Czy Ratzinger przyspieszył laicyzację?

Gdy w 2005 r. niemiecki „Bild” krzyknął w upojeniu: „Jesteśmy papieżem”, lewicowo-ekologiczna „tageszeitung” jęknęła: „O Boże! Tylko nie to”. I to rozdarcie pozostało. „Republika berlińska” jest coraz bardziej ateistyczna. Na wschodzie dramatyczny zanik więzi z chrześcijaństwem jest skutkiem zarówno 40 lat rządów komunistów, jak i 13 lat III Rzeszy. Na zachodzie natomiast – liberalizacji obyczajowej i demokratyzacji życia publicznego w minionym półwieczu. Dziś zaledwie 60 proc. Niemców (w Berlinie – 30 proc.) płaci podatek kościelny, a więc formalnie deklaruje swoją przynależność do Kościoła. Katolicy – równie liczni jak protestanci – stanowią mniej niż jedną trzecią ludności. Od zjednoczenia Niemiec z Kościoła katolickiego wystąpiło niemal 3 mln wiernych. Niewielka pociecha, że główna fala apostazji przewaliła się w połowie lat 90. i że katolicy odwracają się od Kościoła nieco wolniej niż protestanci. Z powodu braku zakonników zamykane są tysiącletnie klasztory. W związku z brakiem 10 tys. księży tworzone są parafie XXL liczące po 10 tys. wiernych, obsługiwane przez jednego proboszcza-objazdowego. Heretycki apel Sytuacja jest na tyle alarmująca, że w styczniu 2011 r. grupa katolickich polityków CDU, z katolickim przewodniczącym Bundestagu Norbertem Lammertem, opublikowała list otwarty do niemieckiej konferencji biskupów, nalegając, by hierarchowie uzyskali od Benedykta XVI warunki specjalne dla Niemiec – poluzowanie celibatu. Mężczyźni sprawdzeni jako dobrzy katolicy (viri probati) powinni być dopuszczeni do święceń. Nawet jeśli są żonaci. Niewyobrażalne, by u nas marszałkowie Sejmu i politycy partii podkreślających swe pokrewieństwo z CDU-CSU nalegali na strukturalne otwarcie Kościoła! W Niemczech podobne inicjatywy są niemal na porządku dziennym. Gdy wiosną 2011 r. wybuchł skandal wokół molestowania uczniów berlińskiego gimnazjum prowadzonego przez jezuitów, 143 profesorów teologii opracowało reformatorskie memorandum. Odwołując się do pism kardynała Josepha Ratzingera z lat 70. i postanowień niemieckiego synodu biskupów z 1975 r., wytykali Kościołowi lękliwe zamykanie się na społeczeństwo i konserwowanie zastarzałych struktur. W punktach wskazywali na konieczne zmiany: u strukturalne zwiększenie udziału wiernych w wewnętrznych sprawach Kościoła; u dopuszczenie do urzędów kościelnych żonatych mężczyzn, a także kobiety; u reformę prawa kościelnego, by dawało ono wiernym lepszą ochronę prawną wobec nadużyć duchowieństwa; u większe poszanowanie ludzi pogranicza Kościoła; u większe respektowanie ludzi żyjących w związkach partnerskich czy ponownych małżeństwach; u pojednanie z grzesznikami, jak choćby rozwodnikami, bo Kościołowi nie przystoi arogancki rygoryzm moralny; u wreszcie: rozluźnienie liturgii, by nie kostniała w centralnie zatwierdzonej tradycji, lecz włączała także współczesne środki wyrazu. Ten „heretycki” apel odwoływał się do spraw podjętych w czasie Soboru Watykańskiego II i wskazuje na zupełnie inny stosunek niemieckiego społeczeństwa i niemieckich elit do niemieckiego papieża niż nasz do Jana Pawła II. Gdy w 2009 r. Benedykt XVI cofnął ekskomunikę skrajnie konserwatywnego Bractwa Piusa X, Angela Merkel publicznie skrytykowała papieża za jednanie się z ludźmi, którzy – jak biskup Richard Williamson – negują Holocaust. Wzburzyła wtedy wielu katolików w CDU (na ponad pół miliona członków partii niemal połowa to katolicy, a tylko 32 proc. to protestanci, reszta – bezwyznaniowi). Papież był wstrząśnięty tą krytyką, ale Watykan zaczął naciskać na Williamsona, by ten skorygował swe stanowisko. Oficjalna wizyta Benedykta XVI w Niemczech we wrześniu 2011 r. rozwiała nadzieje na większą autonomię niemieckiego Kościoła w podejmowaniu reform i traktowaniu norm etycznych we współczesnym świecie. Żadnych złudzeń, żadnej wolnej ręki dla rozwiązywania niemieckich problemów... Kościół, przekonywał papież, wcale nie musi dostosowywać się do współczesności, by dotrzeć do poszukujących i wątpiących. To oni powinni się zmienić. Zamiast gonić za współczesnością, Kościół – mówił we fryburskiej sali koncertowej – powinien się odlaicyzować (entweltlichen) i zrezygnować ze świeckiego przepychu. Sekularyzacja „czy to w formie wywłaszczenia z dóbr kościelnych, czy też odebrania przywilejów była szansą Kościoła, bo wymuszała wewnętrzne reformy i głębokie odlaicyzowanie”. Kościół uwolniony od swego materialnego i politycznego ciężaru „może zwrócić się ku światu w prawdziwie chrześcijański sposób”. Zawsze przecież pozostaje mu praca charytatywna i socjalna. Przemawiając w Bundestagu, papież Ratzinger pokazał, jak rozumie odlaicyzowanie Kościoła w świecie polityki. To nie świecki rozum, lecz Stwórca dał podstawy wolności człowieka i państwa prawa. Europa opiera się na trójnogu – Jerozolima, Ateny, Rzym. A oświeceniowy rozum pozytywistyczny „przypomina betonowy gmach pozbawiony okien, w którym sami sobie wytwarzamy klimat i światło, nie chcąc sięgać do odległego świata bożego. Choć i w tym stworzonym przez siebie świecie cichaczem czerpiemy z zasobów Boga”. Niemiecki papież ostentacyjnie pominął zapalne punkty moralne, nad którymi debatują niemieccy ustawodawcy. Tylko jedno zdanie o bioetyce, nic o legalizacji w 2001 r. przez Bundestag związków partnerskich. Polityka, i owszem, ale na poziomie wyższej prawdy, w której zakotwiczone powinno być prawo stanowione. Mimo tak oględnego wykładu aż 80 posłów lewicy i ekologów samą obecność papieża w parlamencie uznało za złamanie zasady oddzielenia Kościoła od państwa i wyszło z sali. Mimo to Benedykt pochwalił ruch ekologiczny jako wołanie o świeże powietrze. Zapewniał, że czuje się Niemcem. Jednak te Niemcy nie bardzo trzymają się papieskich norm. Ówczesny prezydent federalny, powtórnie ożeniony katolik, w czasie oficjalnego spotkania z papieżem wystąpił w imieniu pięciu milionów niemieckich rozwodników, którym Kościół odmawia prawa do sakramentów. Folklor z dawnych lat W Niemczech i Europie Zachodniej Kościół przestał być czynnikiem politycznym. Na ulicach niemieckich miast księża w sutannach sprawiają wrażenie folkloru z dawno minionych czasów. Uznaniem cieszą się katolickie instytucje socjalne i edukacyjne. Choć powszechne oburzenie wywołuje bezduszny dogmatyzm: zwolnienie z pracy kierowniczki katolickiego przedszkola, bo się rozwiodła, czy odmowa zbadania w katolickim szpitalu zgwałconej dziewczyny. Wprawdzie w wielu gremiach politycznych przedstawiciele Kościoła zasiadają obok przedstawicieli innych znaczących grup – związkowców, rolników, nauczycieli, ale ich realny wpływ niknie w oczach. CDU sporadycznie odwołuje się do wartości chrześcijańskich, głównie w polemice z lewicą. Gdy mowa o powstaniu nowego ugrupowania konserwatywnego, to nie przewiduje się dlań litery „C” (chrześcijańskie) w nazwie. W sprawach obyczajowych – stosunku do homoseksualistów czy przerywania ciąży – Kościół ma kłopoty z przeforsowaniem swego stanowiska nawet u chadeków. Dawna gwałtowna krytyka nadmiernych wpływów Kościoła w życiu publicznym Niemiec dziś już osłabła. Chrześcijaństwo nie jest kojarzone z aparatem i nakazami Kościoła, nawet nie z przestrzeganiem tradycji, lecz najwyżej z egzystencjalnym lękiem o losy najbliższych, jak i metafizycznym lękiem o przyszłość życia na Ziemi. Niemieccy hierarchowie uskarżają się na katolikofobię w niemieckim społeczeństwie, ale to przesada. „Na znaczeniu traci maszyneria zachowania nauki wiary, nie zanika natomiast wspólnota ludzi myślących i żyjących po chrześcijańsku” – mówi naczelny monachijskiej „Süddeutsche Zeitung” Kurt Kister. „Kościoły się zwiedza, ale nie przychodzi na msze. Wielu poszukuje sensu życia, ale niewielu znajduje go w Kościele”. Jeśli, to w książkach o Jezusie – również tych napisanych przez Josepha Ratzingera. Niemieckość Ratzingera nicowano na wszystkie strony, tak jak polskość Karola Wojtyły. Bawarską prowincję, epizod z Hitlerjugend, święcenia kapłańskie razem ze starszym bratem, błyskotliwą karierę teologiczną w czasie Soboru Watykańskiego II, ucieczkę w 1968 r. przed zrewoltowanymi studentami z Tybingi do konserwatywnego Regensburga. I wreszcie rolę Wielkiego Inkwizytora przy polskim papieżu – przykręcanie śruby europejskim reformatorom, jak szwajcarski ksiądz i kolega teolog z Tybingi, Hans Küng, czy latynoscy przedstawiciele teologii wyzwolenia. W konserwatyzmie Ratzingera dopatrywano się kulturowego pesymizmu niemieckiego sceptycznego pokolenia urodzonego około 1927 r., naznaczonego hitlerowskim i wojennym