Po sylwestrowych wydarzeniach Kolonia uczy się obcych

Po drodze do jednego z kolońskich ośrodków dla ubiegających się o azyl spotykam się z Hannah, znajomą Niemką. Jest ciepło, jej córeczka, umorusana i cała szczęśliwa, wybiega z piaskownicy, by się przywitać. – Jak ty wyglądasz! – sztorcuje dziewczynkę matka. – Mam dość tych ciuchów! Oddaj je uchodźcom, a mi kup nowe! – wykrzykuje mała. Wychodzi na to, że o uchodźcach myślą teraz nawet dzieci. Hannah mieszka w Kalk, prawobrzeżnej dzielnicy Kolonii. Przez setki lat były tu głównie dobra kościelne. Jeszcze w połowie XIX w. w Kalk mieszkało około stu osób. Industrializacja spowodowała wielkie zmiany. Przez następne 50 lat liczba ludności wzrosła 20-krotnie. Nie tylko za sprawą migracji z terenów wiejskich, ale także emigracji z innych części Europy, w tym z ziem polskich. Dziś historia zdaje się powtarzać. Choć skala dużo mniejsza (w około milionowej Kolonii przebywa ponad 12 tys. osób ubiegających się o azyl), wyzwanie jest niejako podobne: mówiący wieloma językami i pochodzący z różnych zakątków świata ludzie stają się obywatelami nadreńskiego miasta. Złożoność procesu nikogo tu nie zaskakuje. Pierwszy krąg: czy jesteśmy bezpieczni? Rzecznik kolońskiej prokuratury Ulrich Bremer tłumaczy: – Po nocy sylwestrowej na kolońskim dworcu członkowie miejscowych struktur kryminalnych wpadli we wściekłość. Triki w rodzaju „zrób sobie z nami zdjęcie, a my cię okradniemy” nie są w Kolonii niczym nowym. Zdarzało się to na dworcu, na tzw. Ringach (miejscowe planty, przy których mieszczą się największe dyskoteki) czy na starym mieście. Jednak po Nowym Roku policja wzięła się ostro do roboty i popsuła kolońskim zawodowcom geschäft. Liczba drobnych kradzieży spadła o połowę. Prowadzone są dwa osobne śledztwa. Kolońska policja kieruje jednym – przeciwko sprawcom. Natomiast oceną działań policji zajmują się koledzy w Akwizgranie. Podejrzanych jest obecnie 130 osób. 31 spraw dotyczy zdarzeń na tle seksualnym, reszta to kradzieże, ale są także takie, jak stawianie oporu funkcjonariuszom policji oraz paserstwo. Kim są podejrzani? Największa grupa, bo w sumie ponad 80 osób, ma obywatelstwo marokańskie lub algierskie. Wśród pozostałych jest dziewięciu obywateli Syrii i siedmiu Niemców. W sylwestrową noc wielu podejrzanych było pod wpływem alkoholu. Kolońska policja świadomie nie posługuje się terminem „uchodźca”, bo – jak tłumaczy prokurator Bremer – choć z prawnego punktu widzenia jest to pojęcie ściśle określone, potocznie ma jednak wiele znaczeń. Dystyngowany, stosunkowo młody Bremer mieszka w Kolonii i czuje się z miastem związany. Opowiada o szoku, gdy dziennikarze z odległej Australii pytali o bezpieczeństwo w Kolonii. Czy nadal można zachęcać czytelników, aby przyjechali do waszego miasta? Z pomocą przyszli… inni dziennikarze. Okazało się, że w Paryżu czy innych wielkich metropoliach przebieg sylwestrowych wypadków mało kogo zaskoczył. Takie są współczesne wielkie miasta. Czy ktoś z tego powodu rezygnuje z wyjazdu do Paryża? Po prostu policja powinna być na to przygotowana. Drugi krąg: co można, a czego nie? Ani świadkowie, ani ofiary nie potrafią wskazać sprawców. Nic dziwnego. Jeśli otacza cię grupa mężczyzn, z których jedni cię szarpią, inni próbują wyrwać torebkę czy telefon, a jeszcze ktoś dotyka w miejscach intymnych, raczej nie rozpoznasz pojedynczego sprawcy. Jest jeszcze inny problem. Specjalna grupa dochodzeniowa policji przejrzała ponad tysiąc godzin materiałów wideo. Niestety, z kamer na dworcu widać głównie czubki głów. Tymczasem w grupie podejrzanych są nie tylko osoby z nadreńskiej metropolii, ale także z okolicy. Trudno sobie wyobrazić, że przypadkowo poznają się na dworcu i raz dwa umawiają się, że będą kraść telefony czy molestować przechodniów. Czy mamy do czynienia ze zorganizowaną przestępczością? – Nie znajdujemy podstaw, aby tak twierdzić – odpowiada prokurator. W przeciwieństwie do sympatycznego prokuratora w Kolonii jego kolega z Akwizgranu w ogóle nie chce rozmawiać. Zasłania się dobrem śledztwa. Nic dziwnego, że poruszeni sylwestrowymi wydarzeniami mieszkańcy miasta spekulują. Szczególnie że kolońska policja ma na koncie spektakularne wpadki, np. w sprawie neonazistowskiej organizacji terrorystycznej NSU (Narodowosocjalistyczne Podziemie). Jeden z zamachów NSU miał miejsce w Kolonii. Wypełniona 10-centymetrowymi gwoździami bomba wybuchła w ciągu dnia na zatłoczonej ulicy. Zbieg szczęśliwych okoliczności sprawił, że nikt nie zginął. – Wbrew pozorom kolońskie śledztwo w sprawie NSU i zaskakująca niemoc policji w sylwestra mogą mieć wiele wspólnego – twierdzi Jörg, aktywista, który towarzyszy miejscowym ofiarom NSU w czasie procesu w Monachium. Na przykład policja latami wzbraniała się przed uznaniem, że kolejne zbrodnie NSU mają ze sobą coś wspólnego. W Kolonii zakładano, że zamach był porachunkiem wśród kryminalnych środowisk tureckiego pochodzenia. Z powodów politycznych ignorowano dane wskazujące na neonazistów. – Byli ślepi na prawe oko – żartuje Jörg. – A może teraz jest odwrotnie: policja zatajała wiadomości o pochodzeniu ofiar, bo bała się, że zostanie oskarżona o powtórkę z NSU? Trzeci krąg: refugees welcome W Brück, osiedlu położonym na obrzeżach Kolonii, jeszcze za Kalk, mieszka Fritz Bilz. Zorganizował z sąsiadami nieformalne stowarzyszenie Willkommen in Brück (witamy w Brück), w sumie około 70 stale zaangażowanych osób. W chwilach mobilizacji bywa ich nawet 200. Działalność grupy ma duże poparcie obu miejscowych parafii, katolickiej i protestanckiej. Stowarzyszenie podzieliło się na pięć sekcji. Każdy działa wedle umiejętności i zamiłowań: jedni towarzyszą ubiegającym się o azyl w urzędach, inni uczą języka. Są też tacy, którzy pomagają w poszukiwaniu pracy lub mieszkania. Na terenie osiedla ulokowano tylko trzy niewielkie kwatery dla osób ubiegających się o azyl, ale zajęć jest i tak mnóstwo. – Niedługo po sylwestrze wystąpiliśmy ze zdecydowanym apelem – mówi Fritz. Trzy miesiące później w jego głosie nadal słychać tamto oburzenie. – Zebraliśmy się z mieszkańcami i uchodźcami w wielkiej sali. Było ponad 250 osób. Wyszedłem na mównicę i powiedziałem, że oburzają mnie mężczyźni, którzy tak nikczemnie postępują wobec kobiet. Wszystko jedno, skąd pochodzą. Nie ma zgody na coś takiego! Wśród cudzoziemców mieszkających na kwaterach tej zgody też nie było. To właśnie oni opowiadają Fritzowi o dwóch podejrzanych. Mężczyźni chwalili się znajomym, że w sylwestra byli na dworcu. Policja znalazła u nich skradzione telefony. – Mamy tu ludzi z całego świata. Przyznaję, na początku myślałem, że trafiły do nas same aniołki – ironizuje Fritz. – Teraz jestem mądrzejszy. Wszyscy się czegoś uczymy. Jak ze sobą rozmawiać, jak rozwiązywać problemy i jak żyć w tej samej dzielnicy. To czasem bolesny proces. Dla „nas”, ale i dla „nich”. Trochę jak z wychowywaniem dzieci. Tyle że sytuacja jest dla wszystkich nowa. Nikt tu nie jest rodzicem, wszyscy po trosze jesteśmy dziećmi. Kiedy dzień później wybieramy się do jednej z prowizorycznych kwater dla cudzoziemców, zaczynam rozumieć, o co Fritzowi chodzi. Jest niedziela. O drugiej po południu drzwi kwatery są dla każdego otwarte. Mieszkańcy przynoszą ciasto, pachnie parzoną kawą, miła chwila, aby się lepiej poznać. Tylko po jakiemu? – Jesz wieprzowinę? – kolega Fritza, emerytowany inżynier, zagaduje siedzącego nieco na uboczu ciemnoskórego mężczyznę. Emeryt jest dobrze wychowanym przedstawicielem klasy średniej. O wyznanie pytać nie wypada. – What? – duka zakłopotany mężczyzna. Choć kawał z niego chłopa, jak przedszkolak bezradnie rozkłada ręce. – Pig, pig! Eat, eat! – 70-letni inżynier na przemian to chrząka, to przytyka sobie palce do ust, jakby trzymał widelec. – Pig, eat, pig, pig! – nagle wszyscy wybuchają śmiechem. Jak dzieci. Fritz tłumaczy, że prawo do nauki niemieckiego mają tylko ci z szansą na azyl. Lecz procedury azylowe trwają nieraz latami. A owe cztery godziny niemieckiego tygodniowo to mało. – My oferujemy nawet po trzy lekcje dziennie. Żona jest nauczycielką i koordynuje program językowy – mówi. – Problemem stowarzyszenia nie są pieniądze – dodaje. – Mamy również kompetentnych ludzi, potrafimy się zorganizować. Zabija nas miejska biurokracja. Prawo azylowe jest tak skomplikowane, że żaden obcokrajowiec nie rozumie decyzji, które dotyczą przecież jego własnego życia. Tymczasem trzeba w terminie reagować na pisma, w urzędach nie ma tłumaczy, regulacje prawne są przestarzałe i oderwane od rzeczywistości. O rozdźwięku między wielką polityką, która marnuje energię na jało