązanie, że nie odgrodzę się od świata. Nie wszystkich ludzi stać na oczyszczacze. No i to jest tylko w domu. A co, gdy wyjdziemy na zewnątrz? Zerwać z myśleniem urzędniczym Równie często jak o wzroście świadomości gdańscy wybrańcy mówili o dobru wspólnym, o przyszłych pokoleniach. Dunajska, polonistka, już po pierwszym spotkaniu dostrzegła pewne zmiany: – Na początku wypowiedzi zaczynały się od „ja myślę”. A później już było: „my myślimy”. Józef Wysiecki podkreśla, że to ciekawe, że wybrana losowo grupa ludzi może stworzyć jakąś nową jakość, jakąś energię. – Takie panele powinny odbywać się częściej – dodaje. – Żeby było jak w Szwajcarii, że pyta się obywateli i oni decydują rozsądnie. Nie byłoby paneli, gdyby nie prezydent Gdańska Paweł Adamowicz. Gdy Marcin Gerwin przyszedł do niego z tą propozycją, otoczenie prezydenta było sceptyczne. Zdaniem Adamowicza część urzędników uważa, że wszystko wie lepiej. Część nie jest przygotowana do bycia partnerem dla społeczeństwa obywatelskiego – do słuchania, budowania sojuszy. Są – jak to określa Adamowicz – bardziej menedżerami tradycyjnymi niż społecznymi. A tu jesz