Białoruś – ojczyzna czempionów

W dniu obchodów 69 rocznicy zakończenia drugiej wojny światowej (jak zwykle monumentalnych) ruszyły na Białorusi mistrzostwa świata w hokeju na lodzie (9–25 maja 2014 r.). To pierwsza impreza sportowa prawdziwie międzynarodowego formatu w historii kraju. Nie przez przypadek (i wzorem mińskiej fabryki ciężarówek) żubra, maskotę zawodów, nazwano Olbrzym. Białoruscy hokeiści, oklaskiwani przez samego prezydenta Łukaszenkę, pierwszego kibica i aktywnego gracza, może i nie mają większych szans na wygranie turnieju, jednak nie przeszkadza to reżimowi prezentować Białoruś jako ojczyznę urodzonych zwycięzców. Urodzonych zwycięzców testuje się i wyłania tutaj w niezliczonych współzawodnictwach. Początek historii Arri jest owczarkiem i najlepiej wykrywa narkotyki spośród psów służących w wojskach ochrony pogranicza. Oddziały te bronią 3 tys. km granic, z Rosją i Ukrainą otwartych, a od strony unijnych Polski, Litwy i Łotwy opłotowanych. Na tzw. Zachodzie zatem z perspektywy osób, które rzadko przekraczają kordon granicznych płotów, Białoruś pozostaje najbardziej egzotycznym fragmentem Europy i symbolem obciachu. Biednym i nienowoczesnym społeczeństwem, odgrodzonym od cywilizacji z woli dyktatora z przaśnym wąsem. Nieliczni przybysze zza płotów – jeśli przełamią niechęć przed dotowaniem systemu przez wnoszenie opłat wizowych i wizę rzeczywiście dostaną – odnoszą często wrażenie, że Białorusini mają dziwną obsesję nie tylko na punkcie munduru, jak to w miejscach rządzonych autorytarnie, ale także broni, zwłaszcza tej z okresu drugiej wojny. Ostatnia wojna zresetowała historię. Gdy będziecie mieli okazję, posłuchajcie historii białoruskich rodzin. Ich przedwojenne losy bywają mgliste jak legendy i ograniczają się do jednego chutoru, wsi, jakiejś okolicy, by dopiero w czasie wojny nabierać kolorytu, rozmachu i konkretu dziejowej tragedii. Z tych czasów pochodzą także pierwsze zdjęcia w rodzinnych archiwach, młodych mężczyzn w czerwonoarmijnych mundurach. Zmagania Hitlera ze Stalinem zniszczyły niemal całą poprzednią Białoruś, tę z Żydami i Polakami, więc historia zaczyna się w czerwcu 1941 r., by później toczyć się już nieprzerwanie. – Białoruś świętuje i upamiętnia zwycięstwo nad faszyzmem, bo ma do tego tytuł i instrumenty, za których sprawą np. w oczach Rosjan może uchodzić za coś więcej niż tylko kraj produkujący dobry twaróg, sprzedawany w popularnych wśród moskwian kioskach z wytworami białoruskiej wsi – podpowiada dr Łukasz Jasina, historyk z KUL. Obrona twierdzy brzeskiej jest najsilniejszym mitem niechlubnego początku wojny niemiecko-sowieckiej. Kolaborację niektórych Białorusinów z Niemcami przyćmiewają masowe pacyfikacje wsi przez Niemców i udział narodu w partyzantce albo ucieczki cywilów do leśnych ziemianek (także z lęku przed samymi partyzantami). Później kraj podniósł się z wojennych zgliszczy, z powojennej nędzy i kilkuletniego głodu. Nie ma się czego wstydzić. – Mińsk odbudowano na wzorową sowiecką metropolię. Białoruś współzakładała ONZ – uzupełnia dr Jasina. I dostała potężny przemysł, w tym produkcję traktorów, które obrabiają pola całego byłego ZSRR, państw satelickich, bronują w Afryce, orzą w południowej Azji. Dziecko systemu Ksenia Degielko z osiedla typu miejskiego Oktiabrski w obwodzie homelskim jest laureatką ogólnobiałoruskiego konkursu dla młodych liderów zorganizowanego przez pionierów. Jako DJ Ksenia w kilkuminutowym utworze pt. „Jestem liderem” wyrapowuje białoruskie wyznanie wiary. W teledysku, do zdjęć cerkwi i pomnika Lenina z Oktiabrskiego, fabryki maszyn, młócących kombajnów i mińskiego socrealizmu, rymuje o swojej działalności w pionierach. Nie jest jej obojętna przyszłość ojczyzny, więc dobrze się uczy, nie pije, nie pali i apeluje, by kupować białoruskie produkty i postawić w kilkutysięcznym Oktiabrskim pałac lodowy, czyli kryte lodowisko. Darmowa edukacja i służba zdrowia w połączeniu z ciężką pracą, takimż przemysłem, w tym produkcji nawozów, dadzą Białorusinom dobrobyt, szczęście i spokój. Ksenia stała się gwiazdą internetu. Jej brawurową piosenkę nagraną siłami lokalnego domu kultury obejrzano w serwisie YouTube ponad 1,2 mln razy. Młodą liderkę zapraszano też do telewizji i do uświetniania imprez studenckich w Mińsku. Pionierzy są przedsionkiem Białoruskiego Republikańskiego Związku Młodzieży, w skrócie BRSM, a prościej: Komsomołu. Jego szef, pierwszy sekretarz komitetu centralnego, rezyduje przy ul. Karola Marksa. Z gabinetu widzi ulice Fryderyka Engelsa, Włodzimierza Lenina, Siergieja Kirowa, plac Październikowy i okna sąsiedniego budynku – pałacu prezydenckiego. Obecny w całym kraju BRSM zaprasza na kolonie i letnie obozy pracy. Animuje uczniów kulturalnie, np. przez konkursy plastyczne, kilka lat temu rysowano plakat „Wojna oczami dzieci”. Aktywizuje też politycznie, jest łukaszenkowską młodzieżówką i kuźnią młodych kadr systemu. BRSM stoi na straży ideologicznej czystości i wychowania młodych pokoleń. Ideologii trzeba się uczyć w szkołach i na uniwersytetach, wydano już kilkadziesiąt podręczników pozwalających zgłębiać jej tajniki. Sens nauki zamyka się w kontynuacji osiągnięć ZSRR z pewnymi akcentami narodowymi, dopuszczeniem prywatnego biznesu, ale z przewodnią i dominującą rolą państwa. W tym w produkcji i dystrybucji chleba, którą – jak wiele codziennych spraw – dekretują urzędnicy. W świecie dorosłych podobną pracę wykonują ideolodzy, których znaleźć można w każdej większej firmie, gdzie objaśniają załogom zagadnienia bieżącej polityki i decyzje kierownictwa państwa. Za fasadą naukowości kryje się niewyrafinowana propaganda, przygotowana przez pozostających swego czasu bez zajęcia specjalistów od marksizmu, którzy zbudowali swojską alternatywę dla wolnego rynku, demokracji i bałaganu pluralizmu politycznego, co Białoruś przerabiała w chaotycznej pierwszej połowie lat 90. Niemniej jak dotąd pion ideologiczny spaja Białorusinów i sprawnie ugruntowuje systemowe mity.   Diament wiedzy Elena jest najlepszą bibliotekarką pracującą w Bibliotece Narodowej w Mińsku. To miejsce prestiżowe, bo – to po pierwsze – jest wielu bardzo dobrze wykształconych Białorusinów, zwłaszcza w kierunkach technicznych, system ich kształcenia republika odziedziczyła w spadku po ZSRR, i – to po drugie – inteligenci, nawet ci niezbyt wysokich lotów, nadal czytają sporo, pewnie więcej niż podobni inteligenci w Polsce. Więc jeśli wyedukowani mińszczanie chcą gościowi pokazać nowoczesne oblicze stolicy, prowadzą go do budynku w kształcie diamentu w północno-wschodniej części miasta. Chodzi się wtedy po przestronnym wnętrzu, słucha o 8 mln książkach w zbiorach, wspina na taras widokowy i z wysokości kilkudziesięciu metrów ogląda pobliskie parki i panoramę mińskich blokowisk. Jak każde wielkie przedsięwzięcie, także otwarta w 2006 r. biblioteka jest osobiście nadzorowana przez prezydenta Alaksandra Łukaszenkę. I mimo że łukaszenkowskie państwo raczej nie podkreśla dziedzictwa Wielkiego Księstwa Litewskiego, np. w godle zamiast Pogoni woli złote kłosy, kwiaty lnu i koniczyny oraz sowiecką gwiazdę, to gmach nie odżegnuje się od minionej wielokulturowości Białorusi. Przy wejściu znajduje się apoteoza Wilna, czyli kolebki białoruskiej kultury, i Mińska będącego przedłużeniem wileńskich tradycji. Choć jak twierdzą złośliwi, przeciętny Białorusin nie kojarzy już Wilna z początkiem białoru