Czy Turcy pomogą rozwiązać problem uchodźców

Nadżib, lat 27, z wykształcenia architekt, koczuje przy stacji kolejowej w Izmirze, mieście na zachodnim wybrzeżu Turcji, czekając na transport do Stambułu. Dziesięć dni temu uciekł z Damaszku. Uciekł, mówi, przed prezydentem Baszarem Asadem, przed walczącymi z nim rebeliantami, przed głodem, a przede wszystkim przed służbą w wojsku i zesłaniem na front. Najpierw zatrzymał się u przyjaciół w Homs, niegdyś ponadmilionowym mieście, a dzisiaj, czyli po prawie pięciu latach wojny domowej, pogorzelisku. Potem przedostał się do Libanu, skąd za zaoszczędzone pieniądze kupił bilet samolotowy do Turcji. Dalej na zachód, czyli do Europy, mu się nie śpieszy. Chce znaleźć pracę w Stambule, zarobić pieniądze i sprowadzić do Turcji rodziców. – Dobrze mi tu – mówi. – Idę sobie ulicą, słyszę wezwanie do modlitwy, i czuję się jak u siebie. Dosłownie na jego oczach, po drugiej stronie ulicy, dramat syryjskich uchodźców, czyli największy kryzys migracyjny od drugiej wojny światowej, rozgrywa się zupełnie inaczej. Kilkunastoletni chłopiec sprzedaje błękitne kamizelki ratunkowe z napisami Yamaha. Zarzeka się, że to nie podróbki. Cena – 75 lir, czyli jakieś 100 zł. Miejscowi przemytnicy zaganiają do obskurnego hotelu grupy nowych przybyszów, wystraszonych chłopów z syryjskiej prowincji, z tobołami i dziećmi na plecach. Za parę dni, a może za tydzień, zwykle przed wschodem słońca, pod hotel podjedzie zamówiony przez przemytników autobus. Pojadą nim nad wybrzeże, a stamtąd, gumowym pontonem, popłyną do Grecji, szlakiem miliona uchodźców i imigrantów, którzy podobną podróż odbyli w ubiegłym roku. 1. Do niedawna Europa zalecała Turkom opiekę nad migrantami, nie fatygując się, by ją współfinansować. Z kolei rząd prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana nie próbował powstrzymywać Syryjczyków przed niebezpieczną podróżą na zachód. Ankara zobowiązała się do skuteczniejszej ochrony morskiej granicy z Grecją dopiero w listopadzie, w zamian za 3 mld euro na pomoc uchodźcom i obietnicę zniesienia wiz do Unii Europejskiej dla swoich obywateli. Wzmożone patrole na Morzu Egejskim zaczynają powoli przynosić skutki. Syryjscy przemytnicy w Izmirze narzekają, że coraz częściej napotykają na wybrzeżu tureckich żandarmów. Zwierzchnicy przemytników, czyli członkowie tureckiej mafii, opuścili ponoć miasto ze strachu przed obławami. – Większość z nich mieszka teraz w Stambule – mówi Sami, przemytnik, który przedstawia się jako były żołnierz Wolnej Armii Syryjskiej. – Całym ruchem kierują dziś przez telefon. Rząd w Ankarze, który od samego początku wojny wyznawał politykę „otwartych drzwi” wobec syryjskich uciekinierów, także w tej sprawie zmienił kurs. W styczniu, zaniepokojony liczbą uchodźców przybywających do Turcji przez Liban i Jordanię, po cichu przywrócił obowiązek wizowy dla Syryjczyków podróżujących drogą morską i powietrzną. Turcja zaczęła także wzmacniać 900-kilometrową granicę lądową z Syrią, budując na niektórych odcinkach mury. Wszystkie przejścia graniczne są zamknięte. Do dziś rząd nie wpuścił na teren kraju tysięcy Syryjczyków, którzy od ponad miesiąca koczują przy tureckiej granicy po ucieczce przed rosyjskimi nalotami na Aleppo. Mimo tego ruch na Morzu Egejskim nie ustaje. Nie bacząc na fatalne warunki, czyli wysokie fale i niskie temperatury, ponad 120 tys. uchodźców przypłynęło do Grecji między początkiem stycznia a końcem lutego. Od początku roku morze pochłonęło ponad 400 ofiar. Europejscy przywódcy nie kryją swojego niezadowolenia. Liczba migrantów musi być znacznie niższa niż dzisiaj – mówił niedawno premier Holandii Mark Rutte, którego kraj sprawuje przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Dyplomaci w Ankarze obawiają się, że wraz z wiosennym ociepleniem liczba uchodźców gwałtownie wzrośnie. – Punktem newralgicznym będzie marzec – mówi jeden z nich. – Jeśli ta umowa ma mieć w ogóle sens, Turcja musi do wiosny wziąć się w garść. 2. Turcy powtarzają uparcie, że jedynym trwałym rozwiązaniem dla problemu uchodźców jest nie tyle walka z przemytem, ile zakończenie wojny w Syrii oraz odsunięcie Asada od władzy. Szanse na porozumienie pokojowe, a tym bardziej na odejście Asada, są jednak iluzoryczne. Turcja, która popiera w Syrii walczących z reżimem rebeliantów, a wśród nich ugrupowania islamistyczne, wydaje się skazana na porażkę. Dla Europy nieradzącej sobie z napływem bliskowschodnich uchodźców sporym pocieszeniem może być fakt, że zdecydowana większość z 2,5 mln zamieszkałych w Turcji syryjskich uciekinierów dotychczas nie ruszyła się z miejsca (Syryjczycy przekraczający dziś Morze Egejskie to przeważnie uchodźcy przybywający z samej Syrii, dla których Turcja to kraj tranzytowy). Turcja może mieć na sumieniu autorytarne zapędy Erdoğana, korupcyjne skandale oraz postępującą wojnę domową z własnymi Kurdami, ale w kwestii opieki nad syryjskimi uchodźcami nie ma sobie wiele do zarzucenia. Syryjczycy mają w Turcji darmowy dostęp do opieki zdrowotnej. Ponad 270 tys. z nich mieszka w dobrze wyposażonych, nowoczesnych obozach. Do dziś Turcja wydała na nie ponad 8 mld dol. W styczniu władze tureckie otworzyły dla syryjskich uchodźców swój rynek pracy, choć nie bezwarunkowo. Syryjczycy muszą być zatrudnieni w województwach, gdzie są zarejestrowani. Syryjscy przedsiębiorcy sami zaczynają tworzyć miejsca pracy. Według Tureckiej Fundacji Badań Polityki Gospodarczej z dnia na dzień przybywa syryjskich firm w Turcji. Między styczniem a październikiem zeszłego roku w Turcji zarejestrowało się 4125 firm zagranicznych. Wśród nich 1284 mogło pochwalić się syryjskim wspólnikiem. W miastach takich jak Gaziantep, węźle handlowym położonym o godzinę jazdy od granicy z Syrią, syryjskie spółki pomogły wskrzesić turecki handel. W ciągu ostatnich dwóch lat eksport do Syrii, obniżywszy się z 1,8 mld dol. w 2010 r. do 500 mln w 2012 r., wrócił do stanu sprzed wojny. – Jesteśmy świadkami powstania nieformalnej strefy ekonomicznej – mówi Gokhan Bacik, profesor stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Ipek w Ankarze. – Dla gospodarki północnej Syrii, choć pogrążonej w wojnie, Turcja stała się jedynym oknem na świat. 3. Uzasadniając decyzję o pozostaniu w Turcji, wielu Syryjczyków nawiązuje między innymi do pokrewieństwa kulturowego. Samer al-Kadri, wydawca książek dla dzieci, przybył do Turcji dwa lata temu. – Mam paszport, mam wizę. Gdybym chciał, to mógłbym się przenieść do Europy nazajutrz – mówi, siedząc naprzeciw swojej arabskojęzycznej księgarni w Stambule, pogrążony w obłokach papierosowego dymu. – Ale ja wolę zostać. Czuję się tutaj bliżej Syrii niż gdziekolwiek indziej. W Turcji moje córki mogą chodzić do syryjskiej szkoły, mogą mieć poczucie wspólnoty, mogą mieć syryjskich przyjaciół – dodaje. – Zależy mi na tym, by właśnie tu dorastały. Jednak to, co najbardziej trzyma go w Turcji, przyznaje al-Kadri, to nadzieja, jakkolwiek mglista, na powrót do Syrii. – W dzień po odejściu Baszara będę z powrotem w Damaszku – mówi. Podróż do Europy oznaczałaby w pewnym stopniu kapitulację. – Ci, co opuszczają Turcję, ci, co wyjeżdżają do Holandii lub Niemiec, najprawdopodobniej nigdy nie wrócą do Syrii. E