Dyktator z Azerbejdżanu urządza wyścigi Formuły 1

Azerbejdżan czekają wzniosłe chwile, najpiękniejsze w tym roku. Cały świat usiądzie 19 czerwca przed telewizorami, by razem z kierowcami Formuły 1 przez dwie godziny śmigać ulicami Baku. Start i meta pod monumentalnym dawnym Domem Sowietów, dziś siedzibą kilku ministerstw. Dalej kręty objazd wokół starego miasta z zabytkami z listy UNESCO i gaz do dechy po długiej prostej przy przejeździe przez salon całego państwa, nadmorski prospekt Nafciarzy, gdzie eleganckie secesyjne kamienice sąsiadują ze współczesnymi szklanymi domami. I tak w kółko kilkadziesiąt razy, większość atrakcji zdąży się więc utrwalić. Zawodom towarzyszy ogólnoazerbejdżańskie wzmożenie. Tej wiosny, pierwszy raz od 1997 r., nie przestawiono zegarów na czas letni, czym zaskoczono władze Formuły 1. Dopiero po osobnych negocjacjach załatwiono, że zaczynający się o godzinie 17 wyścig nie koliduje z końcem słynnego 24-godzinnego wyścigu we francuskim Le Mans. Prezydent podpisał dekret upraszczający procedury wizowe dla organizatorów i gości. Ostro trenują też służby. Policja schwytała szajkę czterech Kameruńczyków, którzy proponowali rozmnożenie gotówki pod wpływem środków chemicznych. Naciągacze przyznali, że zamierzali podpuszczać na trefny numer rozbawionych turystów podczas zawodów. Na uniwersytetach przyspieszono sesje egzaminacyjne, by studenci kibicowali z wolnymi głowami. Zmobilizowani są bakijczycy, nie marudzą na wyłączanie ulic i korki. Sami prowadzą swoje auta, czy to porsche, czy rozpadające się żiguli, jakby brali udział w wyścigu, tyle że bez żadnych reguł, z ignorowaniem świateł włącznie. Europa z nazwy Przedsięwzięcie jest państwowe, choć główny organizator Azad Rahimow, na co dzień minister młodzieży i sportu, reklamuje je jako czysto biznesowe i prywatne. Ale w Azerbejdżanie nic o takiej skali i budżecie prywatne nie jest. Władza ma doświadczenie w dużych imprezach. W 2012 r. gościła piosenkarzy Eurowizji. W zeszłym roku zaprosiła sportowców biorących udział w igrzyskach europejskich, kontynentalnej namiastce letniej olimpiady, zawodach, których ani nikt nie chciał organizować, ani oglądać. Nad Morzem Kaspijskim ogłoszono je jednak jako sukces. Jeszcze lepiej ma być z przyciągnięciem F1, stąd nie szczędzi się kosztów. Zwłaszcza że bakijski wyścig to Grand Prix Europy, w poprzednich latach rozgrywany był w Wielkiej Brytanii czy w Hiszpanii. Tam nie udźwignięto, głównie kosztów. Azerbejdżan chciałby uchodzić za kraj na wskroś europejski, geograficznie leży w Europie, mentalnie wymościł się w sercu Azji Środkowej, więc by zasłużyć na miano chociaż pomostu między dwoma kontynentami, chętnie bierze się do projektów z Europą w nazwie. Kto chce, by się u niego ścigano, musi wyścig kupić. Pieniądze inkasuje i licencje wydaje Międzynarodowa Federacja Samochodowa, automobilowy odpowiednik związków piłkarskich, czyli prywatna firma żyjąca z przeprowadzania zawodów i ich dochodowych dodatków: praw do transmisji telewizyjnych, reklam na torach w dniach wyścigów itd. Azerbejdżan zapłacił 34 mln dol. Umowę podpisał na 10 lat. Jeśli się wcześniej rozmyśli, będą kary. Zapraszający musi przygotować tor i postawić trybuny. W rosyjskim Soczi takie dekoracje kosztowały kilkaset milionów dolarów. Ale Azerbejdżan mógł przesadzić jeszcze bardziej, budując cały osobny tor, co było grzechem choćby w Korei Płd. czy Turcji, gdzie obiekty zamiast emocji przyniosły straty finansowe. Goszczący wyścig zarabia głównie na sprzedaży biletów. Tych w Baku zaoferowano niewiele, trybuny zbudowano raptem na 25 tys. widzów. Najtańsze bilety, zaczynające się od 225 dol. od osoby, wykupiono na pniu. Miasto ma nadzieję zarobić nie na płotkach z najtańszych sektorów, lecz na amatorach lóż za kilka tysięcy, którzy wydadzą na luksusy. Tu infrastruktura już jest: w stolicy państwa z solidnymi nierównościami ekonomicznymi nie brakuje sklepów z włoskimi szyldami i towarami w cenach kosmicznych dla zwykłych obywateli. W tej branży nadzieje wiązane są szczególnie z Rosjanami. Baku chwali się, że w 2016 r. będzie w trójce miast najchętniej odwiedzanych przez rosyjskich kibiców. Rosjanom Baku nie trzeba przedstawiać, wiedzą, czego się spodziewać. Przybyszom z dalszych stron organizatorzy zachwalają Baku jako „Paryż Wschodu”. Owszem, w reprezentacyjnych częściach miasto lśni, latami remontowano fasady domów sprzed pierwszej wojny, z epoki pierwszej naftowej rewolucji pamiętającej m.in. Alfreda Nobla, którego rodzina tam właśnie zapoczątkowała swoją fortunę. Dodano wiele nowych wpadających w oko budynków zaprojektowanych przez świetnych architektów, doskonale mieszka też dzisiejsza elita, ale zwykli mieszkańcy trwają nadal w skromnym postradzieckim standardzie. W Baku jest pełno pospolitego dziadostwa i zapuszczonych kątów, przez które jeszcze długo nigdzie w Europie nie pojawi się miasto dumne z tytułu „Baku Zachodu”. Zadaniem zawodów F1 jest dać złudzenie, że miasto to ta sama liga elegancji, zamożności i atrakcyjności co Monako czy Singapur, gdzie królowa sportów motorowych też trafiła na zwykłe ulice. Petrozłudzenie Kamufluje się też rodzina Alijewów, najpierw ojciec Hejdar, teraz syn Ilham. Rządząc niepodzielnie krajem od początku lat 90., stara się budować wrażenie, że stoi na czele nadkaspijskiego odpowiednika emiratów znad Zatoki Perskiej. Silna władza skupiona w rękach światłej muzułmańskiej dynastii, opiekującej się społeczeństwem, sprawiedliwie dzieląca dobrobyt pompowany z szybów naftowych i gazowych pól. W przypadku Azerbejdżanu blichtr jest mocno na pokaz. Za zasłoną kryje się państwo przypominające pod wieloma względami nie Dubaj, lecz Białoruś. Bogactwo Azerbejdżanu to w sporej mierze mit, pielęgnowany przez sam klan Alijewów, mistrzów PR. Prezydentowi zdarzyło się np. wynająć specjalną agencję, by zorganizowała dla jego córki powitalne przyjęcie, gdy zamieszkała w Londynie. PR jest potrzebny, aby starannie ukryć obraz skorumpowanej dyktatury. Azerbejdżan nie ma oszałamiająco wielkich rezerw, jego państwowy fundusz trzymający dochody z ropy to nieco ponad 30 mld dol., 40 razy mniej niż fundusz Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Milion Azerów woli zarabiać w Rosji, gospodarka (wielkości białoruskiej, przy podobnej liczbie mieszkańców) bez nafty w zasadzie nie istnieje. Od lata 2014 r. cena ropy naftowej spadła o 70 proc., co jest fatalną wiadomością, gdy w dobrych latach budżet w trzech czwartych zależał od ropy, a eksport to w 87 proc. właśnie nieprzetworzona ropa. Pokazać się jednak trzeba. Minister młodzieży i s