Coraz więcej dzieci odbiera sobie życie

Sześciolatka odratowano. Miał kłopoty w przedszkolu. 13-letni Adrian z Łodzi miał mniej szczęścia. Powiesił się na spodniach od piżamy w swoim pokoju, kiedy mama udała się na popołudniową drzemkę. Nie pomogła prawie godzinna reanimacja. Już po śmierci chłopca starszy brat dostał się do jego komputera. Odkrył bloga, w którym niemal wszystkie wpisy dotyczyły tęsknoty za ojcem pracującym w Anglii. Nikodem z Piły, również 13-latek, wyskoczył z okna wieżowca. Nie dzielił się problemami ani w domu, ani w szkole. List pożegnalny, który matka znalazła pod łóżkiem, był długi. Chłopiec precyzyjnie opisywał swoje emocje, lęki, reakcje otoczenia. Dlaczego nie porozmawiał o nich z rodzicami albo pedagogiem? Rodzice Nikoli z Dobrego Miasta przestali poznawać dziewczynę, kiedy zaczęła naukę w liceum w Olsztynie. Nie wiedzieli, że córka jest obiektem drwin rówieśników i starszych licealistów. Skromna, cicha, przestraszona, ze wsi, w niemodnych ciuchach, idealna ofiara dla rozkrzyczanych nastolatków. Przeważył film, który koledzy z klasy nagrali na urodzinach jednej z dziewczyn. Prawie pięć minut kpin i głupich dowcipów z Nikoli. Kiedy zobaczyła go w internecie, poszła do altanki w ogródku i przewiesiła gruby sznur przez lampę. Ojciec znalazł ją martwą następnego dnia rano. Jak to, próbował się powiesić? Z danych policji wynika, że liczba prób samobójczych wśród dzieci rośnie i zbliża się do 800 rocznie (2016 r. – 475, 2017 r. – 730, 2018 r. – 772). Zaś liczba skutecznych samobójstw oscyluje dookoła setki (2016 r. – 103, 2017 r. – 116, 2018 r. – 97). Problem w tym, że statystyki mogą być mylące. Samobójstwo czy próba samobójcza to coś, co stygmatyzuje i ofiarę, i rodzinę – stąd skłonność do wyciszania sprawy. To znaczy, że jeśli nastolatek rzucał się pod pociąg, bliscy będą raczej mówić, że brał udział w wypadku komunikacyjnym. Dlatego eksperci przestrzegają, że prawdziwa liczba dziecięcych prób samobójczych może porażać. – Nie wykluczam, że trafia do nas co 20. albo i 30. desperat, a pozostałe przypadki są tuszowane przez rodziny i samych nastolatków – mówi Maurycy Araszkiewicz, psychiatra pracujący z dziećmi i młodzieżą w bydgoskim Szpitalu Uniwersyteckim im. Jurasza. – Często rodzice robią wielkie oczy. Jak to? On się próbował powiesić, a przecież nie ma z nim żadnych problemów wychowawczych! Pewnie to wpływ jakiejś sekty, która zwerbowała nasze dziecko w internecie. O tym, że problem jest realny i coraz bardziej palący, świadczą dane – mamy niemalże tyle samo nieletnich samobójców co dużo większe Niemcy, Francja, a nawet Wielka Brytania. Większości tych przypadków można by było zapobiec, gdyby nasz system odpowiadał wyzwaniom XXI w. – mówią specjaliści. Malwinie na razie się udało. W porę trafiła na oddział psychiatryczny dzieci i młodzieży w Warszawie. Dziewczyna uczy się w pierwszej klasie technikum reklamy i multimediów, emocje chowa za agresywnym makijażem wprost ze świata japońskich bajek. Przyznaje, że na oddziale jest drugi raz i pewnie nie ostatni. Pokazuje sznyty, ma ich ponad setkę. – Nienawidzę ich. Są dowodem, że wciąż mi brakuje odwagi, żeby na dobre ze sobą skończyć – mówi nastolatka. Na razie emocje przerzuca na wiersze. Jej najnowszy tomik jest bardzo wymowny – „Samotność jest stanem umysłu”. Ale nie wie, jak długo da radę. Inni nie dostaną nawet takiej szansy jak ona. Średni czas oczekiwania na wizytę u psychologa czy psychiatry dziecięcego wynosi od pół roku do roku. Nie ma więc mowy o stałej psychoterapii, systematycznych spotkaniach co najmniej raz w tygodniu. Nie istnieje też pogotowie antykryzysowe, szybka pomoc w nagłych przypadkach, np. ataku depresji czy próby samobójczej. – System opieki psychiatrycznej oparty jest na oddziałach całodobowych. To nie rozwiązuje problemu. Na takie oddziały trafiają dzieci, kiedy ich życie jest już realnie zagrożone. A przecież decyzję o leczeniu psychiatrycznym należy podjąć, jak w przypadku każdej choroby, w początkowym jej stadium – mówi Kamila Lenkiewicz, dyrektor ds. psychoterapeutycznych Środowiskowego Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Warszawa Bielany. To pierwsze w Polsce centrum stworzone na wzór skandynawski. Oddziały psychiatryczne we wszystkich polskich szpitalach dosłownie pękają w szwach. Najgorzej jest od kwietnia do października, czyli w sezonie, gdy dzieci najczęściej dokonują prób samobójczych. Obłożenie przekracza średnio 150 proc. Nowych łóżek nie przybywa. Przez ostatnie kilkanaście miesięcy w całym kraju doszło 30 miejsc, dzięki otwarciu oddziału dziecięcego w Konstancinie. Warunki na oddziale psychiatrycznym Instytutu Psychiatrii i Neurologii przypominają obrazki z wojny. Dzieci leżą na korytarzach, na łóżkach polowych. W warszawskim Instytucie Psychiatrii i Neurologii dostawek już zabrakło, niedługo nie będzie też miejsca na korytarzu. Zamiast 28 pacjentów, których oddział może przyjąć, jest ich aż 42. Taka sobie wycieczka Rodzice, jeśli zauważą problem, są w stanie zrobić wiele. Maurycy Araszkiewicz opowiada historię zasłyszaną od rodziców dziecka ze schizofrenią: – Kiedy ich córka ma atak, wiszą na telefonie nawet całą noc. Dzwonią od miasta do miasta i pytają o miejsce na oddziale. Jest pod Kielcami? Wsiadają w samochód i jadą ponad 300 km, żeby ratować swoje dziecko. Taka turystyka psychiatryczna kwitnie od kilku lat w całej Polsce. W warszawskim Instytucie Psychiatrii i Neurologii leżą pacjenci np. z województwa zachodniopomorskiego. Najwięcej hospitalizowanych chorych na Mazowszu to nieletni z województwa podlaskiego. Trafiają do Warszawy i okolicznych szpitali, bo na Podlasiu nie funkcjonuje ani jeden całodobowy oddział psychiatrii dla dzieci i młodzieży. Ale turystyka tylko obnaża stan systemu. Wyjazdy, niepewność są fatalne dla skuteczności terapii. – Przy leczeniu dzieci po próbach samobójczych bardzo ważny jest kontakt z rodziną i objęcie jej opieką psychoterapeutyczną. Dzieci hospitalizowane z dala od domu trudniej dochodzą do zdrowia. Rodziców przecież często nie stać na regularne odwiedziny, nie mają też możliwości z powodów zawodowych – mówi dr Lenkiewicz. – W efekcie mały pacjent siedzi na łóżku i wpatruje się w okno, kiedy pojawi się mama. A często bywa tak, że mama przyjeżdża raz na kilka tygodni. Polska psychiatria wpadła w głęboki dół wiele lat temu i nie ma sposobu, żeby ją stamtąd wydźwignąć. Brakuje kadry lekarskiej, psychologów, terapeutów, osób pracujących z małymi dziećmi. Na 400 tys. młodych pacjentów mamy zaledwie 400 psychiatrów dziecięcych, czyli jeden przypada na tysiąc chorych. – Pilnie potrzebujemy co najmniej 300 kolejnych specjalistów – alarmuje dr hab. Barbara Rember, konsultantka krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży. – Tylko skąd mamy ich brać? – pyta. Na Mazowszu jest wolnych ponad 20 miejsc rezydenckich dla dziecięcych psychiatrów. Rzadko ktoś się zgłasza. Podobnie jest w Krakowie – nie ma chętnych na specjalizację. Młodzi lekarze nie chcą wykonywać tego zawodu. Dlaczego? Zbyt duże obciążenie, nieproporcjonalne do zarobków. Niedofinansowane oddziały, obdrapane ściany, pękające sufity. Specjaliści podkreślają, że presja jest za duża. Zamiast skupić się na leczeniu, muszą często wchodzić też w inne role: pedagoga szkolnego, pracownika socjalnego. Niestety, również doświadczeni psychiatrzy opuszczają pokład. Lawina ruszyła po rezygnacji trzech lekarek z oddziału w Józefowie. Po złożeniu wypowiedzeń w połowie grudnia oddział wstrzymał pracę. Dopiero od lutego znów zaczął działać. Problem pojawił się też w warszawskim Dziecięcym Szpitalu Klinicznym na oddziale psychiatrii wieku rozwojowego. Od pierwszego kwietnia przestaną tam pracować wszyscy specjaliści, łącznie z szefem kliniki. Jeśli nie uda się znaleźć lekarzy, oddział trzeba będzie zamknąć. Specjalistów może zabraknąć również na oddziałach w Łodzi i w Miliczu pod Wrocławiem. To demotywujące dla młodych, dopiero wchodzących do zawodu. Halo? Chcę się zabić Nastolatki częściej niż dorośli samobójcy zostawiają listy pożegnalne. Przepraszają za swój czyn. Czują się winne. To ich kolejna, subiektywna wina. Rodzice mają oczekiwania, ambicje. Dzieci powinny świetnie się uczyć, znać kilka języków, chodzić na dodatkowe kółka, bo rodzice za to płacą. Te same rodziny, które – jeśli dostrzegą wagę problemu – ofiarnie walczą o dzieci, na wcześniejszych etapach same dokładają im problemów. Wymagają. Oczekują. A jednocześnie, chroniąc, starają się oszczędzać dzieciom zetknięcia z brutalnością świata. Pies zdechł? Nie ma miejsca na płacz. Szybko kupuje się nowego. Koleżanka wyśmiała? Zamiast wsparcia – nowe, droższe ubrania. Nieprzerwana obecność na Instagramie, Snapchacie, Facebooku to kolejny kłopot. Uzależnia i unieszczęśliwia. Przez wieczną obecność w internecie dzieci stają się bardziej samotne. Słabsze jednostki nie są w stanie poradzić sobie z presją. Od przedszkola biorą udział w wyścigu szczurów. Nawet jeśli dziecko próbuje się otworzyć, zamiast zrozumienia słyszy: weź się w garść. Nie ma czasu na narzekanie. Są nowe wyzwania, napięte plany. To pierwszy krok do samotności, cierpienia w milczeniu. I depresji. – Młodzi ludzie są dziś bardzo dobrze