Niemcy: z imigrantami da się żyć

Ophelya Adé pochodzi z Ghany, ale zapragnęła lepszego życia w Europie. We włoskim obozie dla uchodźców nie czuła się dobrze. Spokój znalazła dopiero w niemieckim Hanowerze. „Byłam taka wdzięczna, czułam taką ulgę, że Angela Merkel nas przyjmuje” – opowiada. Młodszą córkę, która urodziła się już w Niemczech, Adé nazwała na cześć pani kanclerz: Angela Merkel. W 16-tysięcznym Heidenau koło Drezna o wdzięczności nie ma mowy. Panią kanclerz, która 26 sierpnia przybyła do miasteczka, witały gwizdy i buczenie. Na transparencie ktoś napisał drukowanymi literami: „ZDRAJCZYNI NARODU”. Miejscowi są wściekli, że w dawnym składzie materiałów budowlanych powstał ośrodek dla kilkuset azylantów. Podobnych ośrodków szybko przybywa w kolejnych miastach. Ministerstwo spraw wewnętrznych szacuje, że w tym roku trafi do Niemiec nawet 800 tys. uchodźców i osób starających się o azyl. Byłoby to prawie dwukrotnie więcej niż w rekordowym 1992 r., gdy trwała wojna domowa w rozpadającej się Jugosławii. W 2008 r. zarejestrowano w Niemczech 28 tys. wniosków o azyl. Teraz w samym lipcu było ich prawie 83 tys. Pani kanclerz zmienia zdanie Angela Merkel stoi być może przed największym wyzwaniem, odkąd 10 lat temu objęła władzę. W przypadku kryzysu greckiego czy konfliktu na Ukrainie lepiej lub gorzej udawało się pogodzić rozbieżne interesy krajów członkowskich UE. Teraz będzie to jeszcze większą próbą. – Temat zbyt długo był wypierany! – uważa prof. Ulrich Sarcinelli, niemiecki politolog, były prorektor uniwersytetu w Koblencji-Landau. Sarcinelli tłumaczy, że wyznaczanie trendów nie leży w naturze Angeli Merkel, która z wykształcenia jest fizykiem. Pani kanclerz woli odczekać, by potem bezpiecznie surfować na fali zarysowujących się nastrojów i postaw. Jeszcze pięć lat temu mówiła, że koncepcja społeczeństwa wielokulturowego nie zdała egzaminu. Teraz jednak nastroje w Niemczech wyraźnie sprzyjają azylantom. W niemieckich mediach dominują współczucie wobec uchodźców i potępienie wobec tych, którzy okazują im wrogość. „Der Spiegel”, najbardziej opiniotwórczy tygodnik za Odrą, nazywa tych drugich „krzykaczami” i „brunatnym motłochem”. Wicekanclerz Sigmar Gabriel, szef Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD), mówi wręcz o „hołocie”. SPD, koalicjant chadeków Angeli Merkel, jest za hojną polityką azylową. Podobną postawę przyjmuje opozycja w Bundestagu – Zieloni i postkomunistyczna Lewica. Jeśli coś powstrzymywało panią kanclerz przed działaniem, to przede wszystkim opór części własnego środowiska. Konserwatywne skrzydło chadeków tradycyjnie jest sceptyczne wobec idei społeczeństwa wielokulturowego. – Obecnie jednak Merkel nie musi się obawiać poważnej opozycji we własnych szeregach – twierdzi prof. Sarcinelli. Chadecy nie usuną pani kanclerz, bo to jej popularność od 10 lat zapewnia im władzę. Za ograniczaniem imigracji wyraźnie opowiada się jedynie opozycja pozaparlamentarna – eurosceptyczna Alternatywa dla Niemiec (AfD) i neonazistowska NPD. „Niemcy nie zaakceptują 1,5 mln uchodźców, nastroje się zmienią” – wieszczy Alexander Gauland, wiceprzewodniczący AfD. W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy ugrupowanie weszło do europarlamentu i kilku parlamentów regionalnych, ale dziś w sondażach balansuje na granicy progu wyborczego. NPD wypada jeszcze gorzej. Partiom antysystemowym trudno się dziś w Niemczech przebić. Nic dziwnego, bo tamtejsza gospodarka ma się całkiem dobrze. Bezrobocie (w sierpniu 6,4 proc.) jest niższe niż w większości krajów Unii Europejskiej. Wpływy z podatków zaś wyższe, niż zakładano. W tej sytuacji rząd w Berlinie może sobie pozwolić na hojność wobec uchodźców. W czerwcu podwoił przewidzianą dla nich na ten rok pomoc natychmiastową – z 500 mln do miliarda euro. 60 proc. Niemców jest przekonanych, że ich kraj poradzi sobie z dużą liczbą uchodźców – wynika z Barometru Politycznego telewizji ZDF z drugiej połowy sierpnia. Coraz głośniejsze są też głosy kręgów gospodarczych, by ułatwić imigrantom dostęp do rynku pracy. „Wielu ludzi, którzy przybywają do nas, uciekając przed wojną i wypędzeniem, zostanie na dłużej lub nawet na zawsze. Jest w naszym interesie, aby zrobić wszystko, żeby ci ludzi mogli płynnie wejść na rynek pracy” – mówi Ingo Kramer, prezes Federalnego Zrzeszenia Niemieckich Organizacji Pracodawców (BDA). Według danych Federalnego Urzędu Statystycznego w Wiesbaden do Niemiec w 2013 r. przyjechało o 429 tys. ludzi więcej, niż wyjechało. Utrzymanie takiego salda zapewni rynkowi pracy stabilizację, ale tylko w najbliższej dekadzie. Później bowiem na emeryturę przejdzie pokolenie wyżu demograficznego i zaczną się problemy. Zwłaszcza że – jak prognozuje Fundacja Bertelsmanna – wkrótce wyraźnie zmaleje napływ do Niemiec imigrantów z innych krajów Unii Europejskiej. „To wymaga wzmożonych starań o wykwalifikowaną siłę roboczą z państw spoza UE” – czytamy w tegorocznym raporcie Bertelsmanna „Potrzeba imigracji z państw trzecich w Niemczech do 2050 r.”. – Dla gospodarki nie ma znaczenia, czy będą to imigranci zarobkowi czy uchodźcy – twierdzi prof. Klaus J. Bade, założyciel i wieloletni dyrektor Instytutu Badań nad Migracją i Studiów Międzykulturowych na uniwersytecie w Osnabrück. Bade podaje, że jeśli miałyby się utrzymać obecne tendencje demograficzne, to co roku Niemcy musiałyby przyjąć na stałe co najmniej 400 tys. osób młodych, czynnych zawodowo imigrantów. – Inna sprawa, czy byłoby to realne ze względów społeczno-politycznych – dodaje. Ksenofobia w byłej NRD „Wspólne życie z setkami tysięcy arabskich i afrykańskich muzułmanów – obok milionów tureckich i tureckiego pochodzenia – wystawi tolerancję Niemców na próbę. Niemcy znów będą się kłócić o chusty muzułmańskie u urzędniczek, stroje dziewcząt uczęszczających na naukę pływania, o wysokość minaretów i głośne śpiewy muezinów” – przewiduje „Der Spiegel”. Hamburski tygodnik wskazuje też na inne problemy, które nieuchronnie się nasilą – głód mieszkań i przepełnione szkoły z uczniami nieznającymi niemieckiego. Nie ma też wątpliwości, że przyjeżdżać będą nie tylko lekarze, lecz również analfabeci. Nie wszyscy witają uchodźców z otwartymi ramionami. Tylko w pierwszym półroczu Federalny Urząd Kryminalny odnotował prawie dwieście ataków na ośrodki dla azylantów. Dziś nie ma tygodnia bez kolejnych incydentów. W lipcu w Dreźnie, gdzie utworzono miasteczko namiotowe dla 1,1 tys. uchodźców z Syrii, starli się przeciwnicy i zwolennicy imigracji. W sierpniu w pobliskim 16-tysięcznym Heidenau doszło do kilkudniowych zamieszek. Policjanci zostali obrzuceni kamieniami, butelkami i racami. Rannych zostało 31 funkcjonariuszy. W tym samym miesiącu w Nauen w Brandenburgii doszczętnie spłonęła hala sportowa, która miała posłużyć do tymczasowego zakwaterowania około stu uchodźców. Wszystkie trzy przypadki dotyczą byłej NRD. „Czy wschód jest bardziej ksenofobiczny niż zachód?” – pyta tygodnik „Focus”. To pewne uproszczenie, bo celowe podpalenia budynków przeznaczonych na ośrodki dla uchodźców zdarzają się również w bogatej Badenii-Wirtembergii przy granicy z Francją. „Nienawiść, […] ataki na ubiegających się o azyl lub ośrodki azylanckie są niegodne naszego kraju. Będziemy się temu przeciwstawiać z całą bezwzględnością” – deklaruje minister spraw wewnętrznych Thomas de Maizière z CDU. Ale to niejedyny problem, z którym Niemcy muszą się uporać. Przepełnione ośrodki azylanckie już dziś pękają w szwach. Nowe są w pośpiechu tworzone w najdziwniejszych miejscach. W Bochum rozważano zakwaterowanie uchodźców na łące cmentarnej. W Augsburgu jako lokalizację brano pod uwagę dawną filię obozu koncentracyjnego Dachau. W wielu miastach powstają osiedla namiotowe lub są stawiane kontenery mieszkalne. W ścisku, na który nakłada się bezczynność, łatwiej rodzą się konflikty. W Suhl w Turyngii w przepełnionym ośrodku doszło do masowej bójki. W obozie namiotowym w Dreźnie około stu azylantów z Syrii i Afganistanu obrzucało się kostką brukową, plastikowymi krzesłami, stołami kempingowymi, elementami łóżek polowych i namiotów. Są Niemcy, którzy starają się odciążyć instytucje państwowe. Strona internetowa „Refugees Welcome”, założona przez młodych berlińczyków, zbiera zgłoszenia od osób, które chciałyby przyjąć pod swój dach uchodźcę. W ciągu kilku miesięcy taką gotowość zadeklarowało ponad 780 osób. Inni oddają zabawki, ubrania, materace. Rzesza wolontariuszy pomaga w dystrybucji. To jednak kropla w morzu potrzeb. Minister de Maizière mówi więc o „uczciwym europejskim podziale obciążeń”. Miałoby to oznaczać, że poszczególne kraje UE będą się dzielić uchodźcami według stałego klucza procentowego. Taki podział – tzw. klucz z Königstein – już dziś obowiązuje wewnątrz Niemiec. Uwzględnia on w jednej trzeciej liczbę mieszkańców, a w dwóch trzecich wpływy podatkowe poszczególnych landów, aktualizowane raz w roku. Duża Nadrenia Północna-Westfalia musi więc przyjmować ponad 21 proc. starających się o azyl, a mała i niezbyt bogata Brema – niespełna 1 proc. Uczciwe, niemieckie rozwiązanie Jeśli niemieccy politycy mówią o „uczciwym europejskim podziale”, to mają na myśli właśnie coś na kształt swoich wewnętrznych rozwiązań. Już w czerwcu, podczas szczytu UE w Brukseli, dyskutowano nad pomysłem Komisji Europejskiej, który w dużym stopniu przypominał model niemiecki. Chodziło o stały klucz, który uwzględniałby m.in. liczbę mieszkańców, produkt krajowy brutto, poziom bezrobocia i dotychczasową liczbę starających się o azyl. Propozycja upadła, bo nie zyskała poparcia ani Wielkiej Brytanii, ani licznych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski. Wówczas poprzestano więc na dobrowolnych, jednorazowych zobowiązaniach do przyjęcia 40 tys. uchodźców. Pozwoliło to jedynie odroczyć