Wyborczy dreszczowiec w Czechach

Lordem Vaderem w tym starciu jest były premier, kojarzony z socjaldemokracją Milosz Zeman. Na Obi Wana Kenobi wyrósł niespodziewanie Karl Johannes Nepomuk Josef Norbert Friedrich Antonius Wratislaw Menas Fürst zu Schwarzenberg, którego Czesi w skrócie nazywają po prostu Księciem. Ponieważ popularne w tym kraju nazwisko Zeman oznacza Ziemianin, karierę robi fraza „Ziemianin kontra Książę”. Czesi przeżywają pierwsze w swojej politycznej historii szaleństwo demokracji bezpośredniej, zwane wyborami prezydenckimi. Wcześniej głowy ich państwa – Czechosłowacji czy Republiki Czeskiej – wybierało Zgromadzenie Narodowe. Powód: prezydent to była osoba zbyt ważna, zbyt wysoko postawiona, żeby ją pakować w kampanię wyborczą, testować, zmuszać do umizgiwania się do wyborców. Pierwszy prezydent przedwojennej Czechosłowacji Tomasz Masaryk był założycielem państwa, ojcem narodu, filozofem na tronie. No właśnie – na tronie. Mimo odwołań do tradycji europejskiej demokracji prezydent w czeskiej kulturze politycznej zajmuje pozycję monarchy. Ma być ponad polityką, ponad bieżącymi wojenkami, ponad starciami liderów partii. Takie są tradycyjne oczekiwania. Po latach debat i obserwowania sąsiadów Czesi zdecydowali się jednak na bezpośrednie wybory prezydenta. Przeważył argument, że to jest sposób bardziej demokratyczny od poufnych układów w zaciszu gabinetów, które towarzyszyły każdej poprzedniej elekcji, czy szło o Vaclava Havla, czy o ustępującego Vaclava Klausa. Od początku tej kampanii wyborczej wiadomo było, że liczy się tylko dwóch kandydatów, reszta będzie tylko tłem. I właśnie ten najpewniejszy z pewnych kandydatów jako pierwszy poczuł, co to znaczy demokracja: szanowany ekonomista Jan Fischer, przez ponad rok absolutny faworyt, nawet nie wszedł do II tury. Pokonał go Książę Karel Schwarzenberg, wicepremier i minister spraw zagranicznych, od aksamitnej rewolucji najbliższy współpracownik Vaclava Havla, m.in. szef jego kancelarii. Teraz Schwarzenberg ma szansę zostać następcą Havla i dziedzicem jego spuścizny, jeśli w II turze, w najbliższy piątek i sobotę, pokona Milosza Zemana. Czarny koń Przez całą kampanię wyborczą Schwarzenberg okupował miejsca trzecie albo czwarte, ze sporym dystansem do czołówki. Nikt nie dawał mu szans na II turę. W powszechnej świadomości był kandydatem praskich elit, sierot po Vaclavie Havlu. Lubili go artyści, rockowe podziemie, inteligencja, wspierały środowiska związane z dawną opozycją demokratyczną. Wystarczało tego poparcia na kilkanaście procent w sondażach i tyle mu wróżono w wyborach. Schwarzenberg bowiem wyglądał na kandydata zbyt oryginalnego, za mało mieszczańskiego, żeby mieć jakiekolwiek szanse. Jest najprawdziwszym arystokratą, potomkiem książęcego rodu z korzeniami niknącymi w średniowieczu. Po wojnie wypędzony z rodziną, połowę życia spędził na Zachodzie. Ma obywatelstwo czeskie i szwajcarskie. Po rodzinie odziedziczył majątki w Austrii, Niemczech i Szwajcarii. Udało mu się też odzyskać sporą część rodowych dóbr w postkomunistycznych Czechach. To człowiek z innego świata: zawsze elegancki, mówi szczególną, staroświecką wersją czeskiego, do tego ma zabawną, ale dodającą uroku wadę wymowy. Szczególnie zaraz po rewolucji maniery i sposób bycia wyraźnie odróżniały go od tła, tworzonego przez świeżo dorobionych biznesmenów w białych skarpetkach i z podwójnymi podbródkami. Ta wyjątkowość przysparza mu sporo krytyki i wrogów. Bogaty arystokrata z austriackimi koneksjami rodzinnymi, katolik – to wszystko pasuje jak ulał do wciąż popularnego w Czechach stereotypu aroganckiego, bogatego Niemca, którym przez dziesięciolecia komuniści straszyli społeczeństwo. Lewicowy dziennik „Pravo” punktował go za każdy kolejny odzyskany kawałek lasu czy budynek, zarzucano mu pazerność, jego publiczne przyznawanie się do katolicyzmu działało jak płachta na byka, bo dla Czechów katolik to Niemiec. W obecnej kampanii wyborczej jego przeciwnicy również nie wahali się sięgnąć po tę broń. Nacjonalistyczni blogerzy nazwali już Księcia Protektorem (nawiązanie do protektora Reinharda Heydricha, hitlerowskiego namiestnika w Pradze w latach okupacji, wsławionego wyjątkowym okrucieństwem i zgładzonego przez ruch oporu). Syn obecnego prezydenta kraju Vaclav Klaus junior wprost oskarżył przodków Schwarzenberga o kolaborację z hitlerowcami i związki z lokalnymi nazistami. Prasa błyskawicznie przypomniała, że prawda była odwrotna: Schwarzenbergowie byli znani z czechosłowackiego patriotyzmu, ojciec Karela był oficerem w przedwojennej armii, a pod koniec lat 30. inicjował patriotyczny ruch czeskiej szlachty i arystokracji wobec rosnącego zagrożenia ze strony III Rzeszy. Za to oraz za odmowę kolaboracji hitlerowcy, po opanowaniu Czech, odebrali Schwarzenbergom majątek. Jeden z członków rodu trafił do Buchenwaldu. Jeden z wujów, zamieszkały pod Wiedniem, po Anschlusie wywiesił na ścianach swojego pałacu napis: „Żydzi serdecznie witani”. Schwarzenbergowie uczestniczyli też w powstaniu praskim w 1945 r. Nic im to nie pomogło, bo po wojnie i tak zostali ponownie pozbawieni majątku i wypędzeni. Sam Karel, wspominając dzieciństwo, mówi o domu, w którym na co dzień używało się kilku języków: niemieckiego, czeskiego, francuskiego, angielskiego. Kiedy po aksamitnej rewolucji odzyskał wspaniały zamek Orlik, natychmiast pobiegł do tamtejszej biblioteki. – Potem wszystkim opowiadał, że nadal stał tam na półce egzemplarz „Winnetou”, na którym się uczył czytać po czesku – wspomina dobry znajomy Schwarzenberga, tłumacz i dyplomata Andrzej Jagodziński. Książę i jego świta Bliscy współpracownicy Księcia podkreślają jego bezpretensjonalność i cięty język. Kiedy po abdykacji Vaclava Havla w 1992 r. (w proteście przeciwko podziałowi Czechosłowacji) opuszczali z grupą pracowników Hrad, patrząc na zdejmowany z masztu prezydencki proporzec, rzucił: „To może od razu powieśmy ogłoszenie »Zimmer frei«?”. Jego spowiednik niedawno uraczył publikę opowieścią z ostatniej Wigilii. Po pasterce wyszedł z Księciem przed kościół. Schwarzenberg sam podszedł do grupki stojących tam bezdomnych, którzy do kościoła przyszli się pewnie tylko ogrzać. Wyjął z płaszcza piersiówkę śliwowicy i wypił ją z nimi, życząc szczęścia w nowym roku. – On jest bardzo bezpośredni i taki sympatycznie normalny – mówi Monika Le Fay, czeska reżyserka, która od kilku lat towarzyszy Księciu z kamerą i zbiera materiał do filmu o nim. – Ludzie się zawsze dziwią, że jak zgłodnieje, lubi zjeść chleba ze smalcem i popić piwem. Nie ma w nim cienia snobizmu, jaki często demonstrują nowobogaccy Czesi. Elszikova podkreśla przy tym, że mimo tej bezpretensjonalności Książę imponuje wykształceniem: – Jakiegokolwiek pisarza bym wspomniała, okazuje się, że on go zna, czytał i ma na ten temat wyrobione zdanie. – Sukces Schwarzenberga to wynik niespotykanej dotąd mobilizacji elit – twierdzi praski politolog Nicolas Maslowski. – Wspierają go i katolicy, i rockowa awangarda, i dawni dysydenci. To niezwykłe, bo on jest tak naprawdę konserwatystą i sam się tak definiuje. Wsparcie tak różnych ludzi bierze się