Janusz Lewandowski o tym, kto ponosi winę za Brexit

POLITYKA: – Decyzja o rozwodzie w zasadzie już zapadła. Mógłby pan orzec o winie? Janusz Lewandowski: – Winien jest przede wszystkim populizm, który zwycięsko kroczy przez Europę i właśnie dotarł do kolebki demokracji parlamentarnej. Wielka Brytania, niegdyś odporna na jego prostackie formy, teraz padła ofiarą. Populizm żywiący się lękiem przed imigracją wytycza dzisiaj agendę polityczną Europy. Ale współwinnym jest bez wątpienia obecny premier Wielkiej Brytanii David Cameron, który z przyczyn wewnątrzpartyjnych wywołał całą awanturę, sprowokował referendum i tym samym otworzył populizmowi szeroko drzwi. Polscy liderzy już zaczęli przekonywać, że winę ponosi sama Unia Europejska. Premier Szydło utrzymuje, że kolejne kryzysy były zamiatane pod dywan, Unia dryfowała. Ocena skrajnie nieprawdziwa, godna osoby, która wyprowadziła unijną flagę ze swego urzędu. Wiemy, że o wyniku brytyjskiego referendum przesądziła angielska – bo nie irlandzka czy szkocka – prowincja, która głosowała na zafałszowany, przez lata budowany wizerunek drogiej, nieefektywnej i co gorsza wyzyskującej Wyspiarzy Unii. Wizerunek równie zakłamany jak hasło „Polski w ruinie”. Brytyjczycy przez lata, przy różnych okazjach, wywalczyli przecież wiele wygodnych dla siebie wyjątków od unijnych reguł, łącznie z rabatem budżetowym przyznanym jeszcze w czasach rządów Margaret Thatcher. Jej reformy plus otwarty europejski rynek zamieniły kraj, uważany za „chorego człowieka Europy”, w jedną z szybciej rozwijających się gospodarek. Do wielu Brytyjczyków te argumenty najwyraźniej jednak nie dotarły. Brexit to zwycięstwo lęków i uprzedzeń nad rozumem i twardymi faktami. Fałszywy obraz Unii Europejskiej, malowany przez polityków oraz sporą część mediów, dla milionów Brytyjczyków stał się prawdą. Na Wyspach szczególnie czarną kartę pod tym względem zapisała prasa Murdocha, która przez całe lata w żywe oczy kłamała na temat brytyjskich obciążeń w unijnym budżecie. Jednak lęk przed obcymi to nie wszystko. Eurosceptycy przez dekady wypominali Unii wysokie koszty jej biurokracji, wchodzenie z butami w ład i porządek kraju, który z sukcesami przez setki lat budował go wcześniej samodzielnie. Farage i jemu podobni wmawiali więc ludziom, że teraz są przez te struktury Unii zagrożeni i poniewierani. I odniósł sukces. Przywilejem dzisiejszych polityków, którzy nie dorastają do formatu ojców założycieli Unii, jest wyżywanie się na Brukseli. „Blame Brussels” – to ulubiony chwyt polityków, którzy nie radzą sobie z problemami krajowymi albo uciekają od odpowiedzialności za niepopularne decyzje, konieczne z punktu widzenia finansów publicznych. Urzędnicy w Brukseli, a pan był przecież komisarzem do spraw budżetowych, nie mają więc sobie nic do zarzucenia? Przeciwnie. W czasie drugiej kadencji José Barroso w Komisji Europejskiej narastała świadomość, że unijne ingerencje w narodowe przyzwyczajenia czy „smaki” poszczególnych regionów idą za daleko, niepotrzebnie irytują i wzbudzają niechęć wobec unijnych instytucji. Z tego przekonania wzięło się przedsięwzięcie nazwane „Refit”, czyli przegląd kontrowersyjnych i niezbyt potrzebnych regulacji. Żartowałem wtedy, że chętnie byłbym komisarzem ds. deregulacji Unii Europejskiej. Unia jest pożyteczna w dużych sprawach – bezpieczeństwa, wspólnego rynku, ale nie jest od tego, żeby podpowiadać życie codzienne jej mieszkańców. Zgoda, że to był jeden z istotnych powodów zniechęcenia Brukselą. Argument, że Wielka Brytania „od zawsze” do unijnego interesu dokłada? Ten argument zupełnie się nie broni. Jego odwrotnością są wszystkie wyliczenia dotyczące finansowych skutków Brexitu. Większość ekspertów szacuje, że będzie to kosztować Wielką Brytanię od 3 do 9 proc. obecnego PKB kraju albo inaczej licząc – od 2 do 3,5 tys. funtów rocznie na przeciętną rodzinę brytyjską. Te liczby znacznie przekraczają wszystkie daniny, jakie ponosił ten kraj na rzecz Unii. Np. dzięki rabatowi wpłacał on do budżetu nie tylko znacznie mniej niż Niemcy czy Francja, ale nawet mniej niż biedniejsze Włochy. Inaczej mówiąc: Wielka Brytania na swoim członkostwie w Unii materialnie korzystała, czego dowodzą ujemne skutki ekonomiczne Brexitu. Przeciętny Anglik tego nie wiedział? Może i o tym słyszał, ale raczej nie wierzył. Co będzie dalej? Jak ten rozwód będzie przebiegał? Podstawowy dylemat dla Brukseli wygląda tak: czy w negocjacjach od razu łączyć kwestie sposobu i trybu wyjścia ze Wspólnoty z nowymi warunkami funkcjonowania Wielkiej Brytanii po rozwodzie. Brytyjczycy chcieliby to robić łącznie. Szczególnie zależy im na możliwie szybkim dostępie do wspólnego rynku, wedle wzoru norweskiego, bo model szwajcarski nie obejmuje usług, a te są kwestią żywotną dla City. Z kolei w samej Unii dominuje pogląd, że Brytyjczycy muszą poznać pełny smak swojego wyboru. To znaczy, że rozstajemy się, a dopiero później rozmawiamy, jak sformalizować przyszłe relacje. Kształt rozwodu i przyszłego porozumienia będzie bardzo istotny dla 800 tys. Polaków żyjących i pracujących dzisiaj na Wyspach. Także dla 40 tys. zarejestrowanych tam polskich firm oraz 5–6 tys. uczestników wymiany studenckiej Erasmus, preferujących Wielką Brytanię. I którą ścieżką pójdziemy? W Komisji Europejskiej i w europarlamencie trudno o wdzięczność dla Brytyjczyków za szkody, jakie wyrządzili całej Unii. Ciężko znosiliśmy antyeuropejską demagogię uprawianą w Strasburgu i Brukseli za eurodiety. Unijni politycy powtarzają, że jak ma być rozwód, to naprawdę i na dobre, nie będzie wybierania wisienek z unijnego tortu. Brytyjczycy muszą poznać ciężar swojego wyboru. To rozstanie powinno podziałać też odstraszająco. Także dlatego, że w kilku krajach członkowskich już widać polityków gotowych naśladować w tej sprawie brytyjskie wzorce. Także dlatego, że Europa w ostatnich latach była przez Camerona w praktyce szantażowana. Najpierw pod brytyjskim naciskiem został okrojony obecnie obowiązujący budżet Unii na lata 2014–20, pomimo rosnących kompetencji wymagających sfinansowania. Czegoś takiego, zwłaszcza że Europa się stale powiększała, nie było w jej historii. Potem, szermując groźbą referendum, Cameron wywalczył kolejny pakiet ustępstw i przywilejów. Teraz to pójdzie do kosza. Żałuję tylko, że wszystko to spada także na Szkotów i Irlandczyków. Czy mamy chociaż ogólne wyobrażenie, co poza nowym układem handlowym będzie w najbliższych latach negocjowane? Zakres ingerencji prawa unijnego w kodyfikacje narodowe jest przecież ogromny i dotyczy praktycznie wszystkich sfer naszego życia. To jest upiorna robota. Krok w nieznane, krok w ryzyko. Unijni politycy już zaczęli zachęcać Brytyjczyków, żeby z notyfikacją i rozpoczęciem rokowań nie zwlekali. Wyraźnie też jednak widać, że i oni nie są przygotowani do rozpoczęcia tego procesu, przeżywają szok. Zupełnie normalna sytuacja, gdy zwycięża populizm, który podpowiada fałszywe odpowiedzi na realne wyzwania. Do dyspozycji na razie mamy więc jedynie artykuł 50 traktatu europejskiego, który przynajmniej zdawkowo opisuje sposób wyjścia państwa członkowskiego z Unii Europejskiej. Ewentualni kandydaci do opuszczenia strefy euro nie mieliby już takiego komfortu. W jednej i drugiej sprawie nie ma też precedensów. Do tej pory Unia tylko s