Obozy pracy w Dubaju

W obozie pracy na obrzeżach Dubaju ciemnoskórzy pędzą bimber. Bimber, mówią, pomaga zapomnieć – o domu, o rodzinie; o tym, że harują cały dzień, a potem tylko obiad, TV i spać. Karim dzieli pokój z pięcioma innymi Hindusami. Jakieś sześć, może siedem metrów kwadratowych, metalowe piętrowe prycze, a na nich gąbkowe materace. W kącie sterta aluminiowych garnków i malutki telewizor załączony na bollywoodzkie filmy. – Kiedyś upychano po osiem osób na taki pokój, ale teraz rząd nie pozwala – mówi Karim. Mają jedną pralkę na stu robotników i komunalne prysznice (rurki z wodą, kafelki od podłogi po sufit). – Rano jeszcze jest czysto – mówi Karim – ale wieczorem, jak się wszyscy zjadą z robót, robi się niesamowity bajzel. Za dużo facetów na za małej przestrzeni. Sonapur – z hindi Miasto Złota (jak to miejsce ironicznie nazywają jego mieszkańcy) – to jeden z największych obozów pracy na świecie. Szacuje się, że mieszka tutaj ponad 200 tys. osób, niemal wyłącznie młodych mężczyzn z Indii, Pakistanu i Bangladeszu, z domieszką Afrykanów i Arabów. Wiatr unosi pył z pustyni, wwiewa go na drogi, do budynków. Znad gigantycznego wysypiska śmieci podrywa się z piskiem stado ptaków. Na horyzoncie ledwo rysuje się cień strzelistych wież Financial Centre i tej najwyższej z nich (i wciąż najwyższej na świecie), niemal 830-metrowej, przekłuwającej chmury Burj Khalifa. Tylko ten widok i futurystyczne, klimatyzowane przystanki autobusowe przypominają, że wciąż jest się w bogatym Dubaju, mieście Maybachów, ekskluzywnych centrów handlowych i pokoi hotelowych, gdzie noc kosztuje 18 tys. dol. Wieżowce, hotele i centra handlowe Dubaju wznosi jakieś 500 tys. przyjezdnych robotników – ich charakterystyczne niebieskie stroje widać na rozsianych po mieście placach budowy. Zarabiają 150–230 dol. na miesiąc. Budowniczowie Burj Khalifa dostawali średnio 217 dol., mniej niż w luksusowym hotelu Fairmont płaci się za brunch z szampanem dla dwojga. Wprawdzie prawo pracy i umowy międzynarodowe gwarantują zatrudnionym minimalne wynagrodzenie (np. dla sprzątaczki jest to obecnie 400 dol. miesięcznie), ale w praktyce rzadko jest to przestrzegane. Co gorsza, pensji robotnicy często nie dostają do rąk przez pięć, sześć miesięcy. W 2009 r. wprowadzono w Dubaju specjalny system wypłaty pensji wyłącznie drogą elektroniczną, co miało ułatwić rządowi śledzenie, którzy pracodawcy zalegają robotnikom z należnościami. Uruchomiono też specjalną stronę internetową i linię telefoniczną, na którą można dzwonić ze skargami. Przez cztery lata rządowi udało się ściągnąć 56 mln dol. zaległych pensji. Na pierwszy rzut oka dużo, ale jak donosi w swoim raporcie ze stycznia 2013 r. organizacja Human Rights Watch, w praktyce wciąż mało która firma budowlana wypłaca pensje na czas. Mało kto też się skarży, bo za złożenie donosu pracodawca może unieważnić wizę i odesłać krnąbrnego pracownika do Indii. Kafala, czyli niewolnictwo Amar, nadzorca jednego z budynków obozu, przyjechał do Dubaju z Jaipuru, obleganego przez turystów miasta Indii. Rodzinę, tak jak niemal wszyscy, zostawił w ojczyźnie. Jeździ tam może raz na trzy lata. Mało kogo stać na częstsze wizyty, a firma budowlana, dla której pracuje, też się nie spieszy z dawaniem urlopów. Pod tym względem szczęście ma Mohammad. Jako kierowca limuzyny (nie taksówkarz, podkreśla – na społecznej drabinie imigranckiego Dubaju taksówkarze są niżej), może sobie pozwolić na loty do rodzinnego Chennai nawet dwa razy do roku. W Dubaju siedzi już 17 lat. A w domu 18-letnia córka i 7-letni syn. No i żona, którą – jak przystało na muzułmanina z tradycyjnej rodziny – poznał dopiero pod ołtarzem. Nawet zdjęcia nie widział przed ślubem. Czy tęskni? Pewnie, że tęskni. Wielu z przyjeżdżających do Dubaju robotników w ogóle nie może wrócić do domu. Po pierwsze – nie mają paszportów. Choć emirackie prawo wyraźnie tego zabrania, wiele firm konfiskuje imigrantom dokumenty, gdy tylko przekroczą granicę. W Dubaju trzyma ich też kafala, sponsoring – system wizowy, na mocy którego każdy pracownik imigrant musi mieć swojego sponsora, kafeela, którym jest zwykle pracodawca. Zgodnie bowiem z prawem imigrant musi pracować dla tego, kto zasponsorował mu wizę. Jeśli kafeel wycofa się ze sponsoringu (choćby z powodu konfliktu o wynagrodzenie), obcokrajowiec musi opuścić Emiraty. A ponieważ jest on związany na okres ważności wizy z konkretnym pracodawcą, wyjątkowo trudno jest mu zmienić pracę. Kiedy 38-letni Athiraman Kannan, majster pracujący przy budowie Burj Khalifa, zgłosił firmie Arabtec, że chce złożyć wymówienie i wrócić do domu, nie dostał zgody. Kannan popełnił samobójstwo, skacząc ze 147 piętra wieży. System kafala jest powszechnie krytykowany przez organizacje humanitarne za to, że „daje pracodawcom nadzwyczajną władzę nad życiem pracowników” (cytat z raportu UNHCR ze stycznia 2013 r.). Mohammad Al Afassi, minister spraw społecznych i pracy Kuwejtu, posunął się jeszcze dalej, nazywając to współczesnym niewolnictwem. Kafala istnieje w podobnej formie w innych krajach Zatoki Perskiej i w Arabii Saudyjskiej; Kuwejt i Bahrajn już od niego odchodzą. Rezygnację z systemu rozważa Katar. Jakby tego było mało, przyjezdnych robotników trzymają w Dubaju długi. Zaczyna się od rekrutacji w Indiach czy Bangladeszu – agenci obiecują potencjalnym emigrantom wizę i zatrudnienie w Emiratach w zamian za opłatę rekrutacyjną, czasem sięgającą 4 tys. dol. Z ankiety przeprowadzonej w 2012 r. w Abu Dhabi przez firmę PricewaterhouseCoopers wynika, że 75 proc. robotników budowlanych zapłaciło agentom opłaty rekrutacyjne, a 77 proc. pokryło koszty swojej wizy i podróży do Emiratów, mimo że prawo nakazuje, aby zapłacił za to pracodawca. Spłata takiego długu zajmuje czasem lata. Z pracy nie można odejść, choćby nie wiem jak kiepskie były warunki. Gdyby Mohammad mógł, sprowadziłby rodzinę. Ale kogo na to stać? Życie tu jest drogie, a jeszcze musi uzbierać na posag dla córki. Chciałby oszczędzić 20 tys. dol. w złocie – inaczej nikt jej nie poślubi. Mohammad zarabia nieźle – 15 tys. dirhamów, czyli 4 tys. dol. na miesiąc. Ale połowa idzie na leasing samochodu i podatki, jakieś 800 dol. na jedzenie i mieszkanie. Z tego, co zostaje, praktycznie wszystko wysyła rodzinie. Raport amerykańskiego think tanku Centre For Global Development (opracowanie częściowo opłaciło emirackie ministerstwo pracy) podaje, że dzięki przyjazdowi do Dubaju pensje hinduskich robotników budowlanych rosną od 70 do 300 proc. w porównaniu z ich zarobkami w ojczyźnie. To dlatego przyjeżdżają, dlatego zostają. Arnold, kelner w jednej z najlepszych hinduskich restauracji w mieście, nie narzeka. Dzięki dubajskim zarobkom jego żona w Indiach nie musi już pracować i może pełnoetatowo zajmować się rodziną. Krajowi, czyli mniejszość Ahmed gotuje kolację w kuchni pracowniczej w Sonapurze. W powietrzu unosi się zapach toor dal, hinduskiej żółtej fasoli z przyprawami: kurkumą, kminem, liśćmi curry. Jest w miarę czysto, choć dwupalnikowe kuchenki są zardzewiałe i oblepione spalonym tłuszczem. Wokół kosza na śmieci kręcą się koty. Obok, w pustym pokoju telewizyjnym, napisy: nie pluć na ściany. Nieco dalej jest tzw. pokój ospy, gdzie odseparowuje się chorych. Kiepskie warunki higieniczne powodują, że po obozie łatwo roznoszą się wirusy i bakterie. Ale i tak ci, którzy tu mieszkają, mogą zaliczać się do szczęściarzy: noclegi opłaca im firma, dla której pracują. Tzw. bedspace, miejsce na łóżko w sześcioosobowym pokoju w starej części Dubaju, Deirze, kosztuje ok. 350 dirhamów – dla Ahmeda byłoby to ponad 40 proc. pensji. Jedna toaleta przypada tam na sześć, czasem na 12 osób. Można taki bedspace wynająć choćby i na jedną noc – za 40 dirhamów położyć na podłodze tani, gąbkowy materac kupiony w sklepie na rogu. Przecież bywa gorzej. Jak w przypadku firmy, która zakwaterowała 2 tys. pracowników w kon