Robert Menasse, znakomity pisarz austriacki, chciał opisać człowieka realnej władzy, komisarza UE i jego współpracowników. Aby poznać realia i przyjrzeć się eurokratom, przeniósł się na kilka miesięcy do Brukseli. Jakkolwiek zwolennik idei zjednoczenia Europy, był jednak pełen powszechnych uprzedzeń, że ci wysoce przepłacani, bezduszni ludzie zza biurka produkują jedynie absurdalne dyrektywy w postaci osławionych już unijnych norm krzywizny ogórków dopuszczanych na wspólny rynek. Menasse wrócił do Austrii odmieniony. Odkrył, że unijna biurokracja jest mniejsza od biurokracji samego tylko Wiednia. Jest wolna od korupcji, racjonalna, przejrzysta i szczupła. I doszedł do wniosku: To nie „Bruksela” jest źródłem kryzysu, lecz egoizm rządów i parlamentów państw narodowych, które Unię traktują z jednej strony jak dojną krowę, a z drugiej jak chłopca do bicia w swoich krajowych przepychankach. Znając znudzenie czytelnika, gdy mowa o Unii, Menasse – w wydanym właśnie przez POLITYKĘ głośnym już w Europie eseju – szkicuje jej rodowód na dwóch stronach. W kilku zdaniach przypomina, że zjednoczona Europa jest zaprzeczeniem długiej historii krwawych wojen i ciągłych zmian granic. Opisuje zachowania szefów państw w czasie unijnego szczytu, nastroje w brukselskich kawiarniach, swoje rozmowy z komisarzami i obserwacje z codziennej pracy urzędników. I wreszcie szkicuje własne przemyślenia na temat takiej europejskiej demokracji, która nie byłaby blokowana przez państwa narodowe. Menasse nie jest zwolennikiem jakiegoś „superpaństwa” – scentralizowanego molocha równego imperiom. Uważa natomiast – podobnie jak filozof Jürgen Habermas – że Unia powinna przezwyciężyć blokadę ze strony państw narodowych i obecny deficyt demokratycznej legitymizacji instytucji europejskich. Podobne idee społeczeństwa europejskiego jako „postnarodowego społeczeństwa społeczeństw narodowych” głosi również znany niemiecki socjolog Ulrich Beck, w także wydanym w tych dniach po polsku eseju „Niemiecka Europa”. Obaj – Beck i Menasse – krytykują obecną praktykę, kiedy to najsilniejsze państwa, przede wszystkim Niemcy, podporządkowują strategie rozwiązywania kryzysu bardziej własnym interesom narodowym niż dobru wspólnoty. Menasse zarzuca Angeli Merkel kunktatorstwo, a nie hegemonialne ambicje. Jego źródeł upatruje nie tyle w nowej wersji tradycyjnego nacjonalizmu, ile w enerdowskiej przeszłości pani kanclerz, dla której wolność kojarzyła się ze swobodą podróżowania z zachodnioniemieckim paszportem, a nie, jak Niemcom zachodnim, z ideą europejską i integracją Niemiec. Sam jest zwolennikiem silnych samorządów regionalnych, jako że obywatel czuje się u siebie w znanym sobie krajobrazie, w świadomości lokalnej historii, dialektu i obyczaju. Już choćby Tyrolczyk nie czuje się najlepiej w Wiedniu. Tożsamości narodowe są wprawdzie w państwie narodowym rozdmuchiwane do rangi ideologii, ale w rzeczywistości zmienne. Akurat Austriacy dobrze to wiedzą, bo tak naprawdę za odrębny naród uznali się dopiero po 1945 r., by – z korzyścią dla siebie – odciąć się od moralnego piętna III Rzeszy. „My, Austriacy, jesteśmy ostatnim narodem, jaki powstał w Europie, i pierwszym, który się w niej rozpłynie” – mówił Menasse w czasie spotkania w redakcji POLITYKI w 2000 r. Miejsce dla narodów W swym ese